Medya Ombudsmanı Faruk Bildirici, Youtuber Mert Karakaş ve Burak Tutal’ın ‘sosyal deney’ ismi altında yayımladıkları ve Diyarbakırlı iki çocuğun yer aldığı imajlara ait bir yazı kaleme aldı. Bildirici yazısında, “Aslında bu iki YouTuber, evvelce senaryosunu yazdıkları bir oyunu gerçekleştirmekle kalmayıp, birebir vakitte bir ticari faaliyette bulunmuş oldular. “Diyarbakır’da iyilik yapan çocuklara tablet vermek” ismini verdikleri görüntüyü 1 milyondan fazla insan izledi. Onlar da bu çocukları kullanarak para kazandılar.” Dağıtılan tabletler için sponsor olan kebapçı da imajın sonundaki duyuru sayesinde hayli bir reklam yaptı” tabirlerini kullandı.
Medyanın kelam konusu imajlara ait rolüne dikkat çeken Bildirici, “Medya Diyarbakırlı çocukların ticari gayeyle kullanılmasına ortak oldu” dedi.
Bildirici’nin yazısından ilgili kısım şöyle:
Medyanın dört yanlışı
Pekala, iki YouTuber’ın kurguladığı bu oyunun medyada haber yapılmasında gazetecilik unsurlarına uyuldu mu? Bu soruyu yanıtlamak için Türkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesi’ne bakalım. Bildirgede “çocuk” başlıklı hususta evvel “suça itilmiş çocuklar” ve “cinsel saldırılar” ile ilgili prensibe yer veriliyor; akabinde da şu ihtarda bulunuluyor:
“Çocuğun kişiliğini ve davranışlarını etkileyebilecek durumlarda, gazeteci, bir aile büyüğünün yahut çocuktan sorumlu bir oburunun müsaadesi olmaksızın çocukla röportaj yapmamalı yahut manzarasını almaya çalışmamalıdır.
Çocuklarla ilgili haberlerde meseleye dikkat çekmek, kamuoyunda yaratacağı tesir ve fayda dikkate alınmalıdır.”
Diyarbakır’da çekilen manzaranın, “çocuğun kişiliğini ve davranışlarını etkileyebilecek bir durum” olduğunu söyleyebiliriz. Bu manzaraların yayımlanmasının bu ülkedeki diğer çocukların davranışları üzerinde olumlu ya da olumsuz diğer tesiri de olabilir. Bunu da uzmanlar söyleyebilir.
Gazeteciler röportaj yapmamış olsa da “aile büyüğü” ya da “çocuktan sorumlu bir kişinin” müsaadesi olmadan, uzman görüşü alınmadan çekilen bu imgeleri olduğu üzere yayımlayan medya kuruluşları, bildirgedeki çocuklarla ilgili bu prensiplere ters davranmış oldular.
Çocukların kullanıldığı bir toplumsal medya eserini tanıtarak çocukların kullanılmasına ve teşhirine aracı olmak yanlıştı. Çocukların mahremiyeti ihlal edildiği üzere yüzleri de kapatılmayarak ikinci yanlış yapıldı. Üçüncü yanlış da çocuklar ve ailelerinin aranıp bulunmaması, imajların hiçbir araştırma ve sorgulamaya tabi tutulmadan yayımlanmasıydı. Dördüncü yanlış da çocuk işçiliğin olağanmış üzere sunularak yasallaştırılması. Haberlerde çocuk işçiliğe yönelik bir ihtarda bulunulmadı.
Yansılar görmezden gelindi
Ayrıyeten medyadaki haberlerin birçoklarında çocukların -izinsiz ve onaysız şekilde- kullanılması ve teşhirine yönelik reaksiyonlara de yer verilmedi. Diyarbakır Barosu’nun açıklamasındaki tenkitler manzarayı çeken iki YouTuber ile ilgili olduğu kadar üzerine o manzarayı bilgi eklemeden yayımlayan medya kuruluşları için de geçerli:
“Kendilerini uygar, kendilerinden olmayanı ise temel insani özelliklerinden dahi yoksun gören üsttenci bir zihniyetin eseri olan toplumsal deney isimli görüntü çocukların haklarına yönelik ihlal oluşturmaktadır.
Görünür olma isteğiyle paylaşılan görüntü çocukların mahremiyetini ve unutulma hakkını ihlal etmektedir. Imajlar paylaşılırken çocukların tanınmalarını ve rastgele bir tehlikeye maruz bırakılmalarını önleyecek biçimde paylaşım yapılması ve yeniden çocuklar ile velilerinin isteğinin alınması gerekmektedir.
Bu değerli noktalara riayet edilmeden yapılan paylaşımlar çocuklar bakımından hayatlarının ileriki etaplarında sorun teşkil edecektir. Bugün sessiz kaldığımız takdirde böylesi hadiselerin daha çok yaşanacağını bildiğimizden reaksiyonumuzu lisana getiriyor ve ilgili görüntünün daha fazla paylaşılmamasını temenni ediyoruz.”
Görüldüğü üzere, Diyarbakır Barosu’nun eleştirisi de Türkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesi’ndeki unsurlarla örtüşüyor. Baro da çocuk haklarına ve istek alınmadan tanınır biçimde imgelerinin yayımlanmasının yanlışlığına dikkat çekiyor.
Cumhuriyet