Reuters
Guardian gazetesinde yer alan bir haberde, Türkiye’de yaşayan Dilara isimli bir Uygur bayanı ve ailesinin başına gelenler üzerinden, Çin’in ‘model vatandaş’ kriterlerine uyan Uygurların bile toplama kamplarından kurtulamadığı belirtildi.
Evelyn Chao imzalı haberde, Dilara’nın başörtüsü takmadığı, bira içtiği ve genelde Çinli arkadaşlarıyla toplumsallaştığı belirtiliyor.
Son derece iyi Çince konuşan Dilara ve tüm ailesinin “model vatandaşlar” oldukları kaydediliyor.
Anne ve babasının da çok iyi Çince konuştukları ve bunun onların jenerasyonlarında çok sık görülen bir durum olmadığı söyleniyor.
Sincan bölgesinin başşehri Urumçi’deki bir devlet kuruluşunda çalışan Dilara’nın annesinin, neredeyse büsbütün Han Çinlilerinden oluşan okulda birinci gelerek bu işe girebildiği belirtiliyor.
Dilara da, ülkenin hakim etnik kümesi olan Han Çinlilerinin ortasında, kentin beğenilen bir yerindeki apartmanda büyüdü.
Annesi üzere o da okulunda birinci oldu ve Çin’in doğu kıyısındaki itibarlı bir üniversitede okudu.
Lakin habere nazaran, Dilara daha sonra bir yanılgı yaptı.
Torununa bakmak için Türkiye’ye giden anne kampa atıldı
2015’te eşiyle birlikte Türkiye’ye taşındı. Annesi gelip, bir yıl boyunca yeni doğan torununa bakmak için kızının yanında kaldı.
Lakin 2018 başlarında Çin’e geri döndüğünde “eğitilmesi” gerektiği söylendi. Pasaportuna el konuldu ve yaklaşık bir yıl boyunca bir kampta tutuldu.
Dilara, “Türkiye’deki tüm Uygur arkadaşlarımın kamplarda aile üyeleri var” diyor.
Gazeteye konuşan araştırmacı Adrian Zenz, 2017’den bu yana yaklaşık 1,8 milyon Uygur ve başka Müslüman nüfusun kamplarda tutulmasını “Belki de Yahudi soykırımından bu yana bir etnik-dini azınlıktan en çok sayıda kişinin gözaltında tutulması” diye tanımlıyor.
Birçoğu başörtüsü takmak yahut uzun sakal bırakmak, domuz eti yemeyi reddetmek ya da Dilara’nın annesinin yaşadığı üzere ülke dışına çıkmak üzere nedenlerle tululuyorlar. Dilara’ya nazaran birçoğunun varlıklarına da el konuluyor.
‘Soykırım yapılıyor’
İnsan hakları savunucuları bir soykırım yapıldığını söylüyor. Uygur erkekler mahpusta ya da çalışma kamplarında tutulurlarken, mescitler ve dini yerler yıkılıyor. Uygur bayanlar kısırlaştırılıyor. Birçok Uygur da, Çin’deki ailelerinin başına bir şey gelebileceği derdiyle konuşmaktan korkuyor. Bu nedenle Dilara, yalnızca birinci isminin kullanılmasını istiyor.
Uygulamalara milletlerarası reaksiyonlar büyürken, Çin hükümeti, toplama kamplarının fakir bölgenin kalkınmasına yardımcı olmak için açılan lisan ve meslek okulları olduğunu savunuyor.
Pekin idaresi, Sincan’daki sert siyasetlerinin da “terörle uğraş için” gerekli olduğunu sav ediyor.
Lakin Guardian’a nazaran Dilara’nın ailesi ve arkadaşlarının tecrübeleri bu savları palavralar nitelikte.
Kamplarda tutulan birçok kişinin, Dilara’nın annesi üzere, iyi gelir elde ettikleri işlerde çalışan, eğitimli Uygurlar olduğu söyleniyor.
