TÜİK Mayıs 2020 Hanehalkı İşgücü Araştırması (HİA) sonuçlarını 10 Ağustos 2020’de açıkladı. Mayıs 2020 HİA sonuçları Covid-19 periyodunu (Nisan-Mayıs-Haziran) kapsaması açısından son derece kıymetli. Bu datalar salgının en ağır geçtiği periyoda ilişkin. TÜİK’e nazaran işsizlik oranı 0,1 puanlık artış ile yüzde 12,9 düzeyinde gerçekleşti. Türkiye genelinde işsiz sayısı 2020 Mayıs devrinde geçen yılın birebir periyoduna nazaran 331 bin kişi azalarak 3 milyon 826 bin kişi oldu. TÜİK açıkladığı dar tarifli işsizlik oranı ve işsiz sayısı ile Covid-19’un yarattığı sarsıntısı yansıtmaktan hayli uzaktır.
DİSK-AR’a nazaran, TÜİK’in Mayıs 2020 periyoduna ilişkin sonuçlarında yer alan dar tarifli (resmî) işsizlik oranı ve işsiz sayısı Covid-19 devrinde yaşanan istihdam ve iş kaybını yansıtmayan ve büsbütün TÜİK’in işsizlik hesaplama tekniğinin yetersizliğinden kaynaklanan yapay bir sonuçtur.
TÜİK’in işsizlik hesaplama tekniği Covid-19 üzere bir salgın periyodunun tesirlerini yansıtmaktan uzaktır. TÜİK Covid-19 periyodunda soru setinde gerekli değişiklikleri yapmamıştır. TÜİK, yalnızca araştırmanın yapıldığı referans haftasından geriye hakikat 4 hafta içinde iş arayanları işsiz sayıyor. Halbuki Covid-19 devrinde işten çıkarma yerine yaygın olarak kısa çalışma ödeneği ve fiyatsız müsaade ödeneği uygulanması nedeniyle milyonlarca emekçi çalışmadığı halde istihdamda gözükmektedir. TÜİK’in tekniğine nazaran, kısa çalışma ödeneği ve fiyatsız müsaade ödeneği alan emekçiler iş aramadıkları için işsiz sayılmıyor. Bugüne kadar 3,5 milyon emekçi kısa çalışma ödeneği ve 1,8 milyon emekçi de fiyatsız müsaade ödeneği (nakdi fiyat desteği) aldı. İŞKUR bu şahısları işsiz saymadı.
Öte yandan kısa çalışma ödeneği alamayan, kayıt dışı yahut kendi hesabına çalışıp işsiz kalanların kıymetli bir kısmı ise Covid-19 nedeniyle iş arama eğiliminde olmadığından işgücü piyasası dışına çıktılar ve onlar da işsiz sayılmadı.
İSTİHDAMDA BÜYÜK DARALMA DEVAM EDİYOR
TÜİK bilgilerinin ayrıntılarına bakıldığında Türkiye tarihinin en büyük istihdam daralması ve iş kaybının yaşandığı görülmektedir. TÜİK datalarına nazaran işgücü son bir yılda 2 milyon 742 bin azalarak 32 milyon 426 binden 29 milyon 684 bine geriledi. İstihdam Mayıs 2019-Mayıs 2020 ortasında 2 milyon 411 bin azalarak 28 milyon 269 binden 25 milyon 858 bine düştü. Mayıs 2019’da 26 milyon 961 bin olan istihdam içinde olup işbaşında olanların sayısı 6 milyon 474 bin kişi azalarak 20 milyon 487 bin oldu. İşbaşında olmayanların sayısı ise son bir yılda 4 milyon 63 bin kişi artarak 1 milyon 308 binden 5 milyon 371 bine yükseldi.
TÜİK tarafından açıklanan dar tarifli işsizlik istidamdaki daralmayı ve işbaşında olmama nedeniyle yaşanan iş kaybını söz etmiyor. Meğer Memleketler arası Çalışma Örgütü (ILO) Covid-19 nedeniyle yaşanan iş kaybını ölçmek için yeni bir prosedür öneriyor.
TÜİK HİA Mayıs 2020 bilgilerini ILO tarafından da kullanılan muadil tam vakitli istihdam kaybı idaresini kullanarak yine hesapladık ve Covid-19 periyodunda yaşanan iş kaybını, başka bir sözle geniş tarifli işsizliği yine hesapladık. Bunu revize geniş tarifli işsizlik olarak tabir ettik.
