Ukrayna’nın doğusundaki ateşkesin ihlali ve akabinde Rusya’nın sona asker desteği yapmasıyla yükselen tansiyona ABD ve NATO’nun dahil olması Karadeniz’de hareketliliği artırmış oldu. ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ned Price, Rusya’nın ‘Ukrayna hududuna sevk ettiği birlikleri çekme kararının’ akabinde bölgedeki durumu yakından izleyeceklerini söz etti.
Ukrayna- Rusya tansiyonu içerisinde Türkiye, bir yandan Batı’nın dayanağını alan Ukrayna’yla mutabakatlar gerçekleştiriyor öte yandan ise Moskova ve Washington ortasındaki istikrarın sürdürebilirliğini tartışmaya açıyor. ABD ile Rusya, Karadeniz üzerinden birbirlerine sert bildiriler verirken Erdoğan’ın ‘alternatifi olmadığı yönündeki’ açıklamasıyla tartışmaya açtığı Montrö iç ve dış siyasetteki ehemmiyetini koruyor.
Prof. Dr. İlhan Uzgel ve İstanbul Üniversitesi’nden Doç. Dr. Hakan Güneş, AKP iktidarının istikrar siyasetinin sürdürülebilirliğini, Montrö Sözleşmesi’nin tartışmaya açılmasının verdiği bildirileri, Türkiye’nin Rusya- ABD bağlantısını ve son gelişmeleri Cumhuriyet’e kıymetlendirdi.
AKP İKTİDARI İSTİKRAR SİYASETİNİ SÜRDÜREMİYOR
AKP’nin ‘Batı’ ve ‘Doğu’ ortasında tercihini kıymetlendiren İlhan Uzgel, “Türkiye bir NATO üyesi olarak çok yüksek hazırlık düzeyli NATO Komutanlığı’nın rotasyonunu üstelendi. Dolasıyla Türkiye daha faal bir formda işin içerisinde olmak zorunda kalacak. Giderek tarafını Amerika’dan yana aşikâr edecek. Aslında bakarsınız AKP iktidarı, Amerikancı ve NATO’cudur. S-400 krizi bunu gölgeledi lakin çizgisi budur” dedi.
Rusya ile ilgilerin bir gelişme trendinden fazla bozulma trendinde olduğunun altını çizen Hakan Güneş, “Bir tek Karabağ’da Azerbaycan’ın özgül pozisyonuna bağlı olarak gelişme oldu. AKP-MHP koalisyonunun Batı’yla önemli meseleleri var. Dolasıyla Batı-Rusya dengeleme siyasetinin bir anda NATO saflarına dönecek değil fakat Türkiye, bu meşhur istikrar siyasetini sürdüremiyor. Zira istikrar siyaseti belli bir vakit diliminde ve birtakım sonuçları elde edecek halde formüle eder. Ama bu taktik uzun mühlet kullanılamaz” sözlerini kullandı.
BATI’DAN HİÇBİR VAKİT KOPMADI
AKP’nin Rusya’yla münasebetleri sınırlılı olduğunu belirten Uzgel, “Bunun 2 temel nedeni var. Birincisi, Türkiye iktisaden, siyaseten, kurumsal ve örgütsel olarak NATO üyesidir. Sınıfsal olarak da Batı sistemi içerisinde yer alır ve finansal açıdan Batı kapitalizmine bağlı bir ülkedir. Dolasıyla buradan çıkamıyor. Ruslar da bunu biliyor. İkincisi, Türkiye, stratejik olarak, Doğu Akdeniz, Karadeniz, Ukrayna ve kısmen Suriye’de, Ege meselelerinde ise son devirde olmak üzere Rusya’yla birçok farklı alanda duruyor. Dış siyasette bunu da başarabildi son periyotta. Ege’de Rusya ile Amerika’yı birebir çizgiye getirebildi. Batı’dan hiçbir vakit kopmadı. Rusya’yı dengeleyici olarak kullanmaya başladı ve onun da sonuna gelindiğini” kaydetti.
