Kemal Kılıçdaroğlu
CHP Umumi Yöneticisi
| Covid-19’la birlikte dünya, yeni bir tercihin eşiğine gelmiş bulunuyor. “Nostaljik” ve “tabucu” bir bakış açısına saplanmadan “devletçilik” unsurunun yine tanımlanması halinde, günümüz meselelerinin tahlilinde yol gösterici bir tesiri olduğu görülecektir. |
| Yaklaşık 90 yıllık bir geçmişi ve birikimi olan devletçiliğin, “Sosyal Devlet Devletçiliği” maksadıyla tekrar tanımlanması gereğin de ötesinde zaruridir. Tek bir çocuğun dahi yatağa aç girmeyeceği bir sistemi, tüm vatandaşlarımızı da kapsayan ve kucaklayan bir anlayışla daima birlikte kurmalıyız. |
-1-
Ulu başkan Mustafa Kemal Atatürk’ün altı prensibinden biri olan “devletçilik”, 21. yüzyılın özgün koşulları içinde yine tanımlanmayı bekliyor. Bu yeni tanımlama, birebir devranda içinden geçtiğimiz Covid-19 sürecinin önümüze koyduğu da bir mecburilik. Salgın öncesine ilişkin yaygın ekonomik pratiklerden vazgeçilmesi gerektiğinin konuşulduğu bugünlerde “devletçilik”, yalnızca “nostaljik” ve “tabucu” bir yaklaşımla ele alınamaz.
Bilakis, devletçiliği içinde bulunduğumuz yüzyılın temel ekonomik ve toplumsal meselelerine tahlil üreten bir “sosyal devlet” anlayışına dönüştürmeliyiz. Tarih bilinci yüksek bir muharrir olan Kemal Tahir’in; romanının isminden mülhem, vatandaşlarına bir ana şefkatiyle yaklaşan, ayrım yapmayan ve karşılıksız seven, onları işsiz ve aşsız bırakmamanın savaşını veren, yemeyen yediren bir devlet anlayışını yine yaratmalıyız.
Devletçiliği, güçlü bir “sosyal devlet” olarak yine tanımlama önermemi detaylandırmadan evvel devletçilik tatbiklerinin, Türkiye iktisat ve toplumsal tarihi içindeki serüvenine ait kısa bir anımsatma yapmakta yarar var. Türkiye Cumhuriyeti’nin birinci 10 yılında, liberal iktisat siyasetinin kuralları uygulanmaya çalışıldı. İzmir İktisat Kongresi’nde alınan kararlar bu yönelimde belirleyici oldu.
Lakin kişisel kolun desteklenmesine dönük liberal siyasetler bekleneni vermedi, endüstrileşmede istenilen seviyeye ulaşılamadı. 1928’de yaşanan kuraklık dahil olmak üzere, gayrı iç nedenlerin ve aşağıda daha ayrıntılı ele alacağım “1929 Buhranı”nın tesiriyle 1930’lu yılların başında “devletçilik” formülü öne çıktı. Kimi toplumsal bilimcilerin, 1929 Buhranı olmasaydı da Türkiye’nin devletçiliğe misal bir iktisat politiğe yönelmek zorunda kalacağını savunduğunu da anımsamak gerekir.
‘MİLLETİN UMUMİ VE YÜKSEK MENFAATİ İÇİN…’
-2-
Devletçilik, 10 Mayıs 1931’de gerçekleşen CHP’nin III. Olağan Kurultayı kararıyla parti programına girdi. Devletçiliğin programdaki hali Atatürk tarafından kaleme alınmıştı: “Ferdi mesai ve faaliyeti esas tutmakla birlikte mümkün olduğu kadar az devir içinde milleti refaha ve memleketi mamûriyete (kalkınmaya – büyümeye) eriştirmek için milletin umumi ve yüksek menfaatlerının icap ettirdiği işlerde -bilhassa iktisadi sahada- devleti fiilen alakadar etmek mühim esaslarımızdandır.”