Bilindiği üzere TÜİK istihdamda olup işbaşında olmayanların sayısını ayrıyeten açıklıyor. Bunlar istihdam bağlantısı devam eden ve üç ay içinde işlerine döneceklerini düşünenler ile işbaşında olmayıp gelirinin en az yarısını elde edenlerdir. Münasebetiyle kısa çalışma ödeneği ile fiyatsız müsaade alanlar bu kapsamdadır. ILO, Covid-19 nedeniyle çalışılmayan süreyi muadil tam vakitli istihdama dönüştürerek Covid-19 nedeniyle meydana gelen iş kaybını hesaplıyor.
ILO’nun hesaplama tekniğini kullanırken mevsim tesirini ortadan kaldırmak için geçen yılın tıpkı devrini (Mayıs 2019 tarihini) baz aldık. Bu tarihte işbaşında olanların sayısını haftalık ortalama fiili çalışma müddetiyle çarparak o dönemki toplam çalışma müddetini hesapladık. Tıpkı süreci Mayıs 2020 için de yaptık. Böylelikle çalışma müddetinde meydana gelen toplam kaybı ve toplam işgücü kaybını haftalık 45 saatlik çalışmaya bölerek muadil tam vakitli iş kaybını bulduk.
ILO metodolojisinden yararlanarak yaptığımız hesaplamaya nazaran Covid-19 nedeniyle meydana gelen muadil iş kaybı 8,6 milyon olarak gerçekleşti. Mayıs 2020’ye nazaran revize edilmiş geniş tarifli işsiz sayısı (tam vakitli istihdam kaybı dahil) Mayıs 2019’a nazaran 7 milyon 123 bin artarak 17 milyon 237 bine yükseldi. 34 milyon 508 bin olarak hesapladığımız geniş işgücüne nazaran revize edilmiş geniş tarifli işsizlik (istihdam kaybı dahil) oranı ise yüzde 50 olarak hesaplandı.
COVID-19 DEVRINDE BAYAN İŞGÜCÜNÜN DURUMU
Son bir yılda toplam işgücü 2 milyon 742 bin azalarak 32 milyon 426 binden 29 milyon 684 bine geriledi. İşgücüne iştirak oranında büyük düşüş yaşandı. Yüzde 52,9 olan işgücüne katılma oranı son bir yılda 5,3 puan gerileyerek yüzde 47,6’ya düştü.
Bayan işgücü son bir yılda 1 milyon 307 bin kişi azalarak 9 milyon 378 bin ve erkek işgücü ise 1 milyon 430 bin azalarak 20 milyon 306 bine geriledi. Böylelikle son bir yılda toplam işgücü yüzde 8,5, erkek işgücü yüzde 6,6 ve bayan işgücü yüzde 12,2 azaldı.
Fiyatsız müsaade uygulamalarının başlamasıyla beklendiği üzere işbaşında olanların sayısında önemli düşüşler meydana geldi. İşbaşında olanların sayısı son bir yılda 6 milyon 474 bin azaldı. Mayıs 2019’da 26 milyon 961 bin olan işbaşında olanların sayısı Mayıs 2020’de 20 milyon 487 bine geriledi. İşbaşında olanların toplam sayısı son bir yılda yüzde 24, erkeklerin sayısı yüzde 20,6 ve bayanların sayısı yüzde 27 azaldı.
Kısa çalışmanın ve fiyatsız müsaade uygulamalarının yaygınlaşmasıyla birlikte çalışma saatlerinde de bir düşüş meydana geldi. Mayıs 2019’da 44,5 saat olan işbaşında olanların haftalık ortalama çalışma müddeti, Mayıs 2020’de 39,7’e geriledi. Son bir yılda haftalık fiili çalışılan ortalama müddet toplamda yüzde 10,8, erkeklerde yüzde 11,7 ve bayanlarda yüzde 9,6 oranında düştü.
İşgücüne dahil olmayanlar kategorisinde olan iş aramayıp çalışmaya hazır olanların ve ümitsizlerin sayısında patlama yaşandı. İş aramayıp çalışmaya hazır olanlar son bir yılda 1 milyon 618 bin artarken, ümitsizlerde 800 bin kişilik bir artış yaşandı.
