Reuters
Bill ve Melinda Gates Vakfı’nın 2019’da yayımladığı Global Sıhhat Güvenliği Endeksi’nde, ABD ve İngiltere pandemiye hazırlık konusunda örnek ülkeler olarak gösterilirken, Yeni Zelanda, Çin ve Vietnam ise sıralamada çok altlarda yer alıyordu.
2021’e gelindiğinde ise durum çok farklı görünüyor.
ABD ve İngiltere’de pandeminin denetimden çıktığı düşünülürken, Çin’in aldığı katı tedbirler ise Dünya Sıhhat Örgütü (WHO) tarafından övgüyle karşılandı.
Yeni Zelanda örnek olarak takdir toplarken, 95 milyonluk nüfusa sahip Vietnam”da Covid kaynaklı can kaybı 35’te kaldı.
Evvelce kağıt üzerinde iyi görünen birtakım ülkeler gerçek hayatta pandemiye sınıfta kalmış üzere görünüyor. Halbuki hazırlıklarında eksikler olduğu düşünülen öteki ülkeler ise çok daha iyi çaba vermiş durumda.
Pekala bunun nedeni ne?
EPAKARŞILAŞTIRMA YAPMANIN ZORLUKLARI
ABD’deki Michigan Üniversitesi’nden global sıhhat uzmanı olan Prof. Dr. Elizabeth King, “Herkes birebir virüsle uğraşıyor, öyleyse ülkeler neden farklı yansılar veriyor?” sorusunu yöneltiyor.
Prof. Dr. King, 2020’nin başlarında birinci koronavirüs dalgasına verilen ulusal reaksiyonları karşılaştıran ve kısa bir mühlet yayımlanan yeni bir kitabın editörleri ortasında yer alıyor. Kitaba, Asya, Avrupa, Afrika ve Amerika’daki 30 ülkeden 60 bilim insanı katkıda bulundu.
Örneğin Belçika, kuşkulu Covid-19 olaylarını vefat istatistiklerine dahil ederek, toplam can kaybı sayısını başka ülkelerdekinden daha yüksek gösteriyor. Almanya ve Fransa, başından bu yana bakımevlerindeki kayıpları da toplama dahil ederken, İngiltere ise hastanede tedavi altında olanlara odaklanıyor.
Olay sayısını karşılaştırmak ise daha da güç. Test sayısı ne kadar artarsa, hadise sayısı da o kadar artar. Testlerin yaygınlığı ve test yapma kriterleri ülkelere nazaran farklılık gösteriyor.
Ayrıyeten ülkelerin demografik yapıları da göz önünde tutulması gereken bir öteki öge. İtalya’da nüfusunun beşte birinden fazlasını Covid-19’a karşı daha riskli olarak görülen 65 yaş üstü oluşturuyor. Afrika’nın nüfusu çok daha genç ve dünyanın en genç nüfusa sahip 20 ülkesinin 19’u bu kıtada yer alıyor.
ReutersSİYASET VE COVID-19
Prof. Dr. King ve birlikte çalıştığı bilim insanları, sırf ortaya çıkan sonuçları karşılaştırmanın ötesine geçerek, başka ögelerin da halk sıhhati siyasetlerini nasıl etkilediğini anlamak istiyor.
İdare sistemi (demokrasi yahut otokrasi), resmi siyasi kurumlar (federal yapılar, başkanlık kurumları vs) ve devletin kapasitesi (sağlık sistemleri ve kamu idaresi üzerindeki kontrol) üzere ögelerin, ülkelerin Covid-19’a verdiği yansıları şekillendirdiğini belirtiyorlar.
Örneğin Çin, Ocak 2020’de 50 milyon insanın yaşadığı Vuhan eyaletini büsbütün karantina altına almak üzere eşi gibisi görülmemiş bir adım attığında, otoriter rejimlerin Covid-19’a karşı uğraşlarında demokrasilere nazaran avantaja sahibi olabileceğini savunanlar oldu.
