Dani Rodrik’e ilişkin Project Syndicate’e yayınlanan makalenin Birgün’deki çevirisine nazaran, pandemi bunalımı patlak verdiğinde Çin, kıymetli gereçleri üreten en önemli devlet konumundaydı. Avrupa ve ABD’nin ithal ettiği hami gereçlerin aşağı yukarı yarısı Çin’de üretiliyordu. New York Times gazetesinde kaleme alınan bir haberde, “Çin, hami ve tıbbi materyal kesimine yıllar boyunca hâkim olmaya yer hazırladı” yazıyordu.
Çin global piyasalara yöneldiğinde, sınırsız ucuz iş gücü avantajına sahipti. Ancak Çin’in imalat becerisinin sırf piyasa koşullarıyla ilintili olmadığını artık herkes kabul ediyor.
Çin hükümetinin ‘Made in China 2025’ siyasetinin bir modülü olarak, Çin hükümeti global tıbbi gereç pazarında Çin üretimi malların hakkını büyük ölçüde artırmayı hedefliyor. New York Times’da çıkan makale, hükümetin fabrikalara ucuz arazi sağladığından, teşvik mekanizmalarını genişlettiğinden, kamu iştiraklerinin rolünü artırdığından ve hastaneleri yerli üretim mallar kullanmaya iterek üretimi destekleme arayışından kelam ediyor.
Örneğin, Çin’in 2. en büyük eyaleti olan Siçuan’da, ithalatına müsaade verilen tıbbi eser kalemleri yarı yarıya azaltıldı. Hastaneler her şeyi mahallî pazardan tedarik etmek zorundaydı ve sadece en iyi hastanelerin ithalat müsaadesi var.
TANSIYONU BESLEDİLER
Bu esnada garp medyası Çin’in “küresel sanayide en değerli eser piyasalarına hâkim olma” amacını bolca yazıp çizdiler. Çin’in global iktisattaki rolü iyiden iyiye ‘tatlı ticaret’ değil, emperyalist saldırganlık biçiminde betimleniyor. Çinli Devlet Yöneticisi Şi Cinping’in artan otoriterliği ve ABD ile büyüyen tansiyonların bu söylemi beslediği de elbet.
Çin ve ABD arasında stratejik ve jeopolitik tansiyonlar olduğu kuşku götürmez. Çin’in artan ekonomik ve askeri gücü önünde dünyanın artık ‘çok kutuplu’ bir tertibi olduğunu inkâr eden ABD’li önderler, bu tansiyonu besliyor. Ancak iktisatların jeopolitik dinamiklere köle olmasına göz yumamayız, ya da bu stratejik çekişmeye alet olmamalıyız.
Bir kez Çin’in muvaffakiyetinin en başından beri devlet destekli, bir tıp ‘karma ekonomi’ modeline dayandığını kabul edelim. Çin’in muvaffakiyetinin bir yarısı 1970’lerden sonra piyasalara yönelmesi olduğu üzere, öbür yarısı da yeni endüstriyel siyasetler şekillendirirken mevcut ekonomik yapıları korumak için etkin devlet siyasetleri yürütmüş olması. Kamusal şirketler de buna bir örnek.
DEVLET TEŞVİKİ
Tarihte görülmüş en tesirli yoksullukla savaş periyodunun kazananı, olağan ki de Çinliler oldu. Ama bu demek değil ki dünyanın geri kalanı bedel ödemek zorunda kaldı. Velev hiç ilgisi yok.
Lakin tıbbi materyal örneğinde gördüğümüz üzere, Çin’in sanayi siyasetleri, global rekabetçileri açısından adaletsizlik yaratmıyor mu?
Bu sonuca varmadan evvel temkinli olmamız gerek. Sanayi siyasetlerine mantıksal yer hazırlayan esas yaklaşımlardan biri, yeni endüstrilerin devlette çeşitli bilirkişilikler geliştirdiği, teknolojik yan eserler sağladığı ve farklı biçimlerde toplumsal yarar ürettiğidir. Bu yüzden sanayi, ‘devlet teşviki almaya değer’ bir dal olarak görülür. Ancak birçok batılı ekonomiste nazaran, devletler hangi sanayi meydanlarının teşvik alması gerektiğini belirleme konusunda becerikli değildir ve bu maliyetler haliyle tüketicilerin ve vergi ödeyen yurttaşın sırtına yük olacaktır. Başka bir deyişle, Çin’in sanayi siyaseti yanlış yönlendirilmiş ve berbat yönetilmiş olsa bile, bunun bedelini ödeyecek olan yeniden Çin ekonomisidir.
Bu mantığa nazaran, Çinli siyaset yapıcılar hususî kol çıkarlarından ziyade toplumsal çıkarları önceleyen faaliyetleri desteklediyse ve ekonomik performansı bu biçimde iyileştirdiyse, yabancıların ne diye şikâyet ettiklerini kavramak da pek mümkün değil. Ekonomistler buna ‘piyasa başarısızlıklarını onarmak’ diyorlar. Çin hükümetinin uyguladığı siyasetlere dışarıdan ‘karşı çıkmak,’ yarışma içinde olduğunuz bir memleketin hür piyasa geçiş yapmasına karşı çıkmak kadar mantıksız.
SANAYİ SIYASETLERI
Ortaya çıkan neticelerin global olduğunu düşündüğümüzde, tablo daha da net. İklim değişikliği örneğini düşünelim: Çin’in güneş paneli ve rüzgar türbini imalatına verdiği teşvikler, yenilenebilir güç maliyetlerini düşürdü ve bu dünyanın geri kalanı için devasa bir kazanımdı. Olağan piyasaya yükünü koyan monopoller varsa, sanayi siyasetlerinin ekonomik istikameti karmaşık hale gelebilir. Bu üzere durumda sanayi siyasetlerinin tesiri sonlu olur, monopollerin ekonomik gücü dünyanın geri kalanında da olumsuz ekonomik sonuçlar doğurur.
Ama Çinli üreticiler nadiren fiyatları şişirmekle suçlanmamıştır – ki bu, ‘piyasa ağırlığının’ alameti farikasıdır. Tam aykırısını daha sık görüyoruz. Bu üzere tenkitler umumide yüksek teknoloji piyasalarında tartı sahibi ABD ve Avrupa şirketlerine yöneltiliyor. ABD ve Avrupa’da sanayi siyasetlerine istikamet veren algının Çin ‘tehdidi’ olduğunu görüyoruz. Gelgelelim ekonomik açıdan değerlendirildiğinde, bu yanlış bir bakış açısı. Gerçek muhtaçlıklar ve tahliller, yerli piyasalarda aranmalı. Maksat daha yerelde daha üretken ve kapsayıcı ekonomiler inşa etmek olmalı. Çin ile ‘piyasa rekabeti’ yarışına girmek ya da Çin’in ekonomik ilerleyişini durdurmaya çalışmak değil…
Cumhuriyet
