İranlı belgesel imalcisi Taghi Amirani, başbakan Musaddık’ı deviren darbenin 67. yıldönümü olan 19 Ağustos’ta, İngiliz televizyonlarında yayınlanacak olan bir belgeselle, M16’nın darbedeki rolünü detaylarıyla kamuoyuna duyuracak.
Guardian’ın haberine nazaran belgeselde, MI6’nın o devir Kıbrıs’ta ikamet eden İran istasyonu lideri Norman Darbyshire’a ilişkin yazılı kayıtlardan yararlanıldı. Darbyshire’a ilişkin olan yazılı dokümanlar, Pazartesi sabahı ABD’deki George Washington Üniversitesi Ulusal Güvenlik Arşivi tarafından yayınlandı.
İngiltere’nin, İran tarihinde değerli bir kırılma noktası teşkil eden bu vakada rol aldığı biliniyor lakin casuslarının rolüne ait detaylar belirsizliğini koruyordu.
ŞAH’IN KIZ KARDEŞİ M16 CASUSU OLDU
Dokümanlarda, İngiliz hükümetinin hadisedeki rolüne ait değerli ayrıntılar paylaşan Darbyshire, ABD’yi darbeye katılmaya ikna etmenin yıllar aldığını belirtiyor.
Darbyshire transkriptlerine nazaran MI6 casusları, İran parlamentosunun üyelerine bisküvi kutularına gizlenmiş banknotlarla rüşvet verdi. İran ordusu içinde ‘iki paket lipton çay’ karşılığında hayati bilgileri sağlayan kumandanlara rastlamak mümkündü. Bunun da ötesinde, Muhammed Musaddık’ı devirmek için Şah Istek Pehlevi’nin kız kardeşi dahi İngiliz istihbaratı tarafından işe alındı.
Darbyshire, “Plan, Şah’a sadık olduğunu düşündüğümüz ünitelerin kentteki kilit noktalara el koyması, radyo istasyonunun ele geçirilmesi üzere faaliyetleri içeriyordu” dedi.
“DUMANI TÜTEN BİR SİLAHI BULMAK ÜZERE…”
Darbe 53’ün direktörü Taghi Amirani mevzuya ait olarak, “Bu mevzu onlarca yıldır herkesçe bilinen bir sır olmasına karşın, Birleşik Krallık hükümeti darbedeki temel rolünü resmen kabul etmiyordu. Darbyshire kayıtlarına ulaşmak, dumanı tüten bir silahı bulmak üzereydi. Bu tarihi bir keşif” dedi.
Darbyshire’a nazaran, MI6’nın Musaddık’tan kurtulmak istemesinin ana nedeni; komünist Tudeh partisinin hükümette yalnızca bir üyesi olmasına karşın, Musaddık’ın yumuşak bir karakter olması sebebiyle ülkenin nihayet Sovyet tesirine gireceğine olan inançlarıydı.
MUSADDIK: İRAN’IN ULUSALCI BAŞKANI
Musaddık, 1951 yılında İngilizlere ilişkin Anglo-Iranian Oil Company Ltd.’nin İran’daki tesislerinin millileştirmiş ve güçlü Batılı devletlere karşı ulusal siyasetler izlemişti. 1953 darbesi, ABD tarafından ‘Ajax’, İngiliz hükümeti tarafından da ‘Çizme’ Operasyonu biçiminde kodlanarak planlanmış, operasyonu planlayan ülkelerin İran ordusu içindeki uzantıları tarafından da icra edilmişti.
Cumhuriyet