Bu haliyle devletçilik, “bireylerin kişisel teşebbüsleri ve faaliyetlerini esas kabul edilmesi” ile vatandaşların mesutluğunun ve devletin kalkınmasının “en kısa müddette sağlanması” koşuluyla, devletin belirli ortamlarda başrol oynamasını farz gören bir iktisat politik yaklaşıma işaret eder. Atatürk, sonunda devletçiliğe devletin içinde bulunduğu duruma bağlı olarak kendisini yenileyebilen bir nitelik kazandırdı. Örneğin, mevcut parti programımızda bölge alan “devletçilik” tarifi özetle şöyle:
“…CHP’nin devletçiliği, devletin halka hizmet için yapılanmasını, iştirakçi idaresi, demokratik hukuk devletini öngörür. Bizim devletçilik anlayışımız; yurttaş, devlet için değil; devlet, yurttaş için, anlayışının yaşama geçirilmesidir. Devletin tüm ekonomik, toplumsal ve siyasal gayelerinin odağında insanın olmasıdır…” Görüleceği üzere 1931’den günümüze kadar geçen süreç içinde “devletçilik” unsurunun dönüşümü, “İçinden geçilen periyodun toplumsal, siyasal ve ekonomik tablosuyla çelişmeyen, odağında insan olan, vatandaşının gereksinimlerini önceleyen; kişisel bölümün de içinde olduğu nitelikli kalkınmayı hedefleyen” bir tutarlılığa sahiptir.
‘ÇUKUR KAZDIR, ÇUKUR DOLDUR’
-3-
Yukarıda da andığım üzere devletçiliğin parti programına girdiği yıllarda dünya, tarihin en büyük ekonomik bunalımı olarak kabul edilen 1929 Buhranı’nı yaşıyordu. Gelir dağılımındaki eşitsizlikler, devletlerin dış ödemeler istikrarındaki bozulmalar, finans kuruluşlarının mali yapılarındaki sıkıntılar, kamunun piyasaya müdahalede gecikmesi, kamu ve kişisel dal yatırımlarının azalmasına bağlı olarak istihdamdaki düşüş, buhranın temel nedenleri arasındaydı. Bunalımın gündelik hayattaki en kıymetli sonuçları istihdam meydanında görüldü.
Devrin gelişmiş devletlerinde işsizlik ortalaması yüzde 8 seviyesinden, bunalımla birlikte yüzde 22 seviyesine yükseldi. Örneğin, bunalımın merkez üssü olan ABD’nin 1929 yılı işsizlik nispeti yüzde 3.2’yken, 1932 yılında bu nispet yüzde 24.6’ya çıkmıştı.
1929 Buhranı’yla birlikte Türkiye’nin de aralarında bulunduğu onlarca memleket, iktisat siyasetlerinde esaslı değişikliklere gitti. Liberal siyasetler noktasını devletin iktisada direkt müdahalesini öngören siyasetlere bıraktı. Türkiye’nin tercihi de kendi özgün koşulları doğrultusunda “devletçilik” oldu.
Dünyanın umumî eğilimi de Keynesçi siyasetler istikametindeydi. Türkiye’deki tatbikleri açısından bakıldığında da devletçiliğin, John Maynard Keynes’in iktisat politiğiyle benzerlikler taşıdığı da söylenebilir.
Zira Keynes, 1929 Buhranı’nın yarattığı çöküşten kurtulmak için özetle, devletin piyasalara müdahalesini koşul görüyor ve istihdamı teşvik eden yeni bir ekonomik program öneriyordu. “Çukur kazdırılıp kazdırılan çukurun doldurulması” sözü, bu önermenin tanınan anlatımıdır. Maksat, kişilerin taban seviyede de olsa bir gelire kavuşmalarını sağlamaktı.
ATATÜRK: BÜYÜK BİR ISTIRAP İÇİNDE BUNALIYORUM
-4-
Buhranın, Türkiye’ye tesirleri ile devletçiliğe yönelimin koşullarını anlamak için en kıymetli kaynak, Atatürk’ün TBMM yasama yılı açılış konuşmalarıdır. 1 Kasım 1930 tarihli konuşmasında Atatürk, “Özellikle tarımla ilgili devletler de duyulan dünya çapında bir ekonomik buhran vardır. Bu bunalım, doğal olarak bizim devletimizi de etkilemiş ve yükünü hissettirmiştir” diyordu.
