Eksperler kimi devir ansızın gelen bir baş ağrısının yahut yavaş yavaş kendisini hissettirmeye başlayan unutkanlığın, baş dönmesinin ve bazen de göz bebeklerinin birinin büyümesinin, beynin ‘alarm verdiğinin’ göstergeleri olarak kabul edildiğine dikkat çekiyor.
Sağlıklı bir dimağın nasıl anlaşılacağı, uykunun nasıl ayarlanacağı ve nasıl beslenilmesiyle ilgili Dimağ ve Hudut Cerrahisi Kompetanı Op. Dr. İlhan Aydın, 10 soruda dimağ sıhhatini test etmenin yollarını anlattı.
Op. Dr. İlhan Aydın 10 soruya şöyle yanıt verdi;
NE SIKLIKTA VE NASIL BAŞINIZ AĞRIYOR?
“Baş ağrısı, toplulukta en sık görülen hastanelere müracaat sebebi olmakta ve kişilerin günlük hayatını olumsuz etkilemektedir. Baş ağrısı bu kadar sık görülmekle birlikte çok büyük kısmında altta yatan önemli bir hastalık görülmemektedir. Münhasıran en sık önümüze çıkan iki tipi, tansiyon tipi ve migren tipi başa ağrılarıdır. Tansiyon tipi baş ağrıları (diğer ismiyle gerilim tipi baş ağrıları) günlük hayattaki yorgunluk, gerilim ve ağır ruhsal değişimlere bağlı olmakta ve altta yatan organik bir patoloji bulunmamaktadır. Bu ağrı tipinde ağrı gün uzunluğu sürer, şiddeti hafif ve değişkenlik göstermez, başın etrafında güya bir bantla sıkıştırıyorlarmış üzere bir his oluşturur. Migren tipi ağrı ise tek taraflı, zonklayıcı, bulantı ve kusma ile o taraftaki beğenilen bulanık görmenin eşlik ettiği bir ağrıdır. Işık ile sese karşı haddinden fazla hassasiyet vardır. Bu iki en sık görülen tipler ilaçla tedavi edilebilmektedir.
‘VAKİT KAYBETMEDEN HASTANEYE BAŞVURULMALI’
Bir dimağ cerrahı olarak altta yatabilecek önemli organik patoloji barındırabilecek baş ağrılarından bahsetmek istiyorum. Münhasıran baş ağrısına eşlik eden önemli bulantı ve kusma, konuşma bozukluğu, kol ve bacakta mahsusen tek taraflı güçsüzlük ya da uyuşukluk varsa, kesinlikle vakit kaybetmeden hastaneye başvurulmalıdır zira altta yatabilecek tümör ya da kanama araştırılmalıdır. Sair bir örnek olarak, hiçbir şikâyetiniz yokken aniden ve çok şiddetli biçimde enseden başın ön kısmında akıllıca vuran ağrı olması da bizim için acil bir durumdur. Öncelikle hipertansiyona bağlı ise medikal tedavi ile kan basıncı yavaş biçimde düşürülmelidir. Lakin şayet hastanın şuuru açıksa ve bu ağrıyı ‘Daha evvel hayatımda hiç yaşamadığım şiddette ve aniden enseden vuran bir ağrı’ diye anlatıyorsa, çok acil dimağ görüntülemesi yapılmalıdır. Dimağ damar anevrizması (baloncuk) yırtılmasına bağlı oluşabilecek dimağ zarları arasında kanama (subaraknoid kanama) kesinlikle araştırılmalıdır. Öteki kıymetli bir husus ise, çocuklarda olan baş ağrısıdır. Mahsusen küçük çocuklar kolay kolay ‘başım ağrıyor’ demezler. Bu türlü bir durumda kesinlikle dimağ cerrahisine danışılmalı ve ileri tetkikler yapılmalıdır.
BAŞ DÖNMESİ GÜNLÜK YAŞANTINIZI ETKİLİYOR MU?