DI·SK-AR tarafından du¨zenli olarak hesaplanan ve İşsizlik ve İstihdamın Görünümü raporlarında yer alan (Tablo 1 ve 2’de “Geniş¸ Tarifli I·s¸sizlik-1” olarak gösterilmiştir) geniş¸ tarifli işsizlik metoduna nazaran Mayıs 2019’da yüzde 19,8 olan geniş¸ tarifli toplam işsizlik oranı Mayıs 2020’de yüzde 29,3’e yükselmiştir. Erkeklerde Mayıs 2019’da yüzde 16,3 olan geniş¸ tarifli işsizlik oranı yüzde 26,4’e ve bayanlarda ise Mayıs 2019’da yüzde 26,2 olan geniş¸ tarifli işsizlik oranı yüzde 34,9’a yükselmiştir.
Geniş¸ tarifli işsizliğin artışının en değerli nedeni ümidini yitiren işsizler ile ve is¸ aramayıp çalışmaya hazır olanların sayısında Covid-19 periyodunda meydana gelen artıştır. Geniş¸ tarifli işsizlik hesaplamasında dikkat çeken bir diğer nokta ise vakte bağlı eksik istihdamdaki bayanların artışıdır. Son bir yılda vakte bağlı eksik istihdam edilen erkekler yüzde 324,9 artmışken bayanlar yüzde 377,6 oranında artmıştır.
Mayıs 2020’de dar tarifli toplam işsiz sayısı TÜİK tarafından toplamda 3 milyon 826 bin, bayanlarda 1 milyon 244 bin ve erkeklerde 2 milyon 582 bin olarak açıklanmıştır. DİSK-AR tarafından hesaplanan geniş tarifli işsiz sayısı Mayıs 2020’de toplamda 10 milyon 114 bin, bayanlarda 4 milyon 143 bin ve erkeklerde 5 milyon 973 bin olarak hesaplandı. Covid-19 tesiriyle revize geniş tarifli işsizlik ise Mayıs 2020’de toplamda 17 milyon 237 bin, bayanlarda 6 milyon 324 bin ve erkeklerde 10 milyon 630 bin olarak gerçekleşti. Böylelikle Mayıs 2019 ve 2020 ortasındaki bir yıllık periyotta Covid-19 tesiriyle geniş tarifli işsizlik artışı genelde 7,1, bayanlarda 2,2 ve erkeklerde 4,7 milyon oldu.
İSTİHDAM BİR YILDA 2 MİLYON 411 BİN KİŞİ AZALDI
Bilindiği üzere 2018 krizi nedeniyle Türkiye iktisadı uzun bir müddettir istihdam yaratma kapasitesini kaybetmiş durumdaydı. Covid-19’un tesiriyle istihdam kaybı hızlandı. Mayıs 2019’da 28 milyon 269 bin olan toplam istihdam son bir yılda 2 milyon 411 bin kişi azalarak 25 milyon 858 bine gerileyerek yüzde 8,5 azaldı.
İŞBAŞINDA OLANLAR SON BİR YILDA 6,4 MİLYON AZALDI
TÜİK’in işbaşında olanlara ait verisi istihdamda olup referans periyodunda en az bir saat çalışmış olanları kapsamaktadır. İstihdamda olup işbaşında olanların sayısında salgının tesiriyle Mayıs 2020’de önemli bir düşüş yaşandı. Mayıs 2019’da 26 milyon 961 bin kişi işbaşında iken, Mayıs 2020’de bu sayı 6 milyon 474 bin kişi azalarak 20 milyon 487 bine geriledi. İşbaşında olmayanların sayısı bir yılda 4 milyon 63 bin kişi arttı (Tablo 1, Grafik 4). İstihdamda olup işbaşında olmayanlar bilhassa kısa çalışma ödeneği ve fiyatsız müsaade kullandırılan çalışanların durumunu göstermesi açısından değerlidir. İşbaşında olanların sayısındaki azalmayı ILO’nun kullandığı tam vakitli muadil iş kaybı hesaplamasında dikkate aldık.