Ekonomik buhrana karşı memleketimizin verdiği savaşın boyutları Atatürk’ün 1931’deki yasama açılış konuşmasına da yansımıştı: “Bu testte (ekonomik kriz) Türk milleti, hayatı, çalışmaları, az şeyle yetinmesi ve özverisi ile övgüye bedel bir güç göstermektedir.” Atatürk’ün “milletin az şeyle yetinmesi” ile kastettiği elbet, yokluk ve yoksulluktu.
Devrin Çankaya Hususî Kalem Yöneticisi Hasan Istek Soyak, Anadolu’daki yoksulluğun Atatürk üzerindeki tesirini “Atatürk’ten Hatıralar” kitabında veciz bir halde anlatır. Kasım 1930 ile Mart 1931 tarihleri arasında uzun bir yurt gezisine çıkan Atatürk, bir gün Soyak’a döner ve şunları söyler:
“Bunalıyorum çocuk. Büyük bir ıstırap içinde bunalıyorum! Görüyorsun ya, gittiğimiz her noktada durmaksızın dert, şikâyet dinliyoruz. Her nokta derin bir yokluk, maddi-manevi bir perişanlık içinde.”
Ülkeyi kurtarmanın devası
Atatürk’e nazaran ülkeyi perişanlıktan kurtarmanın dermanı kalkınmayı hızlandırmaktı. Bu doğrultuda, 1933’te tamamlanan Bir numara Sanayi Planı devreye sokuldu. Plan, milletlerarası dayanışmayı da mecburî gören temel bir anlayış içeriyordu.
Planın açıklanmasından kısa bir müddet evvel, TBMM’nin 1 Kasım 1932 tarihli açılışında konuşan Atatürk, bu anlayışı, “Biz, ekonomik güçlenmenin temelinin ama her ulusun refah içinde yaşamaya ve ilerlemeye hakkı olduğunu kabul eden bir mütalaayla ve bütün ulusların birlikte çalışmalarıyla sağlanabileceği görüşündeyiz” laflarıyla özetliyordu.
Öte yandan Atatürk’ün bu görüşü, Osmanlı’nın kaçırmış olduğu sanayi devrimini yakalanması maksadını de söz ediyordu. Demokrasinin Atatürk unsurlarındaki karşılığı olan “halkçılık” ile birlikte düşünüldüğünde devletçilik, Anadolu’yu ve Anadolu kişisini toplumsal siyasetlerle ve siyasal bir bilinçlenme süreciyle tanıştırdı; örneğin başarısız denemelere karşın çok partili siyasi hayata geçiş taleplerini güçlenerek çoğalması ile sınıf tartışmalarına dayalı toplumsal yönelimler ve münhasıran eğitim yerinde yapılan ıslahatlar bu çerçevede kıymetlendirilebilir.
Devletçilik, sanayi ve ziraî yatırımların yurt umumuna olabildiğince istikrarlı bir biçimde dağılımını da amaçlıyordu. Bu sayede ziraî üretime dayalı iktisattan sanayi üretimine dayalı bir iktisada geçişin birinci adımları atılmış oldu.
Ergani Bakır İşletmeleri, Ereğli Kömür Şirketi üzere devletleştirmeleri; Etibank ve Sümerbank aracılığıyla Anadolu’da kurulan fabrikalar ve sayısı artırılan maden işletmeleri nitelikli bir ekonomik- toplumsal kalkınma ve istihdam artışı yarattı. Kamu işletmelerinin bünyesinde kurulan market, film, kreş vb. toplumsal mekânlar da kentlerin dönüşümüne ek sağladı.
Öte yandan büyük bir kısmı işletmelerin bulunduğu kentin sakini çalışanlar sistemli bir gelire kavuştu, kentlerin yekun geliri arttı. Fabrika ve öbür işletmelerin bünyelerinde mektepler açılarak kalifiye eleman gereksinimi karşılandı.
