Türkiye, Yunanistan’ın Mısır’la yaptığı deniz yetki sonlandırma muahedesinin akabinde Oruç Reis araştırma gemisinin sismik çalışmalar için Akdeniz’e açılacağını, Pazartesi günü yayımladığı bir NAVTEX ile duyurdu. 10-23 Ağustos ortası geçerli olacak NAVTEX kapsamında, Türk Silahlı Kuvvetleri’ne ilişkin iki savaş gemisi de Oruç Reis’e eşlik edecek.
Yunanistan da tıpkı gün tıpkı bölge için NAVTEX duyuru etti ve Türkiye’nin duyurusunun yasa dışı olduğunu kaydetti.
Almanya’nın başlatması beklenen arabuluculuk teşebbüsü, Yunanistan’ın Mısır ile muahede yapması, Türkiye’nin de gemilerini yine ihtilaflı bölgeye göndermesi ile daha başlamadan son bulmuş oldu.
Her iki tarafın denizde ve havada askeri varlıklarını artırıyor olmaları bölgedeki gerginliğin sıcak çatışmaya kadar varması riskini de beraberinde getiriyor.
Yunanistan, gelişme üzerine güvenlik heyetini toplarken, Türkiye de son durumu haftalık kabine toplantısında kıymetlendirdi.
Böylelikle Türkiye ile Yunanistan ortasında son devirde giderek artan Doğu Akdeniz gerginliği, Almanya’nın arabuluculuk teşebbüsünün başlamadan sona ermesiyle yeni bir kademeye girdi.
Ege Denizi’nden kaynaklanan kıta sahanlığı, karasuları, adaların statüsü ve hava alanı çizgisi üzere bahislerde on yıllardır süren uyuşmazlıkların, bilhassa son bir yılda Akdeniz’e de yayılması Ankara-Atina çizgisinde çok daha sert bir sürecin başlamasına neden oldu.
Tansiyon nasıl tırmandı?
Türkiye, 27 Kasım 2019’da Libya ile imzaladığı Deniz Yetki Alanlarını Sonlandırma muahedesi ile Yunanistan’ın Girit, Karpathos ve Rodos adalarının güneyinde kalan bölgeyi kıta sahanlığı kapsamında gördüğünü duyuru etmiş ve bu muahedeyi BM’ye kaydettirmişti.
Mutabakatın milletlerarası hukuka nazaran bir geçerliliği olmadığını savunan Atina, 1982 tarihli Memleketler arası Deniz Hukuku Sözleşmesi’ne nazaran adaların kıta sahanlığı hakları olduğunu, Türkiye’nin ortaya koyduğu haritanın Yunanistan’ın egemenlik haklarını çiğnediğini duyuru etmişti.
Avrupa Birliği (AB) de Yunanistan’ın açıklamalarını desteklemiş, Türkiye’nin, “yasa dışı” olarak tanımladığı hidrokarbon çalışmalarını durdurmasını talep etmişti.
Siyasi alanda yaşanan bu tansiyona karşın, 2019’un ikinci yarısından itibaren Ankara ile yeni kurulan Atina hükümeti ortasında diyalog kanalları açık tutuldu.
İki ülke savunma bakanlıkları ortasında Akdeniz ve Ege’deki sıkıntıların tahlili için 3 cins görüşmeler yapılırken, iki ülke önderleri Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Başbakan Kiryakos Miçotakis ile dışişleri bakanları Mevlüt Çavuşoğlu ve Nikos Dendias da teması kopartmadılar.
Lakin Yunanistan’ın Fransa ile Türkiye ortasında son devirde giderek gerilen ilgileri kendi lehine kullanma eforu ve başta AB olmak üzere milletlerarası platformlarda köşeye sıkıştırmaya çalışması Ankara’nın yansısını çekti.
Türkiye, Yunanistan’ın Kıbrıs Rum tarafı ile Akdeniz’deki başka kıyıdaş ülkeler Mısır ve İsrail ile hidrokarbon faaliyetlerini devam ettirmesi, bunu yaparken de Türkiye ve Kıbrıs Türkleri’nin çıkarlarını göz arkası etmesine reaksiyon duyarak durumunu sertleştirdi.
21 Temmuz’da Türkiye’den birinci NAVTEX
Türkiye, 13 Temmuz’da Fransa’nın teşebbüsüyle toplanan AB Dış Ilgiler Kurulu toplantısından bir hafta sonra 21 Temmuz’da “denizcilere duyuru” manasına gelen birinci NAVTEX’ini yayımlamış ve Oruç Reis araştırma gemisinin Türkiye’nin BM’ye bildirdiği kıta sahanlığı sonları ve 2012 yılında TPAO’ya verilen ruhsat alanları içinde kalan bölgede sismik araştırmalar yapacağını duyuru etmişti.
