AB ile bağlarda mart ayına kadar geçecek müddet ve Selahattin Demirtaş ile Osman Kavala’nın tutukluluk durumları da dâhil olmak insan haklarına ait gelişmeler, Ankara-Brüksel münasebetlerinde açılması beklenen yeni sayfanın içinin doldurulup doldurulamayacağını göstermesi açısından kıymetli olacak.
Oruç Reis sismik araştırma gemisinin çalışma alanlarını Antalya Körfezi ile sınırlayan Ankara, 2020’de Atina, Paris ve Brüksel ile bağlantılarını zorlayan tansiyonun bu sene yaşanmayacağı bildirisini verdi.
Rusya ile bağlantılar ise bilhassa Suriye, Libya ve Dağlık Karabağ çatışma alanlarında sınanmaya devam edecek üzere görünüyor. Genel değerlendirmeler, Türkiye’nin 2021 yılını Batı ittifakı ile münasebetleri onarma ve Rusya ile kurduğu işbirliği çerçevesini ABD ve NATO ile dengeleme arayışında olacağına işaret ediyor.
Türk dış siyasetinin 2021’de en değerli başlıklarından biri ABD ile bağlar olacak. Bunun en kıymetli nedeni ise ABD seçimlerini kazanan ve 20 Ocak’ta 46. ABD Lideri olarak vazifeye başlayacak olan Joe Biden ve idaresinin Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a dönük çok da sıcak olmayan bir konumda olması.
Biden, seçim kampanyası sırasında New York Times editörleri ile yaptığı bir görüşmede, Erdoğan’ı otokratik olmakla suçlamış ve Türkiye’de demokratik yollarla liderlik değişimi konusunda muhalefet partilerini destekleyebileceğini lisana getirmişti.
Ayrıyeten, Washington’da yapılan değerlendirmeler, yeni idarenin S-400’ler ve kimi bölgesel bahislerde Türkiye’ye karşı daha katı bir siyaset izleyebileceğinin işaretlerini de veriyor.
2021’de ikili münasebetler açısından Türk-Amerikan bağlarını zorlayabilecek 3 başlık öne çıkıyor. İran’a yönelik Amerikan yaptırımlarını delmekle suçlanan Halkbank’a karşı sürmekte olan yargı süreci bu başlıklardan biri.
Yeni idarenin, ABD Lideri Donald Trump’ın bilakis, yargı sürecini etkileme teşebbüsünde bulunmaması bekleniyor. Bu durum, Halkbank’ın bir cezayla karşı karşıya kalmasına yol açabileceği değerlendirmelerine yol açıyor.
İkinci değerli başlık ise S-400’ler. Trump idaresi, Rusya’dan silah satın aldığı gerekçesiyle ABD’nin Hasımlarına Yaptırımlar Yoluyla Karşı Koyma Yasası (CAATSA) çerçevesinde 14 Aralık 2020’de yaptırım uygulama kararı almış ve Savunma Sanayi Başkanlığı’nı gaye alan 5 maddeyi uygulayacağını açıklamıştı.
Lakin S-400 meselesinin ileriki periyotta de çözülememesi durumunda Biden idaresinin maddede yer alan öteki yaptırım unsurlarını yaşama geçirmesi yetkisi bulunuyor.
Yaptırımların yürürlükten kaldırılmasının koşulu ise Türkiye’nin S-400’leri elinde çıkarması ve topraklarında tutmaması. Bu bahsin, 20 Ocak sonrasında oluşacak Ankara-Washington diyaloğunda ağır bir halde gündeme gelmesi bekleniyor.
Üçüncü başlık ise Türkiye’nin 15 Temmuz darbe teşebbüsünden sorumlu tuttuğu Fethullah Gülen’in iadesi. Bu bahiste yeni gelen idarenin de Türkiye’nin beklentilerine olumlu yaklaşması beklenmiyor.
ABD’nin YPG’ye dayanağı Ankara’nın gündeminde olacak
Bölgesel hususlarda yaşanacak en değerli görüş ayrılığı ABD idaresinin Suriye’de terör örgütü YPG’ye verdiği dayanak olacak. S-400 uyuşmazlığını en kıymetli ikili sorun olarak gören Washington’un bilakis Ankara, ABD’nin YPG ile sürdürdüğü işbirliğini en temel sorun olarak görüyor.
Ankara’da yapılan değerlendirmelerde, IŞİD ile uğraşta terör örgütü YPG’yi mahallî güç ortak olarak kullanma siyasetinin Biden’ın lider yardımcısı olarak vazife yaptığı Obama idaresince oluşturulduğunu, Biden ve takımının de bu politikayı güçlendirerek uygulayacağı öngörülüyor.
Fakat tıpkı değerlendirmelerde, Biden idaresinin olumsuz kanısına rağmen Türkiye üzere kıymetli bir NATO ve bölge ülkesiyle münasebetleri kopartmayacağı, Ankara’nın “yeni sayfa açalım” davetine olumlu karşılık verileceği görüşü de öne çıkıyor. Türkiye’nin bu süreçte Washington Büyükelçisi’ni değiştirmesi ve ABD Kongresi, basını ve niyet kuruluşları nezdinde yeni bir bağlantı atağı başlatacak olmasına dikkat çekiliyor.
AB ile süratli başlangıç
2020’de tansiyonlarla dolu bir süreç yaşayan Ankara-Brüksel ilgileri, AB’nin 11 Aralık Doruğu’nda hafif yaptırım kararları alması ve sonuncu kararı Mart sonu tepesine bırakması sayesinde rahat bir nefes almıştı.
