Getty ImagesFilyasyon takımları Covid hadiselerinin temaslı takibini sağlamaya çalışıyor.
Sıhhat Bakanlığı’nın günlük koronavirüs bilgilerinde “yüzde 99,9” oranıyla açıklanan filyasyon süreci, olayların tespit edilmesi için kritik değer taşıyor.
BBC Türkçe’nin görüştüğü sağlıkçılar, filyasyon çalışmalarında süreç idaresinden kaynaklanan kısıtların yanı sıra, hizmet içi eğitimsizliğin ve yorgunluğun yarattığı zorlukları da anlattı.
Kimi sağlıkçılara nazaran, salgının idaresinde ortaya çıkan eksiklikler, filyasyon yapan görevlilerde “boşa kürek çekme” hissine neden oluyor.
Başka yandan hizmet içi eğitim eksikleri, Covid olaylarına ulaşan birinci bireyler olan filyasyon takımlarının hastalara gerekli bilgilendirmeyi yapmamasını getirebiliyor.
‘Pandemi idaresindeki eksikler nedeniyle yorgunluk başladı’
Filyasyon çalışmalarını yakından izleyen İstanbul Dişhekimleri Odası Genel Sekreteri Zozan Gölbaş, pandemi idaresinde izlenen yol nedeniyle, filyasyonda da performansın düştüğünü anlatıyor:
“Bir küsur yıldır arkadaşlarımız fedakarca bir çalışma temposu içindeler. Ancak artık boşa kürek çekiyoruz duygusu gelişti. Zira genel siyasetlerde salgını bitirmeye dönük adımlar atılmayınca, yorgunluk başladı. Pandemiyi bitirebiliriz itimadı de kalmadı insanlarda. Önemli bir moral bozukluğu var.”
‘Etkin bir filyasyon yapacak takımlar oluşturulmadı’
Gölbaş’a nazaran, filyasyon gruplarının belirlenmesi ve hizmet içi eğitim eksikleri, filyasyon sürecinde yaşanan zorlukların değerli bir nedeni:
“Filyasyon, meslek tarifi dışında görevlendirmelerle, kıymetli bir kısmı birinci basamak sıhhat hizmeti eğitimi almamış çalışanla yürütülüyor. Münasebetiyle halk sıhhati manasında faal bir filyasyon yapacak takımlar yok.
“Gecenin bir yarısında filyasyonda görevlendirildiğini öğrendi beşerler. Filyasyon kavram olarak dahi bilinmiyordu. Diş doktorlarıyla başlandı, 5. ve 6. sınıf tıp öğrencileri, asistanlar, doktora öğrencileri üzere, daima dönemsel takımlarla yapıldı. Birçok sıhhat çalışanı eğitim zaafiyetiyle girdi ve motivasyonları da natürel ki düştü.”
Getty ImagesBilim Konseyi üyesi İlhan: Filyasyon başarılı, hadise artışının nedeni hareketlilik
Sıhhat Bakanlığı Bilim Heyeti Üyesi Prof. Dr. Mustafa Necmi İlhan ise günlük koronavirüs tablosundaki “yüzde 99,9” oranının, “koronavirüs saptanan kişinin son 48 saat içerisindeki temaslarına erişildiği manasına geldiğini” belirtiyor:
“Kendi belirttikleri temaslara ulaşmakta, bilhassa de aile filyasyonunda sorun yaşamıyoruz. Lakin şayet konutta komşuları, kuzenleri, öbür akrabaları varsa ve bildirilmediyse, yapacak çok fazla bir şey kalmıyor. Bu tüm dünyada bu türlü. Resmi kayıtlı görünen konut halkını izole etmekte sorun yaşanmıyor.”
İlhan, son haftalarda yaşanan olay artışlarında filyasyonun yetersiz kalmasının değil, hareketliliğin tesirli olduğunu belirtiyor:
“Filyasyonun yetersiz kaldığını söylemek çok güç. Bu oran yüzde 99,9 da olsa halihazırda toplumda kalabalıklaşma ve hareketlilik çok fazla. Buna virüs mutantının yaygınlaşmasını da eklediğimizde geldiğimiz tablonun nedeni açık halde görülüyor.
“Teması ve bulaşmayı engelleyemediğimiz için halihazırda günlük 50 bin hadiseyi görüyoruz.”
‘Filyasyon takımı birinci bilgilendirmeyi yapmadan gidebiliyor’
BBC Türkçe’ye konuşan İstanbul’dan bir filyasyon vazifelisi doktor, hastalarla birinci temas kuran filyasyon grubunun birçok vakit kâfi bilgiyi veremediğini anlatıyor:
“Başından beri bu sürecin içindeyim. Birtakım hastalar, kendileriyle birinci temas kuran grubun ‘ilaç verip gittiğini’ anlatıyor. Birçok vakit pencereden denetim edip, ilacı teslim edip gidiyorlar.
“Bu hizmet içi eğitimin yetersizliğinden kaynaklanıyor. Temasın azaltılmasını sağlamak olağan fakat bu hastalık süreciyle ilgili hastaların birinci bilgi alacağı bireyler filyasyon grubu.”
