Hazine ve Maliye Bakanlığı resmi web sitesinde 1989 yılından bu yana 3 aylık devirler halinde Türkiye Dış Borç İstatistikleri’ni paylaşıyor. Türkiye’nin brüt ve net dış borçlarının yayınlandığı bilgilerde, Türkiye’deki kamu dalının, merkez bankasının ve özel dalın kısa ve uzun vadeli borçları ve bunun yanı sıra, brüt ve net borç stoklarının yıllara nazaran GSYH içindeki hisseleri da bakanlığın paylaştığı istatistikler yer alıyor. Buna nazaran ‘brüt dış borç stoku’; “yurtiçinde yerleşik olan kişi ya da kurumların yurtdışında yerleşik olan kişi ya da kurumlara olan borçlarıdır. Bu borcun hangi para ünitesinden olduğu değil alacaklının yurt dışında yerleşik kişi yahut kurumlar olması önemlidir” olarak tanımlanıyor.
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın istatistiklerine nazaran 1970 yılında Türkiye’nin brüt dış borcu 2,7 milyar dolardı. Bu oran, o yılki GSYH’nin yüzde 15,8’ine karşılık geliyordu. 1970 ila 1980 yılları ortasında Türkiye’nin brüt dış borcu her yıl artarak devam etse de, GSYH içindeki hissesi 1976 yılına kadar azalış gösterdi. 1980 yılına gelindiğinde ise Türkiye’nin brüt dış borcu 19,1 milyar dolar, borcun GSYH içindeki hissesi ise yüzde 27,8 civarındaydı.
1980 ila 1990 yılları ortasında özel bölümün, kamu dalının ve TCMB’nin brüt dış borçlarının toplamı incelendiğinde, 70 ila 80 yılları ortasındaki üzere brüt dış borcun her yıl arttığı gözlemleniyor. 1980 yılında 19,1 milyar dolar olan dış borcun, 1990’a gelindiğinde 52,4 milyar dolara çıktığı, yüzde 27,8 olan GSYH’ye oranının ise yüzde 26,1’e düştüğü görülüyor. Brüt dış borcun GSYH’ye oranının ise 1987 yılında yüzde 47’lere kadar yükseldiği görülüyor.
Türkiye’nin brüt dış borç stoku, 1990 ile 2000 yılları ortasındaki 10 yıl içerisinde epeyce arttı. 1990’da 52,4 milyar dolar olduğu belirtilen brüt dış borç, 2000 yılında 118,6 milyar dolar olarak açıklandı. GSYH içindeki hissesi ise 2000 yılında yüzde 43,4’e kadar yükseldi.
“KRİZ TEĞET GEÇMEDİ”: DIŞ BORÇ 2010’DA 291,2 MİLYAR DOLARA ÇIKTI
2001 yılında yaşanan ekonomik krizin sonucunda dış borç 113,6 milyar dolara düşmüş gözükse de, borcun GSYH’ye oranı o periyoda kadarki en yüksek düzeye, yüzde 56,1’e çıkmıştı. Bunun yanı sıra 2010 yılına kadar brüt dış borç stoku her yıl artarak devam etti. 2010 yılında 291,2 milyar dolar olarak açıklandı.
DIŞ BORÇ, 2020 YILININ 3. ÇEYREĞİNDE 435,1 MİLYAR DOLAR OLDU
2014 yılına kadar her yıl artış gösteren dış borç, 2015 yılının son çeyreğinde 399 milyar dolara gerilemiş, 2018 yılının birinci çeyreğinde ise 467 milyar dolara kadar yükselmişti. 2018 yılının 2. yarısında Türkiye’de yaşanan döviz kriziyle bir arada yükselen dolar kuru sonucunda brüt dış borç stoku dolar bazında azalışa geçse de, 2019 yılının 2. çeyreğinde dış borcun GSYH’ye oranı tarihin en yüksek düzeyine, yüzde 60,3’e çıktı. 2019 yılı sonunda 434,5 milyar dolar olan dış borç stokunun GSYH’ye oranı ise yüzde 57,1 olarak açıklandı. 2020 yılının 3. çeyreğine dair açıklanan en yeni datalara nazaran brüt dış borç stoku 435,1 milyar dolar, GSYH’ye oranı ise yüzde 59,1. Bu, bakanlığın açıkladığı datalar içerisindeki en yüksek 3. oran.
