Çocuk hakları aktivisti ve avukat Özge Üstün’ün derlediği, 2020 yılı AB ilerleme raporundaki çocuk haklarına ait kısımları gündeme getirdiğimiz günün akşamında 3 yaşında bir çocuğun Çorum’da cinsel istismar sonucu öldüğü ve anneyle sevgilisinin gözaltına alındığı haberi geldi.
Raporda en dikkat çeken noktalardan biri “Ensestteki artışın sivil toplum tarafından lisana getirilmesine karşın, yetkililerin bu mevzuyu görmezden gelip siyaset üretmiyor” olmasıydı.
Türkiye’de ensest istismarı görmezden gelinen bir gerçek. Geçtiğimiz mayıs ayında, 13 yaşında bir çocuğun, babası tarafından gerçekleştirilen cinsel hücumlar sonucunda iki yıl ortayla gebe kaldığı ortaya çıktı. Halbuki, büyük ses getiren bu hadisenin başkalarından tek farkı gündeme oturmasıydı. Yaşanan ve yaşanmakta olan binlerce ensest istismar hadisesinden sadece birinin bile toplumda ne kadar yüksek reaksiyon çektiği görülmesine karşın hâlâ susuluyor ve harekete geçilmiyor.
’Enseste şahit olan herkes bu suça ortaktır’ algısını yerleştirebilmek; ensestle yüzleşmek, gayret etmek ve toplum şuurunu artırmak üzere alanında uzman şahıslarla görüşmeler yaptık. Avukat Özge Üstün, Toplumsal Hizmetler Uzmanı Pınar Özdemir, Hekim Beyza Kutay, Hemşire Aysel Şehiraltı, Gazeteci Büşra Sanay ve Türkiye Bayan Dernekleri Federasyonu Lideri Canan Güllü sorularımızı yanıtlayıp bu mevzuyu değerlendirdiler.
‘YILLARDIR GÖRMEZDEN GELİNİYOR’
Öncelikle, kendi sözüyle “Bu mevzuyu lisana getirirken toplum tarafından susturulmaya çalışılan” Türkiye Bayan Dernekleri Federasyonu lideri Canan Güllü ile konuştuk:
Canan Güllü
“Türkiye’de cinlerden olma çocuklar vardı. Biz bu mevzuda en son 2015 yılında araştırma yaptık ve rakamlarımıza nazaran istismara uğrayan her 100 çocuktan 40’ı ensest mağduruydu. Bunları söyledikten sonra medya da taşladı bizi; ne biçim oran bu, bu türlü bir şey var mı diye. Oranları söyledik ve büyük gazaba uğradık, evet bir kesim korktuk lakin en azından dillendirilmesini sağladık. Benim idealim ulusal medyada çıkıp ensesti tartışabilmek.
‘İHBAR ORANINDA ARTIŞ VAR’
Aile içi bildirimlerde ve komşuların bildirimlerinde artış var, sesi çıkmayanların sesi çıkmaya başladı artık, mesela bugün acil yardım çizgimize gelen on altı yaşında mağdur var. Bunlar lisana geldikçe, yazıldıkça beşerler yürek bulup konuşmaya başladı.
‘BU SORUN TOPLUMSAL’
Biz ensesti anlattığımızda; toplumdaki sorunu görmezden gelip, ensesti ortaya çıkaranı suçlayan lisandan de mustaribiz. Sayın Recep Akdağ bize ‘Müslüman mahallesinde salyangoz aramayın’ demişti. Lakin zati salyangozlar her yerde. Ensestte bölgesel ayrımın olmadığının altını çizmemiz gerekir katiyetle, ne doğusu ne batısı var, toplumsal bir sorun bu. Öncelikle erken yaş evlilikleriyle ilgisi var zira erken yaşta aile olma kavramını bilmiyoruz. Kalabalık alanlardan uzak, metropollerin dışında, toplumun içine karışamayan yerlerde de görülüyor. Bu durum, ne yazık ki bunun doğal olduğu inancını yansıtabiliyor.”
‘SEN HATALI DEĞİLSİN’
“Sen hatalı değilsin, senden kaynaklanan bir sorun yok ancak bir yanlış var ve faturasını sen ödememelisin’’ diyerek ensest mağdurlarına seslenen Güllü sözlerine şöyle devam etti:
“Kendi onurlarını korumak ismine mağduru görmezden gelen bir yapı var, aile bunu kabul etmiyor. Öncelikle bu yanlış düzeltilmeli. Problem ‘Benim konutumda ensest var’ diyenlerin açık yüreklilikle konuşması, bunu söylemek ayıp değil.