Getty ImagesFilyasyon grupları farklı uzmanlık alanlarından ve mesleklerden oluşturulabiliyor.‘Virüsün yayılmasını bu formda engelleyemeyiz’
Filyasyon vazifelisi tabip, hastaya sorulması gereken birinci soruların salgını önlemek ve mevt oranlarını düşürmek için kritik ehemmiyette olduğunu kaydediyor:
“112’de çalışırken yaşlı bir amcanın meskenine gittik. Filyasyon grubu hiçbir şey söylememiş, yalnızca ilacı verip gittiklerini anlatıyor. Hasta o geçen müddette berbatlaşmış, satürasyonu 90’ın altına düştü. O hastanın en başından beri hastanede kıymetlendirilmesi gerekiyordu.
“Filyasyon yapılırken kesinlikle hastaya ‘Kronik hastalığınız var mı?’ diye sorulması lazım. Bazen bu bile yapılmıyor. Şayet hastanın kronik rahatsızlığı varsa kesinlikle hastanede kıymetlendirilmesi lazım.
“Hastaya gerekli bilgi verilmedikten sonra, filyasyon yaparak virüsün yayılmasını engellemiş olmuyoruz. Bu mevt oranlarını da artıran bir durum. Bu nedenle filyasyon oranının yüzde 99,9 olarak gösterilmesi pek gerçekçi gelmiyor.”
‘Evin içinde yapılması gerekenler anlatılmıyor’
Olayların ve temaslıların birebir meskenin içinde neler yapmaları gerektiği bilgisi de kritik değerde. Filyasyon vazifelisi doktorun anlattığına nazaran, bu bilgiler de çoklukla paylaşılmıyor:
“Örneğin tıpkı konutun içinde birden fazla müspet olay olduğunda, bir anda rehavete kapılıp önlemleri bırakabiliyorlar. Halbuki bu şahısların viral yükleri farklı olabilir ve birbirlerine transfer yapıp boş yere hafif hastayı daha ağır hale getirebilirler. Bunlara yönelik ikazların yapılması lazım. Meskenin havalandırılması üzere temel bilgiler de verilmiyor.”
‘Ceza uygulanmaması rehavete neden olabiliyor’
BBC Türkçe’ye konuşan ve ismini vermek istemeyen bir başka filyasyon vazifelisi, temaslı takibinin ve filyasyonun hem salgının yayılım suratının düşmesine hem de rehavete kapılmanın önüne geçmeye yaradığı görüşünde. Lakin her kontrol maksadına ulaşmıyor:
“Bazen denetimi sağlanan kişi konutunda olmayabiliyor. Bu bireyleri telefonla arıyoruz ve meskene gelmesini istiyoruz. Ceza kesme yetkimiz de bulunmasına karşın buna en son deva olarak başvurmamız isteniyor.
“Kurala uyulmadığında sadece ihtar yapılması, karşı tarafta ‘Nasılsa bir şey olmuyor?’ üzere bir algı yaratıyor ve toplumun genelinde filyasyonu ya da filyasyon grubunu ciddiye almama durumu ortaya çıkıyor.
“Mutlaka ceza verilmeli demiyorum lakin şayet bunun karşılığında bir ceza var deniyorsa o ceza uygulanmalı. Genel olarak insanlara kontrol olduğunu hissettirmek kıymetli. Lakin kontrollerin nitekim kitaba uygun yapıldığını söyleyemem. Daha iyisini yapabiliriz.”
Getty ImagesFilyasyon takımları, Covid temaslılarından örnek alıyor.Meslek tarifi dışında görevlendirmeler nedeniyle, filyasyonda çalışan çalışanın asıl işlerine devam etmesi de güçleşiyor. Aslında bir öğretmen olan filyasyon vazifelisi şunları anlatıyor:
“Bizler filyasyon sırasında her ne kadar misyonlu müsaadeli sayılsak da hala eski işlerimizi yapmamızın beklenmesi, önemli bir sorun yaratıyor. Bu durumda çok nadiren de olsa, kontrole gidilmeyen yerler gidilmiş üzere gösterilebiliyor.”
Filyasyon nedir?
Sıhhat Bakanlığı’na bağlı Halk Sıhhati Genel Müdürlüğü’nün internet sitesindeki Bulaşıcı Hastalıklarla Uğraş Rehberi’nde filyasyon şöyle açıklanıyor:
“Filyasyon, kaynağın ve etkenin belirlenmesine yönelik çalışma yapılması ve temaslılar dahil müdafaa ve denetim tedbirlerinin alınmasıdır.”
Filyasyon, rastgele bir bulaşıcı hastalığın hangi nedenlerden kaynaklandığının tespit edilmesi sürecine verilen isim. Bir öteki tabirle kaynak arama çalışması. Pratikte ise olayların izini sürme ve temaslıları tespit etme fonksiyonu görüyor.
Türk Tabipleri Birliği (TTB) Merkez Kurulu, Covid-19 salgınının şimdi başlarında, 30 Mart 2020’de yaptığı açıklamada, “İzolasyon, bireylerin konutlarında yapılacağı üzere, konutlarda yapılamayacağı durum ve şartlarda izolasyon için seçilen yurtlar ve oteller üzere yerler da kullanılabilir” teklifinde bulunmuştu.
Sıhhat Bakanı Fahrettin Koca, Ocak ayında yaptığı açıklamada, “Filyasyon grup sayımız her biri 3 şahıstan oluşan toplam 16 bin gruptan oluşuyor. Bu sayıyı da azaltmak istemiyoruz” demişti.
Salgının birinci yılının akabinde yaptığı açıklamada da Koca, “Filyasyon denilen yaygın taramaya çabucak başvurmasaydık Türkiye’nin koronavirüs tablosu daha ağır bir tablo olacaktı” yorumunu yapmıştı.
Cumhuriyet