BRÜT DIŞ BORÇTA EN BÜYÜK HİSSE ÖZEL DALIN
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın 1989 yılından bu yana 3 aylık periyotlar eşliğinde açıkladığı dış borç stokunun kalemleri; kamu bölümü, TCMB ve özel bölümü kapsıyor. Uzun ve kısa vadeli borçlarının da başka farklı paylaşıldığı bu kalemlere nazaran, 1989 yılından 2005 yılına kadar brüt dış borç içinde en büyük hisseye sahip olan kamu dalı, 2005 yılından bu yana yerini özel bölüme bıraktı.
TCMB’NİN DIŞ BORCU 21 MİYAR DOLAR
1989 yılının son çeyreğinde kamu bölümünün toplam dış borcu 29,4 milyar dolar, özel kesimin dış borcu 7,8 milyar dolar, TCMB’nin ise 6,6 milyar dolardı. Toplam brüt dış borç içindeki hisseleri kamu dalının yüzde 67, özel kesimin yüzde 18, TCMB’nin ki de yüzde 15 düzeyindeydi. 2002 yılına gelindiğinde de kamu kesiminin borcu 64,5 milyar dolar, TCMB’nin dış borcu ise 43,1 milyar dolardı. 2002’de dış borcun yüzde 50’si kamu kesimine aitken, 2020’de bu oran yüzde 38’e düştü. Bununla birlikte 2002’de brüt dış borç içinde yüzde 17’lik bir hisse sahibi olan özel kesimin borcu ise 2020’da yüzde 57’ye yükseldi. 2020 yılının 3. çeyreğinde açıklanan en aktüel datalara nazaran özel dalın borcu 247,6 milyar dolar, TCMB’nin dış borcu 21 milyar dolar, kamu bölümünün borcu ise yaklaşık 166,4 milyar dolar.
TÜRKİYE’NİN NET DIŞ BORCU NE KADAR?
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın raporlarında da belirttiği net dış borç stoku, brüt dış borçtan birtakım varlık ve alacaklar düşüldüğünde hesaplanıyor. Bu hesaplama; toplam brüt dış borçtan TCMB dış borç stoku ile bankacılık bölümü dış borç stokunun çıkarılması ve çıkan sonuçla da iştirak ve yatırım bankaları net varlıkları ile mali kesim net dış varlıklarının toplanmasıyla yapılıyor.
Türkiye’nin yıllar içerisindeki net dış borcu ve ülke ekonomik büyüklüğü içindeki hissesi incelendiğinde, 1989 yılında 30,4 milyar dolar olan net dış borç stokunun GSYH’ye oranı yüzde 21,3 düzeyindeydi. Tıpkı datalara 2002 yılında bakıldığında net dış borç 87,6 milyar dolar ve bu oranın GSYH içindeki hissesi yüzde 36,8 biçimindeydi. 2020 yılının 3. çeyreğinde ise Türkiye’nin net dış borcu 262,2 milyar dolar iken, bu sayı 2020 yılı GSYH’sinin yüzde 35,6’sına eş kıymet durumda. Ayrıyeten son 30 yılda net dış borcun ülke ekonomik büyüklüğüne oranının en yüksek olduğu periyot yüzde 41,8 ile 2002 yılının 2. çeyreği.
ÖNÜMÜZDEKİ DEVİR DIŞ BORÇ ÖDEMELERİ NASIL OLACAK?
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın açıkladığı datalara nazaran Türkiye’nin 2020 yılının sonunda Kasım ile Aralık ayları ortasında yapması gereken ödeme toplam 16,3 milyar dolardı. Türkiye’nin uzun vadeli dış borçlarını ödeme projeksiyonları yıllara nazaran incelediğinde, toplam borçların yüzde 47,3’ünün 2025 yılı ve sonrasında ödenmesi planlanıyor. 2025 yılı ve sonrasında ödenecek borçların birden fazla ise kamu kesimine ilişkin.
Cumhuriyet