Yunanistan ise Türkiye’nin araştırma yapacağı alanların kendi kıta sahanlığı içerisinde olduğunu açıklayarak, sert reaksiyon vermişti. Egemenlik haklarını muhafaza konusunda geri adım atmayacağını bildiren Yunanistan’ın teyakkuza geçerek bölgeye savaş gemilerini göndermesi, bunun üzerine Türk Deniz Kuvvetleri’nin Oruç Reis’e sağlanan güvenliği artırması bir anda sıcak çatışma tehlikesinin doğmasına yol açmıştı.
Taraflar ortasındaki gerginlik, AB Periyot Lideri sıfatıyla devreye giren Almanya Başbakanı Angela Merkel’in 22 Temmuz’da Erdoğan ve Miçotakis ile telefonda görüşmesi üzerine yatışmıştı.
Erdoğan, Türkiye-Yunanistan ortasında 2002’de başlatılan lakin son devirde askıya alınan “istikşafi görüşmelerin” Berlin’in teşebbüsleri sonucu tekrar başlatılması sürecinde iyi niyet gösterisi olarak Oruç Reis gemisinin 3-4 haftalık bir mühlet için geri çekilmesi kararının alındığını açıklamıştı.
Bu moratoryumun, AB Dış Siyaset ve Savunma Yüksek Temsilcisi Josep Borrell’in Kıbrıs Rum ve Kıbrıs Türk toplumları ortasında Doğu Akdeniz’den elde edilecek petrol ve doğal gaz gelirlerinin paylaşılması için bir düzenek geliştirme emelli diplomasisine de uygun taban yaratacağı öngörülmüştü.
Atina-Kahire mutabakatı
Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın, 9 Ağustos’ta CNNTürk kanalına verdiği demeçte, Yunanistan ile Mısır ortasındaki deniz yetki sonlandırma mutabakatının Ankara ve Atina ortasında yeni bir diyalog sürecinin duyuru edilmesinden yalnızca bir gün evvel yapıldığını anımsatırken, Türkiye’nin bu gelişmeden düş kırıklığı duyduğunu da kayda geçirdi.
Mutabakatın 6 Ağustos’ta duyuru edilmesinin çabucak akabinde Türk Dışişleri Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada, Yunanistan-Mısır muahedesinin “yok hükmünde” olduğu zira iki ülkenin deniz hududu olmadığı kayda geçirildi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan da 7 Ağustos’ta yaptığı açıklamada, bu mutabakatın akabinde Türkiye’nin moratoryumu sona erdirdiğini ve belirlenen bölgede sismik çalışmaların başlayacağını açıkladı.
EPA Türkiye’nin ikinci NAVTEX’i ve Yunanistan’dan karşı NAVTEX
Yunanistan-Mısır muahedesine siyasi reaksiyonun akabinde Türkiye’nin birinci somut reaksiyonu, 10 Ağustos sabah saatlerinde yayınlanan NAVTEX ile verildi.
Duyuru, Oruç Reis gemisi ile ona eşlik edecek Ataman ve Cengiz Han gemilerinin 23 Ağustos’a kadar çalışacakları alanların koordinatlarını kayda geçirdi. Güç Bakanı Fatih Dönmez, üç geminin sabah saatlerinde Antalya Limanı’ndan ayrıldıklarını ve bölgeye vardıklarını açıkladı.
Türkiye’nin NAVTEX’inden yalnızca saatler sonra Yunanistan da bir deniz duyurusu yayımladı ve Türkiye’nin duyuru ettiği alanların Yunanistan kıta sahanlığı içinde olduğunu, hasebiyle Türkiye’nin NAVTEX’inin yasa dışı olduğunu bildirdi.
Yunanistan NAVTEX’inin yayınlandığı saatlerde, Atina’da hükümet ve askeri yetkililerden oluşan Güvenlik Şurası toplantısı devam ediyordu.
Yunanistan Dışişleri Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada da Türkiye’nin “şantaj” siyaseti eleştirilirken, yasa dışı faaliyetlerin bir an evvel sona ermesi gerektiği lisana getirildi.
BBC Atina, AB’den yaptırım listesi istiyor
Tansiyonun artmasına rağmen ne Türkiye ne de Yunanistan’ın askeri bir çatışma noktasına gelmek istediği düşünülüyor.
Lakin durumun denetim edilemeyecek bir hale gelmesi, ya da mümkün bir kaza sonucu, her ikisi de NATO üyesi olan Türk ve Yunan silahlı kuvvetlerinin karşı karşıya kalması tehlikesine dikkat çekiliyor.