HAFTALIK ORTALAMA ÇALIŞMA MÜHLETI BİR YILDA 4,8 SAAT AZALDI
Covid-19 nedeniyle işlerin durmasıyla ve kısa çalışmaya geçilmesiyle birlikte çalışma saatlerinde de düşüş görüldü. Mayıs 2019’da haftalık ortalama 44,5 olan çalışma müddeti Mayıs 2020’de 39,7’e geriledi. Son bir yılda haftalık ortalama çalışma mühleti 4,8 saat azaldı. Böylelikle son bir yılda ortalama haftalık fiili çalışma mühleti yüzde 10,8 oranında azalmış oldu. TÜİK tarafından yayımlanan dar tarifli işsizlik oranları ne işbaşında olmayanları ne de çalışma saatlerinde meydana gelen düşüşü dikkate alıyor. Haftalık ortalama çalışılan müddetin yarattığı istihdam kaybını tam vakitli muadil iş kaybında dikkate aldık.
İŞ ARAMAYIP ÇALIŞMAYA HAZIR OLANLARIN VE ÜMİTSİZ İŞSİZLERİN SAYISI PATLADI
İşgücüne dahil olmama nedenleri kategorisinde yer alan ve son periyotlarda artış eğiliminde olan ümitsiz işsizler ve iş aramayıp çalışmaya hazır olanların (diğer) sayısı Covid-19 nedeniyle artmaya devam ediyor. Son bir yılda ümitsizlerin sayısı 800 bin kişi artarak 1 milyon 358 bine ulaştı. İş aramayıp çalışmaya hazır olanlar ise 1 milyon 618 bin kişi artışla 3 milyon 354 bine yükseldi. Bu durum iş arama eğiliminin azalmasına işaret etmektedir. Dar tarifli işsizliğin düşük görünmesinin kıymetli nedenlerinden biri işsizlerin iş bulamayacaklarını yahut iş olmadığını düşünerek iş arama eğiliminde olmamalarıdır. Ümitsiz işsizler ve iş aramayıp çalışmaya hazır olanlara ait yöntemsel açıklama raporun ekinde yer almaktadır.
İŞSİZLİKLE ÇABA TEKLIFLERI
İşten çıkarmalar Covid-19 müddetince kesin olarak yasaklanmalı.
İşsizlik sigortasından yararlanma şartları ve ödenek ölçüsü iyileştirilmelidir.
Covid-19 şartlarında işsizlik ve kısa çalışma ödeneğinden yararlanmada ön şart aranmamalıdır.
İşsizlik Sigortası Fonu’nun emel dışı kullanımına son verilmelidir.
“Herkesin çalışması için, herkesin daha az çalışması” prensibi doğrultusunda haftalık çalışma müddeti gelir kaybı olmaksızın 37,5 saate, fazla mesailer için uygulanan yıllık 270 saat sonu, 90 saate düşürülmelidir.
İstihdam artışlarında kamunun hissesi dikkate pahadır. Kamu istihdamının artırılması, kamuda eğreti ve teminatsız çalışma biçimleri yerine, takımlı ve garantili istihdam artışının sağlanması yaşamsal değerdedir. Kamu girişimciliği ve hizmetleri istihdam yaratacak biçimde yine ele alınmalı ve kamuda işçi açığı derhal kapatılmalıdır.
İş başında eğitim ismi altında çırak, stajyer, kursiyerlerin ve bursiyerlerin ucuz işgücü deposu olarak kullanılması uygulamasına son verilmelidir.
Milletlerarası çalışma normları doğrultusunda herkese en az bir ay fiyatlı yıllık müsaade hakkı tanınmalıdır.
Teminatsız çalışma biçimlerine son verilmeli, tüm taşeron çalışanlara takım verilmelidir. Kamu taşeron çalışanları kamu emekçisi olarak takıma alınmalıdır.
Memleketler arası Çalışma Örgütü’nün (ILO) “insana yaraşır iş” yaklaşımı temelinde herkese garantili ve nitelikli işler sağlanmalıdır.
Sendikal hak ve özgürlüklerin kullanımı garanti altına alınmalı, sendikal barajlar kaldırılmalı, herkesin sendika hakkını özgürce kullanabilmesi için gerekli yasal düzenlemeler yapılmalıdır.
Toplum faydasına çalışma programları kapsamında çalıştırılanlar daimî personel statüsüne geçirilmelidir.
Bayan istihdamının artırılması ve işsizliğinin azaltılması için işgücü piyasalarındaki cinsiyetçi uygulamalara son verilmeli, konut içi bakım hizmetleri devletin gereken nitelikli, yaygın ve fiyatsız bakım hizmetlerini sağlaması ile bayanın üzerinden alınmalıdır.
Cumhuriyet