‘BU LİSANI BIRAKMALIYIZ’
Enseste bakış açımızda çocuğu ve anneyi suçlayıcı lisanı kullanmayı bırakmamız gerek. Bu lisanı kullanınca o bayanın yaşadığı travmayı, erken yaş evliliğini, ekonomik yetersizliğini, istihdam da yer alamayışını sorgulamadan yargılamış oluyoruz. İstismara uğrayan çocukların üzerinden prim yapılmasının önüne geçmek gerekiyor. Toplumun konuşabilmesi lazım ve bunun da ötesinde Çocuk Bakanlığı kaide. Panolara, çocukların görebileceği formda ve çocuk lisanında istismarın anlatılması lazım; MEB ve okul aile birliklerinin bu sürece iştirak etmesi gerekiyor.’’
Büşra Sanay
KARDEŞİNİ DOĞURMAK
“Kardeşini Doğurmak: Türkiye’de Ensest Gerçeği” kitabının muharriri, gazeteci Büşra Sanay’a toplumda ensesti görünür kılmayı nasıl sağlayabileceğimizi sorduk. Sanay, “Kimi kesim ensestin çok konuşulursa olağanlaşacağını hasebiyle reaksiyonların çok daha azalacağını hatta insanların reaksiyonsuz hale gelebileceğini düşünüyor. Halbuki lisana getirilmesi lazım şu an pek çok davanın peşine sivil toplum kuruluşları düştüğü için mahkemelerden sonuç çıkıyor. Siyaset üretilmesi gerekiyor; biz tweetler atıyoruz, bakanlıkları etiketliyoruz ve bir şeyler olabiliyor. Toplumsal medya olmasa halimiz ne olacaktı? Bu sesin duyulabilmesi için zirveden seslerin çıkması gerekiyor’’ dedi.
“CİDDİ YAPTIRIMLARIN OLMASI LAZIM”
Acılar var ve sonuçta anne babaların çaldığı hayatlar var. Acıyı gören toplum bunu olağanlaştırır mi yoksa ensest gerçeğiyle yüzleşip üzerine mi sarfiyat?
‘’Benim kitabımı okuyanlar, kitabın öteki insanlara yol gösterdiğini düşünüyorlar yahut eşeğin aklına karpuz kabuğu sokabileceğini de söylüyorlar. Önemli yaptırımların olması lazım mutlaka. Amacımız ensesti önemli oranda azaltmak, ensest esasen yok olabilecek bir şey değil. İnsan soyu devam ettiği surece ensest de devam edecek. Bunun caydırıcılığını sağlamalıyız. Güzel hal indirimi uygulanmamalı mesela zira çocuk dediğimiz siyaset üstü bir bahis ve elle tutulur siyasetler geliştirilmesi gerekiyor.
‘BU ÜLKEDE BAYAN SIĞINMA KONUTLARININ ADRESLERİ VERİLİYOR’
Siyasetçiler mevzunun siyaset üstü bir problem olduğunun farkında değiller mi?
Sivil toplum kuruluşları siyasetlere entegre edilmeli. Alanda çalışan insanlara ‘Siz neler yapıyorsunuz? Araştırmalarınızdan ne sonuç çıkıyor? Bu çocuklar için neler yapabiliriz? diye sorulmalı. Bunu uygulayabilme yetkisi olan, bütün düzenekleri harekete geçirecek bireylerin, nitekim alanda çalışan insanların fikirlerini almalarını çok isterdim. Hala da istiyorum. Hiçbir şey için geç değil. Biz şu anda konuşurken bile o kadar çok çocuğun başına bir şey geliyor ki evet tam da şu anda. Bilmiyoruz. Ve biz olduktan sonrasıyla ilgileniyoruz olmadan öncesiyle ilgilenmiyoruz.
‘EVİN İÇİNDE YAŞANAN TECAVÜZ’
En değerli nokta siyasetler üretirken eş vakitli olarak toplumsal yüzleşmeyi sağlamak ve ensesti görünür kılmak diyebilir miyiz?