Böylelikle mesleksel teknik eğitimin de temelleri atıldı. Bu süreçte genç Türkiye Cumhuriyeti, imparatorluktan devraldığı borçları da taksitler halinde ödedi. Devletçiliğin tarım kesimindeki pratikleri da her ne kadar endüstrileşme dileğinin gerisinde kalmış ve bu nedenle haklı kimi tenkitlere neden olmuşsa da kıymetlidir.
Bilhassa TARİŞ, TMO ve Fiskobirlik üzere bu devrin kooperatifleşme örnekleri, Ziraat Bankası Kanunu, Yüksek Ziraat Enstitüsü’nün kuruluşu, şeker ve dokuma fabrikalarının açılması üzere örnekler tarım bölümü ile tarıma dayalı endüstrinin gelişiminde öncü roller üstlendi.
Refah devleti ve toplumsal devlet
II. Dünya Savaşı’nın başladığı 1939 yılına kadar, 1924-1939 yılları arasında GSMH’deki yıllık büyüme ortalaması yüzde 6.6 seviyesine yükseldi. Demokrat Parti periyodunu de kapsayacak halde 1941-1969 yılları arasındaki GSMH’deki yıllık ortalama büyüme suratı yüzde 5.9 oldu.
Üstelik bu devrin içinde “Yüzde 0” büyüme nispetiyle 1940- 1948 yılları arasındaki bir periyot de bulunmaktadır. Devletçiliğin bir diğer sonucu olarak nitelendirilen 1962-1979 yılları arasındaki “karma, müdahaleci ekonomik dönemin” yıllık büyüme ortalaması da yüzde 6.5 seviyesindeydi.
Dünyanın ve Türkiye’nin 1929 Buhranının sonucu olarak yöneldiği yeni ekonomik siyasetler, “refah devleti” ve buna bağlı olarak gelişen “sosyal devlet” siyasetlerini da tartışmaya açtı. İngiliz parlamenter Sir William Beveridge’in “Beveridge Raporu”, tartışmanın temel metinlerinden biridir.
Toplumsal devlet, özü itibarıyla, taban refah seviyesinin korunması gayesiyle devletin vatandaşlarına minimum bir gelir garantisi vermesini hedefliyordu. Bu nedenle 1942’de yayımlanan Beveridge Raporu, çağdaş “sosyal devleti” doğuran adım olarak kabul edilir.
Rapor, özetle “Bireyin yahut bireyin ailesinin, hastalık, iş kazası, mevt vb. riskler” nedeniyle sistemli bir gelirden mahrum kalma ihtimaline karşı “sosyal güvenlik sistemi kurulması, aile yardımlarını, çalışanlara yönelik sıhhat hizmetlerinin merkezi olarak planlanması ve yeni bir istihdam politikası” teklifinde bulunuyordu.
Tartışmalar hâlâ yeni
Türkiye, Beveridge Raporu’ndan çok evvel 10 Eylül 1921’de bir yasa ile “Amelebirliği Biriktirme ve Yardımlaşma Sandığı”nı bir maddeyle kurarak maden personellerinin geleceğini garanti altına alma iradesini göstermişti.
Kaldı ki Türkiye, Beveridge Raporu’nun çalışma hayatının yine düzenlenmesine ait dünya çapında yarattığı tesirin dışında da kalmadı. 1945 tarihli 4772 Sayılı İş Kazaları ile Meslek Marazları ve Analık Sigortaları Hakkında Kanun ile 1946’da yürürlüğe giren 4792 Sayılı Emekçi Sigortaları Kurumu Kanunu ve 1950’ye kadar çıkan çalışma hayatıyla ilgili gayrı kanunlar, Beveridge Raporu’yla ortaya çıkan eğilimin, Türkiye özelindeki değerli örnekleridir.
Velev yukarıda çok umumi hatlarıyla özetlemeye çalıştığım “refah devleti/sosyal devlet” temelli iktisat siyasetleri, dünyayla birlikte Türkiye’de de 1980’li yılların başına kadar uygulanmaya çalışıldı.
Her ne kadar 80’li yıllardan itibaren liberal siyasetler yine değer kazansa ve dahası yanını neo-liberal siyasetlere bıraksa da bu tatbikin ışığında süren tartışmalar yeniliğini yitirmedi.
