Herkesin başına gelmiştir. Gürültülü ve kalabalık bir ortamda bir beşerle bakışlarınız kesişir ve etraftaki her şey bulanıklaşırken siz birbirinize bakıştığınız ortak bilgisiyle anlık bir temas hissedersiniz aranızda.
Göz kontağı her vakit bu kadar heyecan verici olmasa da gündelik konuşmaların doğal bir kesimi olarak kıymetlidir. Biriyle konuşurken, göz temasına yahut bakışlarını kaçırmasına nazaran kişilik değerlendirmesi yaparız. Sokakta yürürken beşerler bizimle göz teması kurmuyorsa reddedilme hissine kapılabiliriz.
Kendi tecrübelerimizden hareketle bu kadarını esasen biliyoruz. Psikolog ve nörologların bu bahiste yıllardır sürdürdüğü araştırmalar, bakışlarımızın neleri ele verdiği ve göz teması kurduğumuz kişi hakkındaki niyetlerimizin nasıl değiştiği de dahil olmak üzere, göz kontağının gücü ve tesirine dair farklı bulgular ortaya koyuyor.
Bakışlar dikkatimizi çeker ve etrafımızda olup biten öteki hadiseler bulanıklaşır. Birinin bize baktığını görmek beynimizde çabucak muhakkak süreçlerin başlamasına neden olur; bize bakmakta olan bir öteki kişinin zihniyle angaje olduğumuz fikri uyandırır. O insanın kendine has bir perspektifi olduğu fikri, bizi kendi durumumuzla ilgili daha dikkatli olmaya yöneltir.
GÖZ KONTAĞI NEDEN DİKKAT DAĞITIR?
Hayvanat bahçesinde bir maymunla göz göze geldiğimizde de bu çeşit tesirler hissetmiş olabiliriz. Sizi inceleyen ve hakkınızda yargıda bulunan şuurlu bir canlı ile karşı karşıya olma hissi hayli güçlü tesir yaratır.
Bize bakan şey bir canlı değil de fotoğraf yahut fotoğraf bile olsa beynimizde toplumsal algı ile ilgili bir dizi aktivite tetiklenir.
Diğer bir zihnin odağında olduğumuzu bilmek epey dikkat dağıtıcıdır. Çünkü göz kontağı, ekrandaki bir yabancı ile bile olsa öylesine ağırdır ki beynimizdeki bilişsel rezervleri tüketir.
Bir diğer insanın direkt bakışlarına maruz kalmak belleğin işleyişine, hayal etmeye ve gereksiz bilgileri devre dışı bırakacak zihinsel denetim hünerine de tesirde bulunur. Biriyle konuşurken söylediklerimize daha iyi ağırlaşmak için göz kontağını kesip bakışlarımızı anlık olarak uzaklara yöneltmemizin nedeni budur.
ÜLKÜ GÖZ KONTAĞI MÜHLETI
Araştırmalar göz kontağının karşıdaki beşerle ilgili algımızı da şekillendirdiğini gösteriyor. Örneğin, daha fazla göz teması kuran insanları daha zeki, daha uyumlu ve içten bulur (en azından Batı kültüründe böyledir) ve onların söylediklerine daha kolay inanırız.
Fakat çoka kaçan göz kontağı, delici bakışlar ise beşere rahatsızlık hissi verir. Araştırmacılar, tercih edilen göz teması müddetinin üç saniye olduğunu, dokuz saniye sonrasının ise olumsuz tesir bıraktığını gösteriyor.
Karşılıklı bakışmanın bireyler ortasında iştirak hissi yarattığı gözleniyor. Bizimle göz temasında bulunan yabancı birini kişilik ve görünüm olarak daha çok kendimize benzetiyoruz. Öbürleri öbür şeylerle meşgulken göz göze geldiğimiz bireyle özel bir anı paylaşma hissine kapılıyoruz.
GÖZ BEBEKLERİNİN BÜYÜMESİ
Daha yakın aralıkta göz göze gelme durumunda ise göz bebeklerinin birbirinden etkilendiği, biri büyüdüğünde başkasında de birebir reaksiyonun görüldüğü biliniyor. Kimileri bunu bir çeşit bilinçaltı toplumsal taklit olarak görüp romantik manalar yüklerken, kimileri da gözün karşıdaki insanın gözündeki parlaklık değişimine doğal fizikî reaksiyonu olarak pahalandırıyor.
Fakat göz bebeği büyümesinin ruhsal nedenleri de yok değil. Araştırmalar, entelektüel, duygusal, estetik yahut cinsel olarak bir beşerde ilgi uyandığında göz bebeklerinin büyüdüğünü gösteriyor. Buna bağlı olarak bazıları göz bebekleri irileşmiş yüzleri daha alımlı bulduğumuzu ve beynin bu durumu otomatik olarak algıladığını sav ediyor.
Hatta yüzyıllar evvel bayanlar cazibeli görünmek için gözbebeklerini büyüten bitki özleri kullanırmış.
SAĞLIKLI OLMAYA İŞARET
Fakat karşıdaki beşere yalnızca göz bebekleri ile bildiri vermeyiz. Karmaşık hisleri göz kaslarından okuduğumuzu gösteren araştırmalar var. Örneğin tiksinme duygusu gözlerimizi küçültmemize yol açar ve bu yolla bu his karşı tarafa iletilmiş olur.
Ayrıyeten göz bebeklerinin üzerindeki halkalar sağlıklı şahıslarda daha besbellidir ve bunlar daha cazibeli bulunur.
Hasılı, ‘gözler ruha açılan penceredir’ kelamı yersiz değildir. Gözler beyni dış dünyaya ifşa eder.
Bu bakımdan bir diğeriyle göz göze gelmek o kişinin beynine yahut ruhuna dokunmaya en yakın deneyimdir. Uzun bakışmaların büyük tesir yaratması bundandır.
Cumhuriyet