Motamot o denli. Tüm partiler birlikte çalışıp ortak siyasetler üretebilir. Siyasette sahiden hedef vatandaşın iyiliği, memleketin kalkınmasıysa bunun çocuktan başlaması gerekiyor. Zira o çocuk yarın öbür gün büyüyüp yararlı bir insan haline gelebiliyor. Çok fazla şey yapılabilir fakat bir hadise olduğunda üzerine yorum dahi yapılmıyor ne yazık ki. Sokakta cinsel hücuma, istismara uğrayan çocuğun haberi yapılıyorken meskenin içinde yaşanan cinsel taarruz medyada verilmiyor. Neden? Ben bunun karşılığını çok merak ediyorum. Kardeşini Doğurmak şu an 21. Baskısını yaptı. Bu hakikaten toplumun ensest konusundaki açığının, harlı kanayışının basıncının yüksekliği; buna muhtaçlık olmasaydı bu kadar satılmazdı.
Pınar Özdemir
ÇOCUK GÖZÜNDEN SÜREÇ
12 yıldır ensest üzerine çalışmalar yapan toplumsal hizmetler uzmanı Pınar Özdemir’e çocuk gözünden sürecin nasıl işlediğini sorduk. Ayrıyeten bu bahiste uzman olarak artık Türkiye’de neler yapılması gerektiğini anlatmasını istedik. Özdemir’in açıklamaları şu formda:
“Çocuğun, muhafazasını beklediği bireyler tarafından ziyan gördüğü, itimat hissinin büsbütün sarsıldığı bir durum bu. Kendisini kötülüklerden müdafaasını beklerken, çocukta ne itimat ne de hayata karşı inanç kalıyor. O çocuğa tekrar itimat inşa etmek, insanlara inanmasını sağlamak çok sıkıntı.
‘GÖRÜNÜRLÜĞÜ ARTTI’
Dış dünyayla irtibatın artık daha kolay olduğu bu vakitte ensestin daha görünür olduğunu düşünüyorum. Ailenin içinde ensest varsa fail ekseriyetle o çocuğun dış dünyayla bağlantıya geçmesine müsaade vermez. Ortaya çıkmasın diye çocuğun hayatını izole tutmaya çalışır.”
SAĞLIKLI JENERASYONLAR İÇİN…
Pınar Özdemir, “Öncelikle alanda çalışacak beşerlerle birlikte ailelerin takibi yapılması gerekiyor. Bunlar halk ortasında olağan yaşayan beşerler. Ailelerin kontrol altında olması ve ailelere eğitim verilmesi gerekiyor. Aile Danışmanlık Merkezlerinin, Aile ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı’nın alana inip ailelerle bağlantı halinde olması çok değerli evvelce Toplum Hizmetleri Kurumu vardı onların geri dönmesi gerekiyor” biçiminde değerlendirmelerde bulunurken açıklamalarına da devam ediyor:
“Yadsınamayacak biçimde olaylar var. Sağlıklı jenerasyonlar yetiştirmek istiyorsak ensesti görünür kılmalıyız. İçi boş bir görünürlükten bahsetmiyorum çocuklara iyi hizmet sunmamız gerekiyor. Ensest insanoğlunun olduğu her yerde var.
‘OKUL TOPLUMSAL HİZMETİ ŞART’
Ensestin önlenebilmesi için muhakkak ‘okul toplumsal hizmeti’nin gelmesi gerek. Bu cürmün gaye kitlesi çocuklar. Bizim okullarımızda yalnızca PDR var. Onlar bu işe nasıl müdahale edileceğini bilmezler. Bunun eğitimini alan meslek kümesi toplumsal hizmet uzmanları, bu mevzu büsbütün toplumsal hizmet stratejisidir. Tüm Avrupa’da bu işe müdahale eden küme toplumsal hizmet uzmanlarıdır.’’
TOPLUMSAL DEVLET!
Fransız Lape Hastanesi’nden; Türkiye’nin ensest bahisli birinci romanı -ensest mağduru bir bayanı anlatan- Cahide’nin müellifi Hemşire Aysel Şehiraltı ve Hekim Beyza Kutay ile ensestin toplumsal sürecini ve tıbbi boyutunu konuştuk:
“Türkiye’nin toplumsal devlet anlayışında önemli zahmetler var. Bayanlar ve çocuklardan bahsederken görüyoruz bunu. Avrupa’da ensest mağduru bir çocuk fark edildiği vakit toplumsal devlet ortaya giriyor. Psikologlar geliyor, görüşmeler yapılıyor ve çocuğun korunması sağlanıyor. Türkiye’de, kültürel yapımız içinde ne yazık ki görmezden geliniyor. Devlet aileye kutsal gözüyle baktığı ve dokunmadığı sürece bu yaşanacak. Kültürel yapı, toplumsal devlet ve toplumsal cinsiyet eşitliği çok kıymetli, bu yapılar güçlendiğinde o çocuk oradan kurtulabilir.’’