Yunanistan’ın, daha evvelki tansiyonlarda olduğu üzere, Türkiye’yi BM, NATO ve AB’ye şikayet etme yoluyla sorunu uluslararasılaştırma siyasetine devam etmesi bekleniyor.
Burada bilhassa ABD’nin ve AB’nin takviyesini almak isteyen Atina hükümeti, Brüksel’den 27-28 Ağustos günlerinde yapılacak gayri resmi dışişleri bakanları toplantısına kadar, Türkiye’nin bu adımlarına karşı alınacak tedbirler listesini oluşturmasını bekliyor.
Yunanistan Dışişleri Bakanı Dendias, 7 Ağustos’ta Yunan basınına verdiği bir demeçte, hazırlanacak yaptırım listesinin Türk iktisadına dönük olmasını ve böylelikle Türkiye’nin AB ile çatışmaya girmesi durumunda neleri kaybedeceğini görmesini istediklerini söyledi.
Bakan, AB’deki mevcut ortam nedeniyle yaptırım kararının çıkmayabileceğini fakat yeniden de atılacak adımların duyuru edilmesinin Brüksel’in kararlılığını göstermesi açısından kıymetli olacağını da bildirdi.
13 Temmuz toplantısında Türkiye’ye karşı adım atılmasına ait teşebbüslere, devir lideri Almanya, İtalya ve İspanya üzere ülkeler karşı çıkmıştı.
Akdeniz’de formül daveti
Türkiye de Yunanistan-Mısır muahedesinin akabinde Atina ile diyalog kanallarını açma konusunda eskisi kadar istekli olmayacağı iletisini veriyor lakin diplomasiye de kapıları tam olarak kapatmıyor.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, kabine toplantısından sonra yaptığı açıklamasında, Türkiye’nin görüşmelere her vakit açık olduğunu kaydederken, “Akdeniz’deki tüm ülkeler olarak bir ortaya gelelim. Herkes için kabul edilebilir, herkesin hakkını koruyan bir formül bulalım” diyerek tüm bölgeye genel bir davette bulundu.
Böylelikle Ankara bir taraftan alandaki çalışmalarını devam ettireceğini öteki taraftan da diplomasiye ve diyaloğa açık olmayacağı iletisini veriyor.
Ankara’nın bundan sonraki süreçte Oruç Reis, Barbaros Hayreddin Paşa ve Yavuz araştırma gemileriyle Doğu Akdeniz’deki faaliyetlerini sürdürmesi, bunları yaparken de Deniz Kuvvetleri aracılığıyla müdafaa sağlamaya devam etmesi bekleniyor.
Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Hami Aksoy, Pazar günü yaptığı açıklamada, “Bölgedeki askeri varlığımız, rastgele bir tırmanmaya yol açma amacı taşımamakta olup, büsbütün, gerekmesi halinde legal savunma hakkını kullanmaya yöneliktir. Sivil bir gemimize askeri müdahalede bulunulmasına tabiatıyla müsaade verilmeyecektir” tabirleriyle Ankara’nın yaklaşımını kayda geçirdi.
Ankara, Meis’in durumuna dikkat çekecek
Üst seviye Türk yetkililer, Mısır-Yunanistan mutabakatının Doğu Akdeniz meselelerinin diplomasi yoluyla tahlili için adım atmaya çalışan Alman hükümeti ve Borrell’de de şaşkınlık yarattığını kaydediyorlar ve Ankara’nın bundan sonraki süreçte de bu iki tarafla yakın temas içinde olmaya devam edeceğini kaydediyorlar.
Berlin’den ve Borrell’den yapılan açıklamalarda dikkatli bir lisan kullanılmış olması ve “diyaloğa” atıfta bulunulması dikkat çekti.
Ankara’nın bu süreçte, Yunanistan ve Fransa’nın AB içinde daha fazla izole edilmesine çalışacağı, İtalya ve İspanya ile son periyotta yakalanan frekansın daha da ağır biçimde kullanacağı değerlendirmeleri yapılıyor.
Türkiye yetkilileri, “Yunanistan’ın başta Meis adası olmak üzere en ufak adalarını dahi maksimalist kıta sahanlığı kazanımı için kullanmasının ve bunu yaparken Türkiye-AB bağlarını riske atmasının” birçok AB başşehrinde rahatsızlık yarattığını kaydediyorlar.
Ankara’nın bu süreçte bilhassa Meis adası üzerinden Yunanistan’ın siyasetlerini açığa çıkarma gayesinde olacağı da öngörülüyor.
- Türkiye Oruç Reis gemisini Doğu Akdeniz’e gönderdi, Yunan ordusu teyakkuza geçti
- NAVTEX nedir, ne vakit duyuru ediliyor?
Cumhuriyet