Lakin İtalya başta olmak üzere Batı demokrasileri de kısıtlayıcı kararlar almaya başladıktan sonra tartışma da daha farklı bir yere kaydı.
Getty ImagesSİYASİ SİSTEMLER
Her ne kadar otoriter idarelerin aldıkları önlemlerin daha az itirazla müsabakası beklenirken, bunların uygulanması ise farklı bir mevzu.
King, otoriter hükümetlerin halkın duyduğu inancı aşındırmış olmaları halinde, bu taktiklerin de uzun vadede işe yaramayabileceğine belirtiyor.
King, insanların kısıtlayıcı tedbirlere uymasını sağlamak için “bilgi akışı, devlete inanç ve kurumlara inancın değerli olduğunu” tabir ediyor.
Rusya’nın pandemiye yansısının başlangıçta bilgi eksikliği nedeniyle zayıf olduğuna dikkat çekiyor. Fakat son vakitlerde Rus hükümetinin bilgi akışını iyileştirdiğini ve salgının tesirlerini hafifletmeyi amaçlayan güçlü bir dizi toplumsal siyaset geliştirdiğini de kelamlarına ekliyor.
Fakat, BBC Rusça’nın yaptığı bir araştırma, şeffaflığın yetersiz olmasının, deneme süreci devam ederken yaygın olarak kullanılmaya başlanan aşının aktifliği konusu başta olmak üzere halkın inancını olumsuz etkilemeye devam ettiğini ortaya çıkardı.
Prof. King, ne yazık ki, “aslında çok iyi bilgi akışına sahip olmayan birçok demokratik rejim gördüklerini” de vurguluyor.
Örneğin Brezilya Devlet Lideri Jair Bolsonaro, koronavirüse karşı yapılan ihtarları zayıflatan bildiriler verdi ve ülkede hadise ile can kaybı sayısının çok yüksek seviyelere ulaşmasından sorumlu tutuldu.
Kitabın editörleri ortasında yer alan Sao Paulo’daki FGV Üniversitesi’nde Prof. Dr. Elize Massard da Fonseca, FAPESP haber ajansına Bolsonaro’nun “bilimi hor gördüğünü” ve tam bir inkar siyaseti uyguladığını söyledi.
Fonseca, “Brezilya, pandemiyle tesirli bir formda başa çıkmak için çok iyi bir pozisyondaydı, lakin maalesef bunu başaramadı” dedi.
Ülkenin birtakım bölgelerinde sıhhat sistemi Covid hadiselerinin ağır baskısı altındaydı. Fakat federal sistemin eyaletlere sıhhat hizmetleri konusunda tanıdığı geniş yetkiler sayesinde, lokal idareler kendi başlarına kısıtlayıcı tedbirler almayı ve ekipman ile aşı tedarik etmeyi başardı.
ABD Lideri Donald Trump da virüsü hafife almakla suçlandı ve pandemiye nasıl reaksiyon verileceği konusunda başka eyaletlerle görüş ayrılığı yaşadı.
Ekim ayında Covid-19’a yakalandığında üç gece hastanede kaldıktan sonra, bunu mevsimsel grip salgınına benzetti ve bunun için ülkeyi kapatmaya gerek olmadığını ısrarla vurguladı.
ReutersTAKİP VE KARANTİNA PROGRAMLARI
Prof. Dr. King, sıhhat altyapısı zayıf olan kimi ülkelerin, durum kötüleşene kadar beklemek yerine “salgına hayli süratli bir formda tepki” vererek Covid-19 ile başarılı bir biçimde baş edebildiklerini söylüyor?
“Maske takma ve toplumsal ara üzere ilaç temelli olmayan, aktifliği kanıtlanmış tedbirlere ek olarak olayları takip etmek ve dayanak (sunmak) için sağlam bir sistem uyguladılar.”