YENİ BİR TERCİHİN EŞİĞİNDEYİZ
-5-
Bugün ise Covid-19’la birlikte dünya, yeni bir tercihin eşiğine gelmiş bulunuyor. Örneğin, kamu harcamalarının toplumsal güvenlik ve sıhhat harcamalarını kapsayacak biçimde kısılmasının faturasını trajik bir biçimde ödüyoruz.
Meğer, yukarıda da değindiğim üzere “nostaljik” ve “tabucu” bir bakış açısına saplanmadan “devletçilik” unsurunun yine tanımlanması halinde, günümüz meselelerinin tahlilinde yol gösterici bir tesiri olduğu görülecektir.
Zira Türkiye Cumhuriyeti’nin, neo – liberal siyasetlere teslim edilmiş yakın geçmişinin bizi getirdiği nokta, endüstrileşmede yeni bir gerilemenin pençesinde olduğumuzdur. Haberin ve teknolojinin en kıymetli meta haline geldiği bir dünyada, Türkiye’nin “katma kıymeti yüksek ürün” üretme meydanındaki başarısızlığı kabul edilemez.
Bu nedenle, üniversitelerin de direkt iştirakinin sağlanacağı yeni bir endüstrileşme hamlesi mecburidir. Bilhassa bulunduğumuz coğrafyanın acı gerçeği olan besin açığı sarmalına karşın ziraî üretimimiz can çekişiyor. 2002’de 27 milyon hektar civarında olan tarım yerimiz, 2019 yılı itibarıyla yaklaşık 23 milyon hektara gerilemiş durumda. Tarımdaki ithalat kalemlerimiz süratle artıyor, çiftçi sayımız süratle geriliyor.
Cumhuriyetin birinci periyotlarında kurulan esaslı kooperatiflerimiz ve tarım işletmelerimiz liyakatsiz takımlar eliyle etkisizleştirildi. Devlet tarımı destekleyen değil, ithalat yoluyla çiftçiyle yarışma eden bir yapıya dönüştü. Kalkınma siyasetlerinde, planlamanın gücü ve ehemmiyeti göz gerisi edildi.
Devlet Planlama Teşkilatı üzere memleketler arası saygınlığı olan bir kuruluş dahi kapatıldı. Planlı bir endüstrileşmenin olmaması, Anadolu’nun büyük bir süratle boşalmasına neden oldu. Mahsusen Karadeniz, Orta, Şark ve Güneydoğu Anadolu maatteessüf üvey evlat konumuna düşürüldü. Bugün iktisat siyasetleri, iktidara yakın ayan bir rantiye etrafının kâr ve talan hırsına münasebetli yürütülüyor. Devlet, yanlış iktisat siyasetlerinin ve bu rantiye etraflarının aracılığıyla memleketler arası varlık kümelerinin spekülatif yarar kapısı haline getirildi.
Londra’daki bir avuç tefeciye ödenen getiriler dudak uçuklatıyor. Kaynak garantili işletmeler, türel olarak Türk hukuk sisteminin değil, Londra’daki uyuşmazlık duruşmalarının garantisi altında. Yurtiçindeki bir avuç rant çetesinin dilek ve istekleri doğrultusunda hazırlanan kontratlar, çocuklarımızın geleceğini tehdit ediyor.
KAYNAK GARANTİLİ İŞLETMELER KAMULAŞTIRILACAK
-6-
Bugün geldiğimiz noktada yaşadığımız meseleleri dillendirmekten çok yeni tahliller oluşturmaya ve bu tahlilleri tartışmaya muhtaçlığımız var. Yeni bir çıkışa, yeni bir yola, yeni bir kararlığa muhtaçlığımız var. Bu bağlamda:
1) Özgürlüğü, şeffaflığı, denetlenebilir olmayı, hukukun üstünlüğünü temel unsur olarak belirleyen, seçim sistemini en geniş temsil esasıyla düzenleyen parlamenter demokrasiyi merkeze alan yeni bir anayasaya muhtaçlığımız var.