Baş dönmesi (vertigo) yaşayan insanlar günlük hayatında çok eza çekmektedir. Baş dönmeniz mütemadi hale geldiyse kesinlikle ileri tetkikler yapılmalıdır. Sıklıkla önümüze ruhsal meselelerin eşlik ettiği baş dönmesi çıkmakla birlikte sair nedenler de atlanmamalıdır. Baş dönmesi santral yahut periferik kaynaklı olabilir. ‘Santral’ dediğimiz dimağ, beyincik ve dimağ sapı lezyonları (tümör, enfeksiyon, damar tıkanıklığı, MS vb.) araştırılmalıdır. ‘Periferik’ dediğimiz iç kulakta mekan alan kulak kristallerinin mahal değiştirmesine bağlı gelişen ‘pozisyonel vertigo’ değerlendirilmelidir. Altta yatan neden tespit edildiğinde buna yönelik tedavilerle iyileşme sağlanmaktadır.
VÜCUDUMUZDA HANGİ BULGULAR OLDUĞUNDA DIMAĞ KAYNAKLI OLABİLECEĞİ DÜŞÜNÜLMELİ?
Dimağ kaynaklı hastalıklarda vücuttaki birtakım organlar etkilenmekte ve bize ihtar vermektedir. Örneğin görme bozukluğu, görme sahasında daralma olması, göz bebeklerinden birinin daha büyük olması, göz kapağında düşüklük, yüzün bir tarafında kayma olması, mahsusen tek taraflı gelişen kol ve bacakta uyuşma ya da güçsüzlük, konuşma bozukluğu en sık karşılaştığımız durumlardır.
DAIMA BİR ŞEYLERİ UNUTUYORUM, ENDİŞELENMELİ MİYİM?
Unutkanlık genç ve ileri yaşlarda önümüze çıkmaktadır. Gençlerde bilhassa gerilim ve ruhsal kaynaklı olmakla birlikte, beslenme bozukluğuna bağlı vitamin eksiklikleri, sistemsiz koordinasyona, monoton ömür ve son yıllarda mahsusen ağır teknolojik aletlerin kullanılması unutkanlık şikâyetlerini artırmaktadır. Bunlar unuttuğunun farkında olan bireylerdir. İleri yaşlarda ortaya çıkan unutkanlıklarda hasta bunun farkında değildir ve öz bakımını yapamayacak duruma kadar gelebilmektedir. Bu üzere durumlarda Demans ve Alzheimer marazı araştırılmalıdır. Bu durumlardan beynimiz korumak için kitap okumak, tertipli ve istikrarlı beslenmek, nizamlı uyumak, egzersiz yapmak, monoton hayattan çıkmak, daha fazla toplumsallaşmak gerekmektedir.
HANGİ YAŞLARDA HANGİ DIMAĞ MARAZLARI DAHA ÇOK ÖNÜMÜZE ÇIKAR?
Çocukluk çağında daha çok beyincik tümörleri önümüze çıkmaktadır. Bunlar iyi ve berbat huylu olabilmektedir. Yenidoğanlarda doğumsal anomaliler (hidrosefali, spina bifida) önümüze çıkmaktadır. Genç ve orta yaşlarda iyi ve berbat huylu tümörler, MS üzere dejeneratif marazlar daha sık görülmektedir. İleri yaşlarda ise daha çok berbat huylu tümörler, Parkinson, Alzheimer, hidrosefali, damar tıkanıklığı ve hipertansif kanamalarla karşılaşılmaktadır.
DIMAĞ SIHHATIM İÇİN NE KADAR UYUMALIYIM?
Kaliteli ve ehliyetli bir uyku başta dimağ sıhhati olmak üzere, bağışıklık sistemi ve hafızayı güçlendirir. Erişkinler için günlük önerilen uyku vadesi 7-8 saat olmalıdır. Bununla birlikte vücudun biyolojik saatine iyi olarak 23:00 ile sabah 07:00 saatleri arasında uyumak kıymetlidir.