En çok örnek gösterilen ülkelerden Vietnam, olayları çok başarılı bir halde takip edip karantina altına aldı. Bunun aksi niteliğindeki bir öteki başarılı örnek olan Güney Kore de maliyeti yüksek kitlesel test ve takip programıyla dikkat çekti.
Ebola salgınında önemli ıstıraplar yaşayan Batı Afrika ülkeleri de Covid’in ilerleyişini takip etmek ve izlemek için mahallî örgütlenmelerin dayanağını aldı.
Prof. Dr. King, pandeminin birinci dalgasında, evvelki salgınlardan ders çıkarılmasının, AIDS salgınına “çok yanlış” karşılık veren Güney Afrika’ya yardımcı olduğunu belirtiyor.
Lakin ülkedeki durum, kısmen geçen yılın sonlarında ortaya çıkan yeni cinse de bağlı olarak, ikinci dalgada değerli ölçüde berbatlaştı.
ReutersTOPLUMSAL SİYASET ADIMLARI
King, son olarak, bireylerin ve küçük işletmelerin kısıtlama kurallarına uymasını sağlamak hedefiyle hazırlanmış güçlü bir dizi toplumsal siyaset olmadan hiçbir stratejinin büsbütün başarılı olamayacağını söylüyor.
Yoksulluk, cinsiyet, iş hünerleri ve göçmenlik durumu, toplumlarda enfeksiyonlara daha hassas kesitleri belirleyen fay sınırları haline geldi.
Yeniden de hükümetlerin, krizi yönetmek ve ekonomiyi desteklemek için yürürlüğe soktukları toplumsal siyasetler ortasında kıymetli farklar görüldü.
Örneğin Almanya, çocuklarının uzaktan eğitimine yardımcı olurken tıpkı vakitte kendi işini yapmak zorunda kalan ebeveynlere ek müsaade vereceğini açıkladı.
Prof. Dr. King, Çin’in yaklaşımının aktifliğinin ardında da uygulanan katı ve acımasız kısıtlamalardan çok, bu biçim toplumsal siyasetler yattığı görüşünde:
“Çin, güçlü toplumsal siyasetler uygulayarak kitlesel açlığın ortaya çıkmasını engellemek maksadıyla kâfi adımları attı. Bu nedenle, bilhassa de -Yeni Zelanda ve Almanya’daki üzere demokratik sistem içerisinde atılmış adımları da göz önüne aldığımızda bunun otoriter tabiatından kaynaklandığını söylemek biraz riskli.”
Getty ImagesZAMANLAMA KRİTİK
King, hükümetlerin aldığı tedbirleri belirleyen farklı etkenler olmasına rağmen bunların uygulama suratının Covid-19’un birinci dalgasına karşı “gerçekten de başarıyı tanımlayan unsur” olduğunu söylüyor.
Bu müşahede, pandemi periyodunda tedbir alınmasında geç kalınmasının can kaybını artırdığı ve nispeten güçlü görünen sıhhat sistemlerinin Covid olaylarının suratına yetişemediğini gösteren öteki çalışmalarla da paralellik taşıyor.
Bu şekil çalışmalardan birine imza atan İngiltere’deki Exeter Üniversitesi’nden Etraf İktisadı profesörü olan Ian J. Bateman, BBC’ye yaptığı değerlendirmede, “Bunun gerçek bir pandemi olduğuna dair göstergeler sahiden çok açıktı. Mevt oranının mevcut halinden daha yüksek olmadığı için çok şanslıydık ve çok şanslıyız” diyor ve ekliyor:
“Covid’in yalnızca can kaybı değil, birebir vakitte uzun vadeli sıhhat sistemi ve iktisat üzerindeki zincirleme tesirleri de, işi talihe bırakmanın hakikat yaklaşım olmadığını gösteriyor. Geç, isteksiz, , çok karmaşık ve tutarsız bir biçimde hareket etmek, daha fazla mevt, daha fazla hastalık, daha yüksek maliyet ve daha büyük ekonomik ziyanı da beraberinde getirir.”
Cumhuriyet