Türkiye’nin Oruç Reis araştırma gemisini Haziran ayı ortasına kadar Antalya Körfezi’nde tutacağını açıklaması 2021’in birinci yarısında Doğu Akdeniz’den kaynaklanan tansiyon yaşanmayacağı olarak yorumlandı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “geleceğimizi AB’de görüyoruz” açıklamasıyla başlayan AB seferberliğine Brüksel de kayıtsız kalmadı. Taraflar Ocak ayından itibaren ağır bir görüşme trafiği gerçekleştirecekler. AB Kurul Lideri Charles Michel’in Ocak ayı sonunda Kurul Lideri Ursula von der Leyen ile birlikte Türkiye ziyareti gerçekleştirmesi öngörülüyor.
AB ile sürecin iki temel ayağı bulunuyor: Birincisi, 18 Mart 2016’da yapılan göç mutabakatının yenilenip yenilenemeyeceği, ikincisi ise Türkiye’nin açıkladığı demokratikleşme ıslahat sürecinin nasıl sonuçlanacağı.
Türkiye, 3+3 milyar Euro’luk AB finansman dayanağının önümüzdeki süreçte artarak devam etmesini ve muahedede yer alan vize serbestisi, gümrük birliğinin güncellenmesi üzere kelamların de tutulmasını istiyor. Michel ve Leyen ile görüşecek olan Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bu hususlarda somut adımlar atılmasını isteyeceği biliniyor.
Türkiye’nin 2021 amaçları ortasında yer alan bir öteki öge ise AB ile birlikte milletlerarası Doğu Akdeniz Konferansı gerçekleştirmek ve Kıbrıs Türk toplumunun da bu süreçte yer almasını sağlamak.
Demokrasi, AB için sorun olmaya devam edecek
Bu alanlarda ilerleme olsa dahi demokrasi, insan hakları ve hukukun üstünlüğü alanlarında gözle görünür, somut gelişmelerin olmaması, başta tam üyelik müzakere süreci olmak üzere Ankara-Brüksel ilgisinin kalitesini artıracak adımların atılması imkanlı görünmüyor.
AB’nin en son yayımladığı 2020 Ülke Raporu’nda bu alanlarda hiçbir ilerlemenin yer almadığı kaydedilmiş ve Türkiye’nin Kopenhag Kriterleri’nden giderek uzaklaştığı saptaması yapılmıştı. Türkiye’nin basın ve söz özgürlüğü, uzun tutukluluk ve keyfi tutuklama üzere insan hakları ihlallerinin devam ettiği de tıpkı raporda ayrıntılandırılmıştı.
AİHM’nin eski HDP eş-başkanı Selahattin Demirtaş’ın derhal özgür bırakılması kararının uygulanmaması, iş adamı ve sivil toplum aktivisti Osman Kavala’nın da tutukluğunun sürmesi, 2021’de Brüksel ile alakalarda sorun yaratmayı sürdürecek bahisler ortasında gösteriliyor.
Yunanistan ve Fransa ile olağanlaşma
Doğu Akdeniz’de yaşanan tansiyonun düşmesi, Türkiye’nin 2021’de Yunanistan ve Fransa ile alakaların olağanlaşması için uygun bir ortam yarattı.
Yunanistan ile 2016’da askıya alınan istikşafi görüşmelerin Ocak ayı sonuna yanlışsız tekrar başlatılması bekleniyor. Fransa ile de alakaların olağanlaşması için bir yol haritası üzerinde uzlaşıldığı kaydediliyor.
2021’in bir öbür kıymetli gündemi Kıbrıs meselesine ait yeni bir süreç başlayıp başlamayacağına ait olacak. Kıbrıs Türk bölümünde yapılan seçimlerde iş başına gelen Ersin Tatar idaresi, BM’nin 50 yılı aşkın müddettir federasyon temelli tahlil teşebbüsleri yerine “iki devletli” bir format istediğini kayda geçirdi. Türkiye de bu yaklaşıma dayanak verdi ve kapalı Maraş’ın açılması istikametindeki adımları da destekledi.
Türkiye, ileriki aylarda Kıbrıs Rum ve Türk toplumlarının yanı sıra 3 garantör ülke Türkiye, Yunanistan ve Birleşik Krallık ile BM’nin katılacağı 5+BM formatı toplantısıyla tahlil sürecine ait kanısını masaya taşımayı planlıyor. Lakin BM sürecinden uzaklaşılması ve kapalı Maraş’ın açılması üzere adımların Türkiye’ye karşı reaksiyonları artıracak adımlar olacağı da milletlerarası etraflarda kaydediliyor.
Rusya’ya karşı Batı ile istikrar
Türk dış siyasetine dönük son devirde yapılan tenkitlerden biri NATO ve Batı bloğundan uzaklaşması ve Rusya’ya yakınlaşması. Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu, son açıklamalarında Türkiye’nin Rusya ya da diğer bir Doğu ülkesiyle kurduğu bağlantının NATO ve AB’ye alternatif olduğunu kaydederek bu tenkitlere cevap vermeye çalıştı.
Lakin ABD’de vazifeye gelecek olan Biden idaresinin transatlantik ilgilere yine tartı verecek olması, başta NATO ve Avrupa ile çok taraflılık prensibi üzerinde bir iştirak kuracak olması, Türkiye’nin de dış siyasetinde yeni bir ayarlama yapmasına yol açabilir.
Hükümetin hem ABD hem de AB ile yeni bir sayfa açma, Doğu Akdeniz başta olmak üzere Batı ile gerginlikleri azaltma yolunu çizmesi Ankara’nın 2021 yılında ihtiyaç duyacağı istikrar arayışının işaretleri olarak görülüyor.
Cumhuriyet
