Dünyanın tüm başşehirlerinde olduğu üzere Ankara’da da gözler Washington’a çevrildi. ABD’nin 46’ıncı lideri Joe Biden’ın resmen misyona başlamasıyla, Türk-Amerikan ilgilerinde de yeni bir periyodun kapıları aralanıyor. Tarihinin en berbat devrinden geçen iki ülke bağlantılarının geleceğinde, Biden İdaresi’nin Türkiye ile bağlar konusunda belirleyeceği strateji ve siyaset öncelikleri kritik değer taşıyacak. Önümüzdeki günlerde Ankara-Washington çizgisinde gündemi belirleyecek mümkün gelişmeler ve üzerinde çetin müzakerelerin yapılması beklenen hususlar, ana başlıklarla şöyle:
MÜTTEFİKLİĞE DEVAM MI TAMAM MI?
DW Türkçe servisinde yer alan habere nazaran, ABD-Türkiye münasebetlerinde son yılllarda yaşanan tansiyonlar, Donald Trump’ın başkanlık vazifesine veda etmeden kısa bir mühlet evvel altına imza attığı yaptırım paketiyle yeni bir boyuta taşınmış oldu.
Türkiye savunma endüstrisinin maksat alan bu yaptırım paketi, ABD’nin “Hasımlarına Yaptırımlar Yoluyla Karşı Koyma Yasası’nın” (CAATSA) 231’inci hususuna dayanıyor.
Nedeni ise Türkiye’nin ABD’nin itirazlarına karşın Rusya’dan satın aldığı S-400 füze savunma sistemi ve Washington’un “kırımızı çizgi” ihtarına karşın AKP Hükümeti’nin bu sistemi “deneme” ve “sistem kontrolü” gerekçesiyle aktive etmiş olması.
Batı İttifakı’nın başkanı pozisyonundaki ABD’nin hasımları için öngördüğü bu yaptırımları birinci defa bir NATO müttefiki ülkeye karşı uygulamış olması, bağlarda kritik bir dönüm noktası olarak nitelendiriliyor.
Amerikalı bir çok siyasetçi ve uzman, Erdoğan hükümetinin son yıllarda dış siyasette attığı adımlar ve içerideki anti-demokratik uygulamaları ile, Türkiye’nin Batı’daki yerini, NATO üyeliğini ve muteber bir müttefik olup olmadığını sorgulanır hale getirdiğini kaydediyorlar.
Gelinen noktada, Türkiye, hem AB hem ABD’nin, yani NATO ittifakı üyelerinin çoğunluğunun yaptırım uyguladığı, üst seviye ikili siyasi diyalogu kısıtladığı, savunma sanayi alanında işbirliğini, silah ihracatını sonlandırdığı ülke pozisyonunda bulunuyor.
Türkiye ile alakaların “müttefiklikten hasımlığa evrilmesi” kaygısının arttığı bir devirde misyona başlayacak Biden İdaresi’nin atacağı adımlar bu gelişmeler nedeniyle büyük kıymet taşıyor.
Biden’ın Erdoğan Hükümeti ile “yapıcı bir diyalog” sürecine fırsat vermek istediği, bunun için de Ankara’dan bilhassa S-400 uyuşmazlığı başta olmak üzere somut adımlar atmasını beklediği, bunun müttefiklik ilgisinin geleceği bakımından belirleyici olacağı kaydediliyor.
ERDOĞAN’IN S-400 KARARLILIĞI YENİ KRİZLERE İŞARET EDİYOR
Donald Trump’ın başkanlık seçimini kaybettiğinin katılaşmasıyla birlikte Erdoğan, öbür dünya önderlerine kıyasla daha geç de olsa, Biden’a tebrik bildirisi göndermiş, yaptığı açıklamalarda da Türkiye’nin ABD ile esaslı bağları olduğuna vurgu yaparak, “ilişkilerde yeni bir sayfa açma” isteğini lisana getirmişti. Erdoğan’ın iktisat ve hukuk alanında ıslahat telaffuzuna eşlik eden bu açıklamaları yankı uyandırarak, “Türkiye yüzünü tekrar Batı’ya dönüyor”, “Ankara Biden’e hazırlanıyor” yorumlarına yol açtı.
