Merkez Bankası Lideri Naci Ağbal’ın vazifeden alınması sürecinde ortaya atılan ve muhalefet partilerinin sık sık gündeme getirdiği Merkez Bankası rezervlerinden 128 milyar doların satıldığı tezi gündemdeki yerini koruyor. CHP’nin Merkez Bankası rezervlerinin harcanmasıyla ilgili iktidara yönelttiği “128 milyar dolar nerede?” sorusunun yer aldığı afişler de savcılık talimatıyla parti binalarından sökülmeye devam ediyor.
İktidar kanadı tartışmayı “gündem değiştirme” gayreti olarak nitelendirip döviz rezervlerinde rastgele bir eksiklik olmadığını savunsa da; siyasi parti binalarına, billboard’lara asılan, “128 milyar dolar nerede?” yazıları polis eliyle indiriliyor.
Pekala ‘128 milyar dolar’ tartışması nasıl başladı?
Milletlerarası haber ajansları, eski Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak’ın istifasına giden süreçte döviz rezervlerindeki düşüşün tesirli olduğunu öne sürmüştü. Reuters haber ajansı, geçen aylarda yayımladığı bir haberde, Albayrak’ın istifa ettiği periyotta Merkez Bankası (TCMB) Başkanlığı misyonuna getirilen Naci Ağbal’ın Mart ortasında vazifeden alınmasında rezervlerde yaklaşık 130 milyar dolarlık kayba neden olan döviz satışlarıyla ilgili inceleme başlatmasının rol oynadığını sav etmişti.
Misal bir sav da eski İktisattan Sorumlu Devlet Bakanı olan ve şu anda Demokrasi ve Atılım Partisi’nin (DEVA) Genel Başkanlığı’nı yürüten Ali Babacan tarafından da ortaya atıldı. Ana muhalefet partisi CHP de bir müddettir “128 milyar dolar nerede” sorusunu iktidara yöneltiyor.
DÖVİZ REZERVLERİ EN DÜŞÜK DÜZEYDE
Albayrak’ın bakanlık devrinde Türkiye’nin döviz kurundaki süratli yükselişleri dengelemek ve kuru belirli bir düzeyde tutmak için kamu bankaları üzerinden rezervlerden döviz satış yapma siyaseti uyguladığı belirtiliyor. Bu da rezervlerde erimeye yol açan bir neden olarak gösteriliyor. Geçen hafta açıklanan en aktüel bilgilere nazaran, Merkez Bankası’nın net döviz rezervleri 10,7 milyar dolara geriledi. Reuters haber ajansı, bunun “2003’ten bu yana en düşük seviye” olduğunu belirtti. Türkiye’nin net döviz rezervleri 2019 yılında 41 milyar dolar düzeyindeydi.
Ekonomistler, ileriye dönük swap süreçleri de hesaba katıldığında Türkiye’nin net rezervlerinin eksiye düştüğüne dikkat çekiyor. Bu ölçü yaklaşık 40 milyar dolar olarak hesaplanıyor. TCMB’nin döviz rezervlerinin seyri ve swap süreçleri hesaba katılarak yapılan tüm bu hesaplamalar, Türkiye’nin kuru aşağı çekmek için 130 milyar dolar civarında bir rezerv satışı gerçekleştirdiği tezinin temelini oluşturuyor. Babacan, bu rezervlerin hür kur rejimine alışılmamış bir biçimde eritildiğini ve “ciddi bir kural ihlali” yapıldığını öne sürdü. Babacan’ın bir başka tezi da Ağbal’ın rezervlerden döviz satışı yapılarak kuru belirli bir düzeyde tutma siyasetiyle ilgili inceleme başlatmasından ötürü vazifeden alındığı tarafında.
“128 MİLYAR DOLAR NEREDE?” AFİŞLERİ İNDİRİLİYOR
CHP de bir müddettir hem toplumsal medyada hem de parti teşkilatı üzerinden “128 milyar dolar nerede” kampanyası yürütüyor. Son olarak, CHP’nin İstanbul’daki ilçe binalarına astığı “128 milyar dolar nerede” yazılı pankartlar polis tarafından vinçle indirildi. Ayrıyeten kimi vilayetlerde billboard’lara asılan benzeri ilanlar yasaklandı.
CHP, 128 milyar doların kaybolduğu argümanları ve pankartların yasaklanmasıyla ilgili Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Başkanlığı’na genel görüşme önergesi verdi. İktidar ise tezleri kesin bir lisanla yalanlıyor. AKP Genel Lideri ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Mart ayı başında yaptığı bir konuşmada, rezerv kaybı olmadığını ve bu paranın “milletin hazinesinde ve Merkez Bankası’nda” olduğunu söyledi. Erdoğan, “Tutturmuşlar ‘Şu kadar para nerede?’ O kadar para hepsi bu milletin hazinesinde ve Merkez Bankası’nda. Kaybolan bir şey yok. Şayet kayıp varsa, bunlar sizdedir” dedi.
AKP’Lİ CANİKLİ: “TÜRK HALKININ EVİNDEDİR”
AKP Genel Lider Yardımcısı ve İktisat İşleri Lideri Nurettin Canikli de toplumsal medyadan yaptığı açıklamada, 128 milyar doların tamamının nereye satıldığının aşikâr olduğunu belirtti. Canikli, “Özetleyelim; A) 128 milyar doların 36 milyar doları ile altın ithal edilmiştir ve bu altınlar Cumhuriyet Altını, bilezik ve gibisi yatırım aracı olarak Türk halkının evindedir. B) 75 milyar doları Türkiye’deki bankalarda gerçek ve hukukî bireylerin hesaplarında durmaktadır. C) Özel dal 43 milyar dolarlık yurtdışına olan döviz borcunu ödemiş. D) Yabancı portföy yatırımcı 12 milyar dolar satın alarak yurtdışına çıkarmıştır. Tekrar hatırlatalım Merkez Bankası direkt ve dolaylı tüm döviz satışlarını piyasa fiyatından gerçekleştirmiştir. Ucuza dolar satıldı argümanı kocaman bir yalandır” dedi. Canikli, TCMB’nin direkt ya da dolaylı sattığı dövizi satın alanların devlet kayıtlarında mevcut olduğunu aktardı.
