Cinsel Sıhhat ve Üreme Sıhhati Hakları Platformu (CİSÜ) ismine Türkiye Aile Sıhhati ve Planlaması Vakfı (TAPV) tarafından hazırlanan “Pandemi Öncesi ve Sırasında Türkiye’de Cinsel Sıhhat ve Üreme Sıhhati İzleme Raporu”na nazaran, pandemi öncesi ve pandemi sırasında cinsel sıhhat ve üreme sıhhati hizmetlerinin işleyişi aksadı. Türkiye Aile Sıhhati ve Planlaması Vakfı İdare Konseyi Üyesi Prof. Dr. Ayşe Akın, “Sadece tabibe gitme korkusu nedeni ile değil planlanmadığı için ve de birtakım politik mülahazalarla verilmeyen, verilemeyen sıhhat hizmetlerine bağlı olarak da meselelerin artması kaçınılmaz olmuştur. Bunların başında üreme sıhhati bağlamındaki hizmetler gelmektedir. İstenmeyen gebeliklerin önlenmesi için ya da gebeliklerin ortasını açmak için önleyici usullere ulaşamama, yasa gereği istek üzerine sonlandırılması hizmetinin verilmemesi gelmektedir” dedi.
DSÖ, COVID-19 salgınını 20 Mart 2020 tarihinde pandemi ilan ederken, Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA), pandeminin altı aydan uzun sürmesi durumunda 144 düşük ve orta gelirli ülkede 47 milyon bayanın çağdaş doğum denetim prosedürlerine erişemeyebileceğini, istenmeyen gebeliklerde 7 milyon kadar artış olabileceğini söyledi. UNFPA’in tespitlerine nazaran, pandemi sürecinde cinsel sıhhat ve üreme sıhhati hizmetlerinde cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlarla ilgili tanılama, ilaç ve tedavi hizmetlerine, değerli tıbbi u¨ru¨nlere erişimde önemli problemler yaşandı. Prof. Akın “Dünyada ve Türkiye’de başka salgın devirlerinde olduğu üzere Covid-19 pandemisinde de bayana yönelik şiddet artmıştır. Bayanların pandemi nedeniyle sığınma, danışmanlık ve takviye alma imkanları sekteye uğramış olup cinsel sıhhat ve üreme sıhhati hizmetlerine erişimi de zorlaşmıştır” diye konuştu.
Pandemi devrinde cinsel sıhhat hizmetleri nasıl etkilendi?
Pandeminin sadece sıhhat değil sayılan her bir toplumsal ünitede ekonomik taraftan telafisi uzun vakit alacak tahribatlara yol açmıştır. Özetle denebilir ki pandemi devrinde sıhhatin her istikameti olumsuz etkilenmiştir fakat bir küme ve onlara verilen verilmesi gereken sıhhat hizmetleri en fazla etkilenmiştir. Bu küme pandemi öncesinde de insan haklarının kullanımı bağlamında sorun yaşayan ayırımcılığa uğrayan bayanlardır.
‘BİRİNCİ BASAMAK YOK EDİLDİ’
Tedavi hizmetlerinin aksamasında neler tesirli oldu?
Türkiye’de ‘Sağlıkta ıslahat ya da dönüşüm’ ismi ile 2004 yılında pilot uygulaması ile başlatılan ve sonuçları fazlaca değerlendirilmeden 2011’den itibaren tüm ülkeye genellenen bu sıhhat sistemi, pandemi öncesinde de ‘bilinen üniversal halk sıhhati ilkelerine’ aksi düşen bir sistemdi. Yeni sistem, sıhhat hizmeti sunmada ‘fragmante- parçalı’ bir yaklaşım getirmesinin yanı sıra, sıhhat hizmetinin en değerli basamağı olan birinci basmağı oradaki takımı yok ederek, doktoru adeta bu basamakta tek başına bırakarak zayıflatmış; bu basamak toplum tabanlı değil kendi listesine kayıt olanları temel alan bir hizmet sunmaya başlamıştır. Sunulan hizmetler hastalıkla başlatılmakta ve neye nazaran yapıldığı anlaşılmayan performans puanı ile hizmetler ölçülmekte, genel olarak teoride olmasa da uygulamada kollayıcı sıhhat hizmetleri art plana atılmıştır. Sonuç olarak bu sistemde toplumun gerçek ihtiyacı olan esirgeyici ve sıhhati geliştirici hizmetlere ulaşmasını sistem zorlaştırmıştır.
İSTENMEYEN GEBELİKLER
Tabibe gitme korkusu hangi hastalıkların artmasına neden olabilir?
Yalnızca tabibe gitme korkusu nedeni ile değil planlanmadığı için ve de kimi politik mülahazalarla verilmeyen- verilemeyen sıhhat hizmetlerine bağlı olarak da problemlerin artması kaçınılmaz olmuştur. Bunların başında üreme sıhhati bağlamındaki hizmetler gelmektedir. Türkiye’nin geçmişte acı tecrübeleri, alınan dersleri ve başarılı uyguları vardır, bunlar hepimiz tarafından iyi bilinmektedir. Örneğin Türkiye, pek çok anne vefatının yaşandığı bunları engellemek için bilim insanlarının ve bayan hareketinin, bayanların büyük uğraşları ile 2 kıymetli maddeyi (557 ve 2827 sayılı yasalar) çıkartarak binlerce anne mevtini engellemiş bir ülkedir. Günümüzde bu hizmetleri vermeyerek / engelleyerek sanki biz ülke olarak bayanlar istikametinden o ‘acı günlere mi dönmek istiyoruz’ diye bizler sıhhate ömrünü vermiş olanlar haklı olarak sorguluyoruz. Hizmete ulaşılamadığı vakit beşerler olan, başlayan hastalıkları için ‘erken tanı’ bahtını kaybeder bu kümede kanser çeşidi hastalıklar, HIV-AIDS dahil tüm cinsel yolla bulaşan hastalıkların tanısı ve tedavisi gecikir.
Pandemi periyodunda uygulanan kısıtlamalar nedeniyle doğum oranları artış gösterdi mi?
2018 yılında Hacettepe Nüfus Etütleri Enstitüsü tarafından yapılan “Türkiye Nüfus ve Sağlı Araştırması sonuçlarına bakmak bile durumumuzu açık göstermektedir. Örneğin Türkiye’de toplumun tercih ederek kullandığı “rahim içi araç” kullanma giderek düşmektedir. Tekrar Türkiye’de artık çocuk istemediği halde hiçbir usulle korunmayanların oranı son 5 yılda yüzde 6’dan yüzde 12’ye çıkmıştır, yani ikiye katlanmıştır. Tekrar yapılan hesaplamalara nazaran Türkiye’de üreme periyodundaki ailelerin aile planlamasındaki karşılanmayan ihtiyacı yüzde 33’dür. Bunun manası her 3 aileden biri tesirli tekniklere ulaşamamakta, gereksinimi olduğu halde hizmeti alamamaktadır…Bu kelamı edilenler pandemi öncesi, pandemi periyodunda bu sayıların daha olumsuzlaştığını söylemek ‘kehanet’ olmayacaktır.
DÜNYADA YILDA 295 BİN ANNE MEVTİ
Dünyada hala
– 295 bin anne mevti /yılda
– 2.6 milyon yeni doğan ölümü/ yılda,
– 25 milyon sıhhatsiz düşük meydana gelmekte/yılda
Cumhuriyet