ELİNİ SÜREKSİZ OLARAK RAHATLATIR
Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu’nun, Kırım’da tatbikat için bulunan tüm birliklerin 1 Mayıs’a kadar üslerine döneceği istikametindeki açıklamasının istikrar siyasetine tesirini kıymetlendiren Uzgel, “Bir biçimde anlaşacaklar fakat bu Türkiye’yi kurtaracak bir şey değil. ABD, son haftalarda Türkiye’nin Rusya’ya uzaklıklı olmasını, safını muhakkak etmesini ve S-400’lerden kurtulmasını istedi. Bu bahisteki durumu değişmedi. Şayet Ukrayna’daki tansiyon derinleşseydi Türkiye-Rusya bağlantılarında daha derin bir kriz yaşanacaktı lakin Ukrayna’daki durum bu türlü olmadığında Amerika bu formda Rusya’yla ilgilerine devam edebilirsin demeyecek. Bu sırf süreyi uzatır ve elini süreksiz olarak rahatlatır” dedi.
ABD GEÇİŞİ KENDİSİ İÇİN ESNETMEK İSTİYOR
Kanal İstanbul üzerinden başlayan, Boğazlardan geçişi düzenleyen Montrö Sözleşmesi’nin tartışmaya açılmasının verdiği iletileri kıymetlendiren Uzgel, “Daha çok Karadeniz’e dışarıdan girişleri denetim eden Montrö Kontratı 85 yıldır statükoyu koruyor. Amerika’nın açıkça ‘Montrö’den mutlu değiliz’ ya da ‘değiştirilsin’ üzere resmi bir beyanı yok, ancak genel olarak Amerikan Deniz Kuvvetleri’nin dünyadaki her denizde varlığını sürdürdüğünü her yere daha rahat girip çıkmak istediğini biliyoruz. Bu yüzden, Karadeniz’deki gelişmelerin yoğunluğunun arttığını da düşünürsek, 1928’den bu yana Rusya’nın hareket alanı daha çok Karadeniz, Akdeniz ve Orta Doğu bölgesine hakikat kaydı.
Münasebetiyle Amerika karşı atak olarak Doğu Akdeniz’deki varlığını iyice artırdı. Bunun bir uzantısı olarak Karadeniz’deki askeri varlığını daha fazla kalıcılaştırmak istiyor. Bunun yollarından biri, Karadeniz’de kıyısı olmayan bir ülke olduğu için ana geçiş rejimini esnetmek istemesi… AKP idaresi de bunun farkında ve Amerika hükümetiyle işbirliği alanı açmak istedi” tabirini kullandı.
PAZARLIK ÖGESİ OLARAK MASADA
Uzgel, “AKP hükümetinin Amerika’ya verdiği bildiri şu; “Türkiye tarihinde hiçbir hükümetin yapmadığı, gündeme getirmediği ve getiremeyeceği bir mukaveleyi ben senin için tartışmaya açabilirim. Benimle çalışırsan yapabileceklerimin hududu yoktur. Amerika da bu bildirisi görüyor. Biden idaresinin AKP aykırısı bir hali olduğu biliniyor. Trump devrinde de böyleydi, fakat Beyaz Saray Erdoğan’ı tutuyordu. Artık o çipa da kalktığı için AKP hükümeti bu halde Biden idaresine yaranmaya çalışıyor. Bunu da gösterebileceği alanlardan olan Karadeniz jeopolitiğinde çok net bir biçimde Amerika’yla işbirliği yapıyor. Bir gece İstanbul Sözleşmesi’ni fesih ettiği üzere Montrö’den çıkamıyor zira fizikî olarak şu an bunu gerçekleştirebilecek bir ortam yok. Amerika’yla alakalarda bunu bir pazarlık hususu olarak masaya koyarak ‘bu da pazarlığa tabi’ demek istedi” dedi.