DÖVİZ REZERVİ NEDEN DEĞERLİ?
Türkiye’de altın ve döviz rezervlerini saklamak ve yönetmekle yükümlü olan kurum Merkez Bankası. TCMB’nin internet sitesinde döviz rezervlerinin düzeyi, bilhassa de gelişmekte olan ülke ekonomilerinde “karşılaşılabilecek iç ve dış şokların yarattığı aksiliklerin giderilmesi, dış borç servisinin nizamlı olarak gerçekleştirilmesi ve milletlerarası finans etrafları ile piyasalarda, ülkeye duyulan inancın artması” açısından büyük ehemmiyet taşıdığı belirtiliyor. Net rezerv ise kısaca Merkez Bankası’nın döviz yükümlülükleri ve kendisinde emaneten duran dövizler çıkartıldığında elinde kalan, kullanabileceği ölçü manasına geliyor.
EĞİLMEZ: “NET DÖVİZ REZERVİ EKSİDE”
Analistler, Türkiye’nin net döviz rezervinin eksiye düştüğünü hesaplıyor. TCMB net döviz rezervleri 10,7 milyar dolara geriledi. Reuters haber ajansı bunun 2003’ten bu yana en düşük düzey olduğunu bildirdi. Ekonomist Mahfi Eğilmez, Ekim sonunda kendi blogunda yayımladığı bir tabloda, swaplar hariç net döviz rezervinin Eylül ayında 39,6 milyar dolar ekside olduğunu belirtti.
Eğilmez’in TCMB bilgilerine dayanarak hazırladığı tabloda, net rezervler Eylül 2019’da 20,6 milyar dolar artıda görünüyor. Londra merkezli BlueBay varlık idaresi şirketi gelişen piyasalar stratejisti Tim Ash ise net rezervleri tam olarak hesaplamanın sıkıntı olduğunu lakin şu an prestijiyle Türkiye’nin net rezervlerinin yaklaşık 50 milyar dolar eksiye düşmüş olabileceğini söyledi. Ash, hiçbir merkez bankasının piyasa tarafından borç ödeyebilme gücünün ve kredi verilebilirliğinin sorgulanmasını istemeyeceğini, bunun da bir risk ögesi olarak o ülkenin para ünitesi ve varlıklarını olumsuz etkileyebileceğini söyledi. Ash, “(Yeni yönetimin), elinde olmayan rezervleri kur düzeyini korumak için harcamayı bırakması ve yüksek enflasyon risklerinin karşısında elinde lira olanların kar elde etmesini sağlamak için siyaset faizlerini artırması gerekiyor” dedi.
Piyasa uzmanları, bu düşüşün nedeninin Türkiye’nin liradaki paha kaybını engellemek için rezervlerdeki dövizleri satmasına bağlıyor. Dövizi düşürmek için rezervlerin kullanıldığı savlarıyla Türkiye’deki yetkili makamlardan rastgele bir açıklama yapılmış değil. Lakin Albayrak, Mayıs ayında yatırımcılarla yaptığı telekonferansta Türkiye’nin kâfi ölçüde döviz rezervine sahip olduğunu söylemişti. Memleketler arası yatırım bankası Goldman Sachs, liradaki düşüşü durdurmak için sadece Ağustos ayında 16 milyar dolarlık döviz satışı yapıldığının iddia edildiğini belirtti. Kurdaki yükseliş nedeniyle yapılan toplam satışın 100 milyar doların üzerinde olduğu hesaplanıyor. Analistler, rezervlerden döviz satışının 2019’dan bu yana devam ettiğini fakat bunun liradaki paha kaybını durdurmaya yetmediğini söylüyor.
TASANIN SEBEBİ NE?
Döviz rezervleri, bir ülkenin bir yandan dış borç ödemesinde elini rahatlatırken, başka yandan da gerekmesi halinde elinin altında harcayabileceği bir kaynak olması açısından ehemmiyet taşıyor.
Ekonomistler, piyasada genel kural olarak net rezervlerin üç aylık ithalatı karşılayacak ölçüde olmasının beklendiğini belirtiyor. Son devirde, Türkiye’nin döviz rezervlerinin gelinen mevcut durumda bu ölçünün altına düştüğü öne sürülüyor.
Societe Generale’den Gelişmekte Olan Piyasalar Stratejisti Phoenix Kalen, Türkiye’nin döviz rezervlerinin, son üç ayda yapması beklenen toplam ithalatının altında olduğunu belirterek, “Türkiye’nin döviz rezervleri ithalatını karşılamaya kâfi seviyede değil” dedi. Türkiye’de kamu ve özel dalın yıl sonuna kadar 13,3 milyar dolarlık borç geri ödemesi yapması gerekiyor. Bunun 3,7 milyar dolarlık kısmının da Kasım ayı içerisinde yapılması öngörülüyor. İktisadın yavaşlaması durumunda TCMB’nin elindeki rezervleri borç ödemesinde tampon olarak kullanmasının gerekebileceği vurgulanıyor.
Kaynak: BBC Türkçe
Cumhuriyet