2) Tüketime, ithalata dayalı bir ekonomik model noktasına üretimi, verimliliği, katma bedeli yüksek eser üretmeyi hedefleyen yeni bir büyüme stratejisine gereksinimimiz var. Böylelikle hem yeni sürece güçlü hazırlanabilir hem de global iktisatta ortaya çıkacak yeni fırsatlardan yararlanabiliriz.
3) Pandemi süreci, kayıt dışı çalışma ve çalıştırmanın yalnızca ekonomik hayatı değil, toplumsal sıhhatimizi da etkilediğini göstermiştir. Halbuki muhtaçlığımız olan kayıt dışı çalışmaya göz yumarak, velev özendirerek tedbir almayan devlet değil, vatandaşının geleceğini garanti altına alan bir toplumsal devlettir.
Hasebiyle “kayıt dışı istihdamın azaltılması ve gelir dağılımı eşitsizliğinin giderilmesi bahislerinde hususî kolun de sorumluluk üstlenmesi” gerekmektedir. Bu bağlamda hususî kolun de hakkaniyetli, adil, çalışanlarının tüm haklarını gözeten, şeffaf bir istihdam siyasetini sağlayacak yeni bir toplumsal mutabakata muhtaçlığımız var. Bu bağlamda, daha adil bir vergi siyasetine geçilmesi, yalnızca çalışanların değil, işletme sahiplerinin de talebi olmalıdır. Günümüzde taban fiyatın neredeyse ortalama fiyata dönüştüğü bir ekonomik tertibin, toplumsal barışı da bozucu tesiri olduğu unutulmamalıdır.
4) Buyurgan, presçi devlete değil, danışan, ürettiği tahlilleri tartışan, toplumsal adaleti sağlamak için efor harcayan, vatandaşın ödediği vergilerin hesabını vatandaşına vermenin onurunu yaşayan bir devlet anlayışına gereksinimimiz var.
5) Münhasıran Covid-19 süreci bize, herkesin temel sıhhat hizmetlerinden yararlanma hakkının, hepimizin sıhhatinin korunması açısından devlet için vazgeçilemez bir hizmet olduğunu göstermiştir. Hasebiyle prim borcu vb. münasebetler sıhhat hizmetlerinden yararlanamamanın bahanesi olamaz. Bu bağlamda, Umumî Sıhhat Sigortası (GSS) pirimi, iştirak üleşi ve ek fiyat tatbiklerinin kaldırıldığı, temel sıhhat hizmetlerinden eşit bir formda herkesin yararlanmasını sağlayan yeni bir sıhhat sistemine, konut ve azığa ulaşım hakkının teminat altına alındığı yeni bir düzenlemeye muhtaçlığımız var.
6) Anayasamız fakirin, işsizin de korunmasını ve işsizliğin önlenmesini öngörmektedir. Bu kapsamda, işsiz bir bireyin, ailesiyle birlikte, iş bulana kadarki tüm geçimi ve toplumsal güvenlik hakları kamu tarafından garanti altına alınmalıdır. Bu teminat yalnızca toplumsal yardımlar yoluyla sağlanamaz; “Aile Destekleri Sigortası” bu garantinin birinci ve kalıcı adımı olarak “mümkün olduğu kadar kısa devir içinde” yaşama geçirilmelidir. Böylelikle dar gelirlinin korunması devletin bir “lütfu” değil, vatandaşın “hakkı” ve devletin de bir hizmeti olduğu bilinecektir.
7) Kişisel kolun bütünüyle denetimine bırakılamayacak olan eğitim, sıhhat, toplumsal hizmet ve güvenlik ortamlarıyla, doğal monopol yerlerinin geniş çaplı bir istihdam hamlesiyle tahkim edilmesi “yeni devletçiliğin” sorumlulukları arasında mekan almalıdır. Bu sayede yüz binlerce aile, en az bir bireyi yoluyla nizamlı gelire kavuşmuş olacaktır.
8) Saray iktidarının, yandaşları için uyguladığı kayırmacı siyasetler iktisatta istikrarsızlığa, kaynakların savurganca tasarrufuna, gelir dağılımında dengesizliğe ve Türkiye’yi üretimsizliğe mahkûm etmektedir.