Fakat Erdoğan’ın Biden’ın başkanlık misyonunu devralmasına günler kala ABD için kilit kıymet taşıyan S-400’ler konusunda geri adım atmayacağı iletisini vermesi, hatta Rusya ile “ikinci paket S-400’ler hakkındaki görüşmelerin sürdüğünü” duyurması, Ankara-Washington sınırında tansiyonun artarak sürebileceğini gösterdi.
Biden’ın dışişleri bakanı adayı olan tecrübeli diplomat Antony Blinken, Türkiye’ye uygulanan yaptırımların genişletilebileceği sinyalini verdi. ABD Senatosu’nun Dış Münasebetler Komisyonu’ndaki onay oturumunda senatörlerin sorularını yanıtlayan Blinken, Türkiye’yi “müttefik üzere davranmamakla” eleştirdi, bunun ABD için “çok ancak çok önemli bir sorun olduğunu” söyledi.
“Bir stratejik, kelamda stratejik ortağımızın en büyük stratejik rakiplerimizden biri olan Rusya’yla bilfiil birebir çizgide olması fikri kabul edilemez” kelamlarına kaydeden Blinken, halihazırda uygulanan yaptırımların Türkiye üzerinde yarattığı tesirlere baktıktan sonra ek adımların atılmasının gerekip gerekmeyeceğine karar verileceğine işaret etti.
TÜRKİYE “BİRLEŞİK CEPHEYE” KATILACAK MI?
Biden İdaresi’nin en değerli dış siyaset öncelikleri ortasında Batı İttifakı’nı tekrar canlandırma, bu ittifakın askeri kanadı olan NATO’yu da, üyeleri ortak stratejilerde buluşturarak, daha da güçlendirme gayesi yer alıyor.
Türkiye ile uyuşmazlıkların aşılamaması halinde bu gayenin gerçekleştirilmesi sıkıntı görünüyor. Ayrıyeten Biden İdaresi, Rusya, Çin ve İran üzere global ve bölgesel güçlerden algıladığı tehditlede karşı, bu ülkeler üzerinde bilhassa diplomatik ve ekonomik adımlarla baskıyı artıracak “birleşik bir cephe” oluşturma teşebbüsüne de hazırlanıyor.
Türkiye’nin son yıllarda yakın diyalog ve işbirliği içerisinde olduğu bu üç ülkeyle işbirliğini gözden geçirip geçirmeyeceği, ABD’nin beklentilerine uygun adımlar atıp atmayacağı ise soru işareti oluşturuyor.
Koronavirüs salgını devrinde bile, Türkiye ile Batılı müttefikleri, tansiyonları geri plana iterek, dayanışmayı ön plana çıkartamadı. Türkiye’nin bu süreçte Batılı ülkelerden daha çok Çin ve Rusya ile işbirliği yapıyor olması, ABD ve Avrupa başşehirlerinde tıpkı vakitte Ankara’nın dış siyaset yönelimi açısından siyasi bir ileti olarak yorumlanıyor. Koronavirüs aşısında tercihini Çin aşısından yana kullanan Ankara, Rusya ile de ortak aşı çalışmaları için mutabakat zaptı imzaladı.
BAĞLANTILAR PAHALAR VE UNSURLAR SINANACAK
Türk-Amerikan alakaları, Biden başkanlığı sırasında, Trump devrinden farklı olarak, yalnızca güvenlik ve dış siyaset tercihleriyle değil, kıymetler ve prensipler açısından da imtihandan geçecek.
Joe Biden, başkanlığı devrinde Batı İttifakı’nın unsur ve pahalarını, demokrasi ve insan haklarını, Amerikan dış siyasetinin merkezinde konumlandıracağının altını çiziyor.
Bu yıl içerisinde, dünyada otoriter idareler, aşırılıklar ve yolsuzlukla çabanın güçlendirilmesi için bir “Demokrasi Zirvesi’ne” mesken sahipliği yapacağını açıklayan Biden, bu tepeye yalnızca başkanları ve hükümet temsilcilerini değil, sivil toplum kuruluşları ve hükümet dışı örgütlerinin temsilcilerini de davet etmeye hazırlanıyor.
