Çocuk ve ergenlerde görülen ve bazen 17 yaşına kadar hiç fark edilemeyen Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) hakkında açıklamalarda bulunan Beykent Üniversitesi Psikoloji Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Jenerasyonum Güvendeğer Doksat, hastalığın kalıtımsal olduğunu söyledi.
Doksat, “Bazı çocuklarda önde gelen belirtiler çok hareketlilik ve dürtüsellik, fevrilik ve düşünmeden davranmadır. Bunların yanına ek olarak dikkat bozukluğu da eşlik ediyor. Birtakım çocuklarda ise dikkat eksikliği belirtileri yalnızca ön planda oluyor ve hiperaktivite besbelli bir halde ortaya çıkmıyor. Bunlar ekseriyetle uslu, kendi halinde oturan çocuklar oluyor. Çok yaramaz çocuklar çabucak göze batarken, bu çocuklar sakin mizaçlı, kendi halinde, uyumlu lakin tembel oluyor. Tembellik biraz daha tolere edilebiliyor. Bu yüzden yıllar uzunluğu göz arkası edilebiliyor ve teşhis almakta gecikebiliyoruz. Kafeinli besinler, gazlı içecekler, ağır karbonhidratlı besinler hiperaktiviteyi artırır. Bu besinler daha dozunda ve denetimli verilmelidir” diye konuştu.
DEHB’NİN SEBEBİ BÜSBÜTÜN BİYOLOJİK
DEHB’nin sebebinin biyolojik olduğuna dikkat çeken Doç. Dr. Kuşağım Güvendeğer Doksat, “Bazı aileler; ‘biz makûs davrandık, çatışmalı evlilik vardı, ilgilenemedik’ diyebiliyor. Bunlar değil. Bu tamamiyle alnımızın gerisindeki beyin lobunda planlamadan, dikkatten, hareketlilik frenlenmesinden, yargılamadan, tertipten ve sıralamadan sorumlu. Bu bölgelerde kalıtımsal olarak dopamin dediğimiz orta kimyasal hususların fonksiyonunda bir sorun oluyor” dedi.
17 YAŞINA KADAR FARK EDİLEMEYEBİLİYOR
Hiperaktif olan ve dürtüsellik olan çocuklar çabucak fark edildiğine dikkat çeken Doksat, “Bu çocuklar sınıfta çok hareketli, durmadan laf kesiyor, arkadaşlarını kızdırıyor ve çabucak fark ediliyorlar. Sakin olan ve ‘tembel’ olarak bedellendirilen çocuk neredeyse 12’nci sınıf kademelerinde fark edilebiliyor. İmtihan sistemiyle yüz yüze kaldığında besbelli dikkate karşı kayıplar yaşadıklarında fark ediliyor. Bu da çok geç oluyor” tabirlerini kullandı.
DEPRESYONA KADAR GÖTÜRÜYOR, HAYAT KALİTESİNİ OLUMSUZ ETKİLİYOR
Doç. Dr. Doksat, bu çocukların yüksek zekaları, iyi akademik potansiyelleri olduğu halde akademik olarak çok geri kaldıklarına vurgu yaparak, “Başarısız olmak, özgüvenlerini örseliyor ve yetersizlik duygusu hissediyorlar. Etrafları tarafından sevilmeyen, istenmeyen, oyun bölen çocuklar oluyorlar ve dışlanıyorlar. Bu his da yıllar içerisinde bir yetersizlik ve özgüven eksikliğine itiyor. Depresyona itebiliyor. Tahminen öldürmüyor ancak hayat kalitesini son derece olumsuz etkiliyor. İlköğretim çağında teşhis konması ve tedavilerine başlanması son derece önemli” diye konuştu.
UZAKTAN EĞİTİM İPUCU VEREBİLİR; ACİL TAKVİYE ALINMALI
Uzaktan eğitim sürecinin hastalığın teşhisinde yardımcı olduğunu söyleyen Doç. Dr. Doksat, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“‘Uzaktan eğitim, ekran başında olduğu için her çocuk üzere bizim çocuk da sıkılıyor’ diyerek bir ötelenme olabilir. Fakat pandeminin bu mevzuda bir avantajı var. Aileler öğretmenlerle konuştuklarında, öbür çocukların velileriyle konuştuklarında ‘Benim çocuğum 1-2 saat konsantre oluyor da sonra yavaş yavaş sıkılıyor’ fakat ‘Benim çocuğum 10 dakika bile hiç konsantre olamıyor’ ayrımı yapılmalı. Bu önemli bir alarm. Bunu görüyorsak DEHB sinyal veriyor olabilir ve süratle yardım arayışına geçebilirler. Şuan ki uzaktan eğitimden alınabilecek azamî faydayı çocuklar almak durumunda. Ekran başı eğitime ‘çocuktur sıkılır’ın ötesinde hiç konsantre olamıyorsa kesinlikle bir profesyonelden yardım almamalılar.”
HER YARAMAZ ÇOCUK HİPERAKTİF DEĞİL!
Her yaramaz çocuğun hiperaktif olmadığını hatırlatan Doksat, “Çok hareketli olan her çocukta dürtüsellik ve dikkat sorunu var mı diye gözlemlemek ve ilkokul öğretmeniyle kesinlikle fikir alışverişinde bulunmak gerekiyor. Bazen standart afacan, tatlı, yaramaz çocuk hiperaktif diye isimlendirilirken; bazen de tam aksisi olabiliyor. Bunun tek yolu öğretmenlerle birebir görüşmede çocuğun akranların neresinde olduğunu sormaktır” dedi.
ERKEKLERDE DAHA FAZLA GÖRÜLÜYOR
DEHB’nin erkek çocuklarında daha fazla görüldüğünü tabir eden Doç. Dr. Doksat, “Normalde ilköğretim çağındaki 100 çocuktan 3’ünde görülüyor lakin erkeklerde 2-3 kat daha fazla” tabirlerini kullandı.
KIRMIZI REÇETELİ İLAÇLAR, ÇOCUKLARI HUSUS BAĞIMLISI YAPMIYOR
Hastalığın tedavisinde kırmızı reçeteli ilaçlar kullandıklarını söyleyen Doksat, “Birinci etapta kırmızı reçete kapsamında olan merkezi hudut sistemi uyarıcılarını kullanıyoruz. Aileler ‘kırmızı reçete kullanıyoruz, bu çocukta bağımlılık mı yapacak?’ diye ürkmesin. Bu ilaçlar hiçbir çocukta bağımlılık yaratmaz. Hekim tavsiyesiyle kullanıldığında artısı var. Muhtaçlık halinde veriyoruz ve dozlar bağımlılık yapmıyor. Uyku kaçırdığı için belli saatlerde veriyoruz. Bu ilaçlar birçok tıbbi denetimden sonra veriliyor. Çocuklarda büyüme ve gelişme geriliği, husus bağımlılığı yapmıyor. Bu ilaçlar hayat uzunluğu değil, gereksinime nazaran kullanılıyor” diye konuştu.
Cumhuriyet