Yandaş endeksli siyasetler, yalnızca vatandaşın bugününü değil, çocuklarımızın geleceğini de ipotek altına sokmaktadır. Kaldı ki yandaşlar, ileride bir iktidar değişikliğinin kendileri için oluşacak bir riski de yok etmek için Londra’daki duruşmaların yetkili kılınmasını iktidara kabul ettirmişlerdir.
Böylelikle sömürü nizamının hukuk sistemi, hâkim güçlerin denetimine (güvencesine) teslim edilmiştir. Bir iktidar değişikliğinde Türkiye’nin ve tüm çocuklarımızın, gençlerimizin memnun ve özgür geleceği için bu sömürü sisteminin sonlandırılması gerekmektedir. Bunun yolu da hukuk içinde bu yatırımların kamulaştırılmasıdır.
Buradaki farklı nokta, iktidarın kamu yatırımları olarak kamuya sunduğu yatırımların, sömürünün sonlandırılması için kamulaştırılmasıdır. Demek ki bu yatırımlar kamu yatırımı değildir, lakin kamulaştırılması gereken yatırımlardır.
KAMUNUN HUSUSÎ TEŞEBBÜSLE ORTAK SORUMLULUĞU
-7-
Bu noktada CHP’nin 3. Umumî Yöneticisi Bülent Ecevit’in, Cephe mecmuasının 27 Aralık 1961 tarihli 2. sayısında yayımlanan (Dergiyi çıkaran ekibin birinci sayısında yayımladığı bildiriyi eleştiren mektubu) mektubuna bakmak zihin açıcıdır.
Ecevit, mektubunda, bildiriye ait itirazlarını sıralarken münhasıran “devletçilik” ile ilgili şu görüşünü paylaşır: “…Önemli olan devlet işletmeciliğine her türlü şahsi teşebbüs imkânını köstekleyici ve teşebbüs ruhunu baltalayıcı avantajlar sağlamak değildir; kıymetli olan, devlet işletmeciliğine teşebbüs ruhunu, kişisel teşebbüse de devlet işletmeciliğinin toplumsal sorumluluğunu kazandırmaktır.”
Bugün direkt bir devlet işletmeciliğinin gerekli olup olmadığı tartışılabilir. Ama tartışılamayacak olan şahsi teşebbüsün de devletin her türlü yozlaşmaya karşın taşımaktan vazgeçemediği toplumsal sorumluluğunu kazanması gerektiğidir.
Günümüz koşullarında “devletçilik” anayasamızda da belirtildiği üzere “Çalışanların hayat seviyesini yükseltmek, çalışma hayatını geliştirmek, çalışanları ve işsizliği korumak, çalışanları desteklemek ve işsizliği önlemeye elverişli ekonomik ortamı yaratmak” hedefinden münferit düşünülemez.
Münasebetiyle yaklaşık 90 yıllık bir geçmişi ve birikimi olan devletçiliğin, “Sosyal Devlet Devletçiliği” maksadıyla yine tanımlanması gereğin de ötesinde zaruridir. Tek bir çocuğun dahi yatağa aç girmeyeceği bir tertibi, tüm vatandaşlarımızı da kapsayan ve kucaklayan bir anlayışla daima birlikte kurmalıyız.
SON LAF
Şu bilinen bir gerçektir: Bir memlekette en büyük ekonomik aktör devletin kendisidir. Zira devlet vergi toplar, borçlanır ve bunlar dışında da birtakım gelirlere sahiptir. Soru şudur: “Devlet bu kaynakları kim için, nasıl harcayacaktır?” Toplumsal devlet olmak, refah devletini inşa etmek bu sorunun cevabında yatmaktadır. Toplumsal devlet mantığıyla yapılacak her harcama günümüz toplumsal devletçiliğinin temel anlayışını yansıtacaktır. Yine anımsatmak gerekirse devlet, evlatlarını bir ana şefkatiyle, ayrım yapmaksızın ve yaptırmaksızın korumak ve kollamak zorundadır.
Cumhuriyet