YALNIZCA BİR İKAZDI
AKP iktidarının Montrö üzerinden ABD’ye verdiği bildirinin Rusya tarafından nasıl görüldüğünü kıymetlendiren Uzgel, “Ruslar hem Ukrayna’ya yapılan askeri ve diplomatik angajmanı hem de Montrö’nün tartışmaya açılmasını çok net bir biçimde gördüler. Hasebiyle, Rusya da birkaç bildiri verdi. Birincisi, turizm dönemi açılıyor ve 1 Haziran’a kadar uçuş kısıtlaması getirildi. Dolasıyla, turizm kesiminde büyük bir kayba yol açtı. Korona salgını mazeret edildi, Türkiye de bunu sağlayan taraf oldu. Bu bir ihtardı. Şayet Türkiye, Rusya’yı rahatlatacak bir şey yapmazsa bu durum uzayabilir” tabirlerini kullandı.
İkincil olarak “Rusya’nın Montrö’nün değişmesini istemediğini” söz eden Uzgel, “Bu bahisteki konumu aşikâr. ‘Ukrayna’dan uzak dur, Amerika’yla bu kadar ağır ilgi yürütürken birebir vakitte bizimle bu kadar yakın olamazsın…”
RUSYA-TÜRKİYE İLGİLERİ NEREYE VARACAK?
Doç. Dr. Hakan Güneş, son devirde yaşanan Türkiye ve Rusya bağlantılarındaki gerginliğe ait değerlendirmesinde, “Türk-Rus bağlarında 2 tarafın da gereksinimleri nedeniyle hususun yani tansiyonun, uyuşmazlıkların daha çok siyasi alanlarda tesirini göstereceğini, ekonomik işbirliği alanlarında ise daha az sorun çıkacağını düşünüyorum” dedi.
Güneş açıklamalarını, “Bu alanlarda 2 tarafın da karşılıklı gereksinimi nedeniyle birtakım yaptırımlara veyahut buralardaki bağlantıları sonlandırmaya gitmeyecektir. Örnek vermek gerekirse, Türkiye ile Ukrayna 2020 başında savunma sanayi kapsamlı işbirliği muahedesi yaptıktan sonra Rusya rastgele bir ekonomik alanda bir adım atmadı. Bunun yerine, Rusya Federasyonu Atina Büyükelçiliği, Doğu Akdeniz ve Ege tartışmalarında Yunan tezini açıkça destekleyen bir açıklama yayınladı. Yani gördüğünüz üzere işte “nükleer santral ihalesini iptal ediyorum”, “turist göndermiyorum”, “domates almıyorum”, “artık sana güç vermiyorum ya da senden eserleri almıyorum” biçiminde münasebetlerde kopma olmayacak. Siyasi alanda, Suriye’de daha az muhatap alıp, alanını daha sıkıştıracak. Libya’da Fransa’yla daha yakınlaşacak, Doğu Akdeniz’de ve Ege’de Yunan tezine yakın olacak” halinde sürdürdü.
DONBASS’TA DURUM NE OLACAK?
Rusya- Ukrayna tansiyonunu kıymetlendiren Hakan Güneş, “Son devirde gerçekleşen ihlaller bilhassa Biden’ın da teşvikiyle, esasen ateşkesi ihlale çok meyilli olan Kiev idaresince daha fazla ortaya konmuş görünüyor. Aslında daha çok ruhsal harp seviyesinde aslında gidiyor. Tüm bunlar gerçek bir savaş değil. Büyük çaplı bir karşılıklı caydırıcılık tatbikatı ve güç gösterisi” dedi.
Rusya’nın Donbass’taki tavrının buradaki dolaylı güçleri desteklemek istikametinde olduğunu söz eden Güneş, “Bunların yetmediği anda çok büyük bir akın olursa bu sahayı kaybetmek istemiyor. Kırım’a karşı takas etmek için elinde bulunduruyor. Burası Rusya’nın kendine katacağı bir bölge değil, 2019 Kasım Normandiya Formatı’nın dokümanında de buraya özel statü var” dedi.
Güneş açıklamalarını, “Rusya’nın hareketleri karşı tarafın bu bölgede yapacaklarına bağlı olarak şekillenecek. Temel atağını Kırım’da yaptı. O bölgeyi ilhak etme üzere bir planı yok” halinde sürdürdü.
Cumhuriyet