‘AİLE İÇİNDE KAPATMAYA ÇALIŞMAK’
“Enseste uğramış mağdurlarda görülen en sık bulgu cinsel meseleler; erken boşalma, cinsel alakaya girememe… Vajinismusun altında büyük oranda ensest yatıyor. Biz ensest fikrini ne yazık ki öldüremeyiz lakin yaptırımlarla büyük oranda caydırıcılığı sağlanabilir.’’
Özge Üstün
TÜREL AÇIDAN ENSEST
Son olarak mevzuyu gündeme getiren paylaşımda bulunan Avukat Özge Üstün’den ensestin tüzel tarafını ve vakit aşımı uygulamasını değerlendirmesini istedik. Üstün’ün değerlendirmeleri şöyle:
“Ensest, bizim hukukumuzda başka bir cürüm olarak düzenlenmemiş fakat Ceza Kanunu’nun 103’üncü unsuruna nazaran ağırlaştırıcı sebep sayılmış. Eski Türk Ceza Kanunu’na nazaran, cinsel hatalarda korunan tüzel paha “toplum ahlakı” idi; fakat mevcut Türk Ceza Kanunu’na nazaran, korunan tüzel paha kişinin cinsel dokunulmazlığı. Bu açıdan bakacak olursak; kabahatin mağdurunun, cürümden ötürü ihlal edilen menfaati olarak düşünmemiz gerektiği tartışılması gerekse bile çocuklara karşı işlenen cürümlerde toplum ahlakıyla bir arada kamunun kabahat algısının da tartışılması gerekir.
Gerçekten 15 yaşın altındaki bir çocuğun isteğinden bahsedemiyorsak, bu dava artık “kamu davası”dır. Bu aksiyonun cezalandırılması mağdur için olduğu kadar kamu için de değerlidir. Cinsel istismar kabahatinin cezai karşılığı bu nedenle de çok değerlidir. Toplum; çocuğun beden bütünlüğünün hiçbir surette ihlal edilemeyeceğini idrak etmeli ve benimsemeli. Ensest elbet ki çocuklara karşı işlenen cinsel kabahatlerde, mağdur açısından en ağır sonuçlar doğuran aksiyonlardan bir adedidir. Münasebetiyle; mevcut yasal düzenlemelerde ensestin öteki cinsel istismar cürümleri ile birlikte düzenlenmesi maalesef cürmün önlenmesini zorlaştırmaktadır.
Çocukların kendilerine karşı işlenen cinsel kabahatlerde sustuklarını düşünmüyorum. Lakin bunun, yanlış anlaşılmaya sebep olmaması açısından gerçek söz edilmesi gerektiğini düşünüyorum. Bu; muhakkak ‘neden bağırmadın, neden şikayetçi olmadın’ biçiminde algılanmamalıdır. Çocuk kendisini ‘bir şekilde’ söz eder, ama bunun hakikat okunması gerekir. Cinsel istismara uğrayan bir çocuğun olağan hayat döngüsünde değişiklikler meydana gelir. Çocuk; cürmü kelam olarak lisana getiremese bile bunu kesinlikle davranışlarına yansıtır.
Bilhassa enseste ait cinsel istismar hatalarında zamanaşımının uygulanmasını, çok hakikat bulmuyorum. Çocuk; yıllarca yahut bir kez maruz kaldığı ensest hareketi, şikayet edebilecek aksiyonu 30 ve hatta 40 yaşından sonra bile kendisinde bulabilir. Bu hem toplumun mağdura bakış açısından hem aile baskısından hem de failin birebir vakitte mağdurun bakım yükümlülüğünü yerine getiren kişi olmasından kaynaklanan çelişkiden kaynaklanabilir. Bu türlü bir durumda; yani, mağdurun failden şikayetçi olma gücünü kendinde zamanaşımı müddeti geçtikten sonra bulabilmesi halinde, cürmün cezasız kalması, bana nazaran, hakikat değil.”
Cumhuriyet