Brezilya’daki Amazon ormanlarında yaşayan yerli kabilelerden Jumaların son erkek mensubu Aruka, Covid-19’a yakalanak öldü.
Aruka’nın geçen hafta vefatı 20. yüzyılın başında 15 bin civarında olan nüfusları 1990’lara gelindiğinde yalnızca 6 bireye inen küme açısından çok büyük bir darbe oldu.
Aruka’nın gerçek yaşı bilinmiyor lakin tahminen 86 ile 90 yaş ortasında olduğu düşünülüyor.
Ömrü müddetince, bir vakitler Amazonlar eyaletinin güneyinde balıkçılık, avcılık ve tarımla geçinen binlerce kişilik Juma kabilesinin yavaş yavaş eriyip yok olduğuna tanıklık etti.
Kauçuk toplayıcıların yaptığı katliamlar ve ölümcül hastalıklar Jumaların sayısını giderek azalttı ve sonunda bu halktan yalnızca Aruka ve ailesi kaldı.
Jumaların ömrünü belgeleyen fotoğrafçı Gabriel Uchida “Aruka Jumaların evvelce ne kadar kalabalık olduğunu sonra nasıl en son hayatta kalan erkeğin kendisi olduğunu daima hüzünle anlatırdı” diyor.
GELENEKTEN KOPUŞ
Aruka’nın üç kızı oldu ama onlar büyüdüklerinde Jumalardan yalnızca bir kaç kişi kalmıştı.
Bu türlü olunca üçü de diğer bir yerli halk olan Uru-eu-wau-wau’lardan erkeklerle evlendiler.
Soyun kültürel olarak babadan devam ettiği kabul edilen bu toplumların kuralları aslında Aruka’nın torunlarının babalarının halkından sayılmasını gerektiriyor.
Ancak Aruka’nın torunlarından bir kısmı bu gelenekten koparak kendilerini hem Uru-eu-wau-wau hem de Juma olarak tanımlamayı seçtiler.
20 yaşındaki Bitate Uru-eu-wau-wau, “Halkımızın geleneklerini sürdüreceğiz” diyor ve ekliyor:
“O bizimle birlikte, bizle yaşıyor ve torunları ve gelecekteki torunlarının torunları yoluyla halkımızı temsil ediyor.”
Gabriel Uchida/KanindéBitaté Uru-eu-wau-wau dedesinin mirasını yaşatacağını söylüyor
Bitate’nin 18 yaşındaki kuzeni Kuaimbu da bu türlü hissediyor:
“Biz halkımızın uğraşının unutulmasını istemiyoruz. Dedemizle ve annelerimizin uğraşıyla gurur duyuyor ve bunu devam ettirmek istiyoruz.”
Kuaimbu, dedesinin soyadı olan Juma’yı da alarak kendisini Kuaimbu Juma Uru-eu-wau-wau olarak tanıtıyor.
Bu değişikliği nüfus kayıtlarında da yaptıracağını söylüyor ve “Ben bir Juma’nın torunuyum ve Juma ismini almaya hakkım var” diyor.
Gabriel Uchida/KanindéAruká çocuklarına ve torunlarına Juma halkının tarihini anlatıyor
Yerli halkların haklarını savunan Ivaneide Bandeira, anne tarafının da soyadını taşımanın, bu kabilelerde daha evvel hiç görülmediğini anlatıyor.
Etno-Çevre Müdafaa kümesi Kaninde’den Bandeira “Aruka’nın torunları var oldukları ve direndikleri iletisini vermiş oluyor” diyor.
‘YOKOLUŞUN HİKAYESİ’
Bandeira Jumaların öyküsünün de Amazonlarda yaşayan bir çok yerli küme üzere bir yok oluş öyküsü olduğunu anlatıyor.
Batı Para Üniversitesi’nden Profesör Luciana Franca’ya nazaran Jumalar 1940’lardan itibaren, yaşadıkları toprakların zenginliklerine göz dikenlerin gayesi haline geldiler.
Juma halkına yönelik en son katliam 1964 yılında kayıtlara geçirilmiş. Bu olayda bölgeye yerleşen kauçuk toplayıcılar, onlarca Juma erkeğini öldürüyor.
İvaneide Bandeira bu katliamlardan ve binlerce Juma’yı daha öldüren hastalıklardan kurtulan son erkeğin de Covid’den ölmesini “şok edici” buluyor.
Aruka’nın yaşadığı köye Covid’in erişmesini engelleyecek tedbirleri alamayan Brezilya hükümetini “tam bir beceriksizlik ve yetersizlikle” suçlayarak sorumlu tutuyor.
Virüsün yayılmasını engellemek için köye girecek herkese test ve karantina zorunluğu konulması gerektiğini söylüyor.
Aruka’nın torunu Bitate de bu tenkide katılıyor.
“Biz kentten çok uzakta yaşıyoruz ve çok az gelip giden oluyor. Hastalığın bize gelememesi lazımdı. Hükümetin umurunda olmadı. Sorumluluklarını yerine getirmediler” diyor.
Gabriel Uchida/KanindéBitaté Uru-eu-wau-wau hükümetin Covid-19’a karşı daha fazla tedbir alması gerektiğini söylüyor
Üstelik Aruka bölgede Covid’e yakalanan tek kişi de değil.
Yerli Halklar Sıhhat Özel Bakanlığı’nın açıkladığı datalara nazaran Brezilya’da yaşayan toplam 896 bin 900 yerliden 572’si bu salgında hayatını kaybetti.
Ancak bağımsız bir yerli halkları örgütü olan Apib, yerliler ortasında Covid ölümlerinin çok daha yüksek olduğunu 970 kişinin koronavirüsten ömrünü yitirdiğini söylüyor.
Bunların bir birden fazla da, yok olmakta olan yerli halkların kelamlı tarih ve bilgi birikiminin taşıyıcısı olan yaşlılardı.
GELENEĞİ GELECEĞE TAŞIMAK
Bitate dedesinin ölmeden evvel bildiklerinin bir kısmını çocuklarına ve torunlarına aktardığını anlatıyor.
Bundan iki yıl evvel Aruka uzun yıllar hayalini kurduğu, cetlerinin yaptığı stilde bir “uzun ev” inşa etmeyi başarmış.
Gabriel Uchida/KanindéKlasik bir Juma uzun konutu yapmak Aruká’nın hayaliydi
Bu konutun inşasında onunla birlikte çalışan torunu Bitate “Bana konutun mimarisi, imal tekniğini öğretti ve ben şu anda bir Juma uzun meskeninin nasıl yapılacağını biliyorum” diye örnek veriyor.
Aruka torunlarına balıkçılık ve avcılık sırlarının yanısıra halkının tarihini ve kültürünü de anlatmış.
Fotoğrafçı Gabriel Uchida “Aruka bir savaşçıydı. Kauçuk toplayıcılarıyla girişilen çatışmaları, onların akınlarını ve Juma halkının direnişini anlatırdı” diyor.
Ivaneide Bandeira da Aruka’nın bir direniş sembolü olduğunu ve “mirasının torunları ve torunlarının torunları tarafından yaşatılacağını söylüyor.
“Aruka’nın kızları ve torunları hala yaşıyor ve direniyor” diye ekliyor.
Cumhuriyet