Öğretmenler, memurlar, hekimler ve avukatların da ortalarında bulunduğu bu şahısların birçok akıcı Çince konuşuyor ve yalnızca dini vecibelerini yerine getiriyorlar.
Bir yıl sonra haber alabildi
Guardian, bu şahısların hükümetin yarattığını tez ettiği Uygurlar üzere, son derece iyi asimile edilmiş azınlıklar olduklarını, lakin tekrar de kamplara gitmekten kurtulamadıklarını vurguluyor.
2018 yılı boyunca annesinden haber alamayan Dilara’nın tasası büyüdü. Akrabaları, annesinin numarasını telefonlarından sildi ve 85 yaşındaki büyükannesinin konutuna, Han Çinlisi bir yabancı taşındı.
Bu, bir milyondan fazla Uygur meskenine Han Çinlilerinin yerleştirildiği bir gözetleme faaliyetinin bir modülü.
Dilara, büyükannesinin meskenine taşınan adama her gün Uygurca küfür ettiğini söylüyor ve “Korkmuyordu, zira çok yaşlı” diyor.
Sonunda, bir yıl kadar bir mühlet sonra Dilara, teyzesinden aldığı bir bildiriyle annesinin salıverildiğini öğrendi.
‘Çin’i seviyoruz, terörist değiliz’ bildirileri
Dilara ve eşi, Türkiye’de Çinli şirketler için çalışıyordu ve bu şirketler ailenin ismine “Çin’i sevdiklerini” ve “terörist olmadıklarını” söyleyen mektuplar yolladı.
Salıverilmesinden bu yana Dilara ve annesi WeChat uygulaması üzerinden konuşuyor. Annesinin pasaportuna el konuldu ve Dilara Çin’e gitmekten korkuyor.
Getty ImagesAnnesi, salıverildiğinden bu yana her hafta kamptaki bayrak merasimlerine katılmak zorunda. Dilara, annesinin, izlendiklerinden şüphelendiği için birtakım mevzuları telefonda konuşmaktan çekindiğini belirtiyor.
Kamptaki en iyi öğrenci olduğunu, Çin başkanı Xi Jinping’in öğretisi ve Komünist Parti doktrini üzerine yapılan testlerde en iyi puanları aldığını söyleyerek, övünüyor.
Guardian’a nazaran, Dilara’yı basınla konuşmaya motive eden şeylerden birinin de, Han Çinlisi arkadaşlarından hiç birinin neler olduğunu bilmemesi. Annesi kampta tutulurken, iş arkadaşlarına durumu anlattığında daima “Hayır, yanılıyorsun. Bu türlü bi şey olamaz” dediklerini anlatıyor.
‘Şincanlılar otele giremez’
Çalıştığı şirket, birkaç ayda bir Çin’e seyahatlerinin masraflarını karşılıyor ve iş arkadaşları neden gitmediğini sorduklarında geri dönemeyeceğini söylediğini aktarıyor, lakin hiçbirinin kendisine inanmadığını vurguluyor.
Dilara bugün dahi, kendisini hem Uygur hem de Çinli olarak gördüğünü belirtiyor. Bir gün en çok sevdiği kent olan Şangay’da yaşayabilmeyi umuyor.
Lakin geriye baktığında, Çin hükümetinin kendisini eşit vatandaş olarak görmediğini fark ediyor.
Bunu birinci olarak, 19 yaşındayken üniversiteden bir arkadaşıyla Şangay’a gittiklerinde anlamış.
Üç otel daha deneyip, üçünden de geri çevrilmişler. Sabaha karşı 1’de yorgun ve çaresizken, bir polis memuru bulduklarını anlatıyor. Memur birkaç telefon görüşmesinden sonra, onları bir geceliğine kabul edebilecek, sahibi yabancı bir otel bulmuş.
“Çok canımızı acıttı bu. Bize kendimizi haydut üzere hissettirdiler. Polis memuru da bize ‘Burayı terk etmelisiniz’ dedi.”
Cumhuriyet