Biden idaresinde, Türkiye’de son yıllarda gerileyen hukuk devleti, güçler ayrılığı, yargı bağımsızlığı, insan hakları, basın ve tabir özgürlüğü, çoğulculuk, şeffaflık ve yolsuzlukla uğraşın, ABD’nin dış siyasetinde öne çıkan hususlar olması bekleniyor.
Bugüne kadar Avrupa Birliği’nin tenkit oklarının maksadında olan Erdoğan Hükümeti’nin, Washington İdaresi’nin artan baskısıyla müsabakası beklenen görünüyor.
AKP’NİN HALKBANK KAYGISI ARTIYOR
İktisadı şiddetli sınamalarla karşı karşıya bulunan Türk hükümetini, ABD’deki Halkbank davası ve Türkiye’nin karşı karşıya kalması beklenen ceza da endişelendiriyor. Amerikan basınında Trump İdaresi’nin, Erdoğan’ın isteği üzerine, Halkbank davasının düşürülmesi için Amerikan yargısına müdahale etmeye çalıştığı lakin sonuç alamadığı istikametinde haberler yer almıştı.
Artık dikkatler Halkbank’ın ABD’nin İran’a yaptırımlarını delmek suçlamasıyla New York’ta yargılandığı davanın 1 Mart 2021 tarihinde yapılacak duruşmasına çevrildi.
Biden’ın yargılama sürecine siyasi müdahalede bulunmasına ihtimal verilmiyor. Banka dolandırıcılığı, komplo ve kara para aklama dahil altı suçlamanın yöneltildiği Halkbank’ın mahkumiyetinin kaçınılmaz göründüğüne dikkat çekiliyor.
ABD- AB EŞGÜDÜMÜ ERDOĞAN’I ZORLAYACAK
Trump periyodunda, ABD ile AB ortasındaki bağlarda büyük gerginlikler yaşanmıştı. Biden ile birlikte, Washington ile Avrupa başkenleri ortasında memleketler arası mevzularda çok daha yakan bir işbirliği yapılması bekleniyor.
ABD ile AB’nin, Türkiye siyasetlerini da koordine etme kararı almaları, Doğu Akdeniz tansiyonu, Libya, Suriye üzere kritik mevzularda eşgüdümlü hareket etmeye hazırlanmaları, Erdoğan Hükümeti için daha da güçlü bir sürece işaret ediyor.
Trump ile ikili diyalog sayesinde pek çok tansiyonu perde ardı görüşmelerle yönetmeye, çözümlemeye çalışan Erdoğan, yeni devirde Biden’ın ABD dışişleri bakanlığını tekrar faal hale getirerek güçlendirme kararı nedeniyle, daha farklı bir bağ modeli ile karşı karşıya kalacak.
ANKARA’NIN ABD’DEN BEKLENTİLERİ
Türkiye’nin ABD ile münasebetlerinde bugüne kadar en büyük gerginlik hususlarından olan, Gülen yapılanması ve Fethullah Gülen’in Türkiye’ye iadesi başlıklarında, Biden idaresi periyodunda de bir değişiklik yaşanması beklenmiyor.
AKP Hükümeti’nin, 15 Temmuz darbe teşebbüsünden sorumlu tuttuğu Fethullah Gülen’in Türkiye’ye iadesine Biden idaresinin yeşil ışık yakmayacağı, evvelki idarede olduğu üzere, hukuken bunun mümkün olmadığı bildirisini vereceği kaydediliyor.
Son yıllarda Türkiye ile ABD ortasında alakaların bozulmasının en değerli nedenlerinden olan, Washington idaresinin Suriye’nin kuzeyinde Kürt kümelere verdiği takviye konusunda da, Biden idaresi devrinde, Ankara’nın beklentilerini karşılayacak bir adım gelmesi mümkün görülmüyor.
Trump devrinde ABD’nin IŞİD ile Çaba Özel Temsilcisi olarak misyon yapan, SDG’ye güçlü takviye verilmesini savunması nedeniyle Tükiye’nin çok sert reaksiyon gösterdiği Brett McGurk, Biden’ın Ulusal Güvenlik Kurulu’nda yer alacak isimler ortasında.
Uzmanlar, Biden idaresinin YPG’nin ana omurgasını oluşturduğu Suriye Demokratik Güçleri’ne (SDG) verilen siyasi ve askeri takviyenin süreceğini tabir ediyor.
Cumhuriyet