DIMAĞ SIHHATIM İÇİN NASIL BESLENMELİYİM?
Öncelikle günde ortalama 2,5 litre su kesinlikle dimağ sıhhati için tüketilmelidir. Tüm sistemler için olduğu üzere nizamlı ve yerinde beslenme de dimağ sıhhati için değerlidir. Dimağın güç için tükettiği yakıt glikozdur. Bu yakıtın sağlanması için kompleks karbonhidrat içeren tam tahıllar tüketilmeli ve olağan şekerlerden kaçınılmalıdır. İçerdiği kollajen, çeşitli aminoasitler ve B12 vitamini için et ve et eserleri (işlenmiş olanlar hariç) tüketilmelidir. Mevsiminde meyve ve sebzeler beyefendisinin gereksinim duyduğu amino asitler, mineraller ve vitaminler için değerlidir. Hafızayı güçlendirmek ve dimağ gelişimi için Omega 3 kesinlikle soframızda olmalıdır. Yumurta, süt ve süt eserleri, kuruyemişler, baklagiller de tüm organlarda olduğu üzere dimağ içinde kıymetli vitamin ve proteinler içerir. Çoka kaçmadan kararında tüketilen bitter çikolata da bilişsel hafızayı destekler.
HANGİ SPOR VE AKTİVİTELER DIMAĞIMA DÜZGÜN GELİR?
Vücut sıhhatiniz iyi olmadan dimağ sıhhatiniz iyi olmaz. Hayatları boyunca tertipli spor ve egzersiz yapan şahısların daha kaliteli ve uzun yaşama sahip olmakla birlikte daha etkin bir beyefendisine sahip oldukları görülmektedir. Ağır egzersizler bölgesine daha hafif egzersizler tercih edilebilir. Örneğin günlük tertipli bir saat yürümek, nizamlı yüzmek ve günlük hayatımızda etkin hareket etmek hem gerilimle baş etmeyi hem de vücudun zinde kalmasını sağlayarak dimağ sıhhatini olumlu tarafta tesirler.
YAZIN ARTAN HAVA SICAKLIKLARI DIMAĞIMI NASIL TESIRLER?
Yaz mevsiminin gelmesiyle birlikte kendimizi sokağa atıyoruz. Güneş ışınlarının çok dik geldiği ve havanın çok şiddetli sıcak olduğu öğlen ve öğlenden sonraki saatlerde çok dikkatli olmak gerekir. Şiddetli terlemeye bağlı su ve elektrolit kaybına bağlı baş ağrısı ve halsizlik gelişebilir. Yaşlı hastalarda, yüksek tansiyonu olanlarda ve çok kilolu hastalarda tansiyondaki ani yükselmeler dimağ kanamasına sebep olabilmektedir. Bu nedenle ağır nemin ve haddinden fazla sıcağın olduğu saatlerde dışarı çıkılmamalı ve bol su tüketilmelidir.
COVID-19 DIMAĞDA HASTALIK YAPAR MI?
Bu yıl hepimizi derinden etkileyen Covid-19 salgınıyla uğraş etmekteyiz. Bu pandemi periyodunda ateş, öksürük üzere yaygın şikâyetlerle hastaneye müracaatlarda Covid- 19 kuşkusu ile tetkik yapılmaktadır. Yapılan çalışmalarda Covid-19’a neden olan virüsün santral hudut sistemini de etkilediği vakalar görülmüştür. En sık nörolojik şikâyet nedenleri baş ağrısı, baş dönmesi, bulantı-kusma, koku ve tat alma bozukluklarıdır. Daha ileriki aşamalarda ise inme ve komaya kadar ilerleyen vakalar bildirilmiştir. Pandemi devrinde her türlü şikâyette Covid-19 akılda tutulmalıdır. Nörolojik marazlara sahip ve ilaç kullanan hastalar hekim denetiminde olmalı ve ilaçlarını kendileri kesmemelidirler.”
Cumhuriyet
