İNCİ EVİNER
“Çünkü annelerimiz uygar, itaatkâr ve uyumlu kızlar yetiştirmek istedi. O yüzden meskenlerimizi terk etmemiz vakit aldı. Artık yüksek sesle konuşuyor, haksızlıklara karşı çıkıyor, coşkuyla isyan ediyor ve harika fotoğraflar yapmak için utanmadan büyük bir dilek duyuyoruz.”
İnci Eviner, yurtdışında stantları açılan memleketler arası bir sanatçı. En son “Harem” isimli yapıtı British Museum’da sergilendi.
Akbank Sanat, bu yılbaşı, seçkin insanlara güzel bir kitap armağan etti. “Büyük Bayan Sanatçılar” başlıklı çeviri kitabın önsöz metninden anladığım kadarıyla bu kitabın çevrilme nedeni Hasan Bülent Kahraman’ın öteden beri Türkiye’deki yeni sanat konusunda öne sürdüğü, bu alanın aslında bayan sanatkarlarımız tarafından kurulduğunu ve geliştirdiğini savunduğu görüşlerinde ne kadar haklı olduğunu göstermek. Türk bayan sanatkarları dışarıda bırakarak çeviri kitap kolaycılığı ile “kadın sanatçılar” konusunu bir cins “kadın çiçektir” davranışına denk gelen bir küçümsemeyi kabul etmek mümkün değil. Umarım bu kitabın aldığı tenkitler Akbank Sanat tarafından hakikat kıymetlendirilir ve kendini yine yapılandırması için iyi bir fırsata dönüşür. Bu sayfada görüşlerini lisana getiren sanatkarlar için ise bu kitap, bayan sanatçı konusunu tartışmak için münasebet oluşturdu.
Arbede büyük…
“Neden bayan sanatçı” sorusuna gelince:
Kadınlığın toplumsal bir inşa süreci olduğunu düşünürsek bayan, asırlarca bakılan imgesinde kendini anlamaya çalışmıştır, bu yüzden bayanların kimlik siyasetleri ve işgal edilmiş imgelemleri, hafızaları ve zihinleriyle çok büyük kederleri vardır, hengameleri büyük ve derindir.
Bayan, asırlarca vücudu üzerinde hak sav eden iktidar ve dinle kendi vücudunu geri kazanmak için savaşmıştır. Bu yüzden bayan sanatkarlar çokça “beden”den kelam eder, zira orada özgürleşmek için çok kan dökülmüştür.
Zira bayan, sanat ve ideoloji ortasındaki bağlantıların tahlilidir; bu yüzden eleştirel niyetin vazgeçilmez duraklarından biridir.
Zira bayanların toplumsal ve kültürel ilgileri ataerkil kültürün içine yerleşiktir. Şayet ideolojilerin vücutlarımız üzerinde nasıl işlediğini görmek isterseniz bayanların yaptığı sanata bakınız; zira bayanların cinsiyetli kimlikleri ataerkil ideolojinin onayından geçmiş roller ve imgelerle uyumlu olarak şekillendirilmiştir ve çoğunlukla tanınması kolay değildir; bu yüzden bunları bulup çıkarmak ve kurtulmak çok zahmetli ve acı dolu bir çabayı gerektirir.
Bayanlardan asırlarca sanat yapmaları beklenmemiştir, o yüzden bizden evvelki her milletten bayan sanatkarın özgürlük gayreti bizim için çok manalıdır.
Bayanların yaptığı sanatın ayırıcı özelliği her vakit yapıtlarına yansımak durumunda değildir lakin her adımda öznesi olmadığı, yalnızca bir imge olarak yer aldığı tarihin yükü altındadır. Lakin savaş, kan ve şiddetten de sorumlu değildir. Vakitle bayan sanatkarlar bu durumu avantaja çevirmeyi bildiler ve büyük dâhi erkek sanatçı ikonunu yıkarak sanatın o hoş hafifliğini ve sevincini de yaşadılar. Bayanların yarattığı kimi sanatsal pratikler o denli yenilikçi ve cömertti ki dünya barışı için dayanışmanın yuvası oldu.
Kimi bayan sanatkarlar performansla kendi vücutlarını bir sahne üzere dünyaya açarak bilgili kimlik ve dışlama siyasetlerinin bâtın oyunlarını sergiledi.
Kazıyıp çıkardılar…
Bayan sanatkarlar kendileriyle o kadar çok uğraştılar ve o kadar sahiciydiler ki gerçek yüzlerine ulaşmak için şahsen kendilerini kullanarak bilinçaltına sızan, bazen de fark etmeden ellerine kollarına sinmiş ayrımcı, ırkçı, dışlayıcı her türlü his ve alışkanlıkları bıçakla kazıyıp çıkardılar ve önünüze fırlattılar.
Zira annelerimiz uygar, itaatkâr ve uyumlu kızlar yetiştirmek istedi. O yüzden konutlarımızı terk etmemiz vakit aldı. Artık yüksek sesle konuşuyor, haksızlıklara karşı çıkıyor, coşkuyla isyan ediyor ve mükemmel fotoğraflar yapmak için utanmadan büyük bir istek duyuyoruz.
Feminist ideoloji, cinsiyetçi, ikiyüzlü kimlik siyasetlerini legalleştiren sanat tarihi yazılımını altüst etmiştir. 21. yüzyıla gelindiğinde geride bayan sanatkarların sanat formlarını ve lisanını nasıl dönüştürdükleri tıpkı vakitte toplumların öyküsüdür, bu çok derin ve manalı bir insanlık deneyimidir.
O yüzden artık, bu yeni dünyada, erkeklerin özgürlüğü bayanlara bağlıdır. Bayanların ve hepimizin özgürlüğü, beyazların özgürlüğü siyahlara, Kürt bayan, göçmen bayan, LGBTİ+ ve her sınıftan bayanın, çocuğun, erkeğin özgürlüğüne bağlıdır. Bu yüzden bayan hareketi bu kadar cömert ve kucaklayıcıdır, hafızasında bayan sanatkarların heyecan verici çabası vardır.
Cumhuriyet
