Beyrut patlaması: Yüzlerce ton amonyum nitrat nasıl depolandı?

Getty Images

Evvel, yer sarsıldı, çok az fakat neredeyse muhakkak meçhul. Etrafa süratlice bakınca, bir sarsıntı olduğunu anlayabiliyordunuz, depodaki dolaplar titriyordu.

Bir, iki, üç saniye ve durdu.

Bir anlık hareketsizlik. Sonra yeri, göğü sallayan bir patlama.

Bu defa bina sallandı, lakin ses çok daha büyüktü.

Bütün bunlar Lübnan’ın başşehri Beyrut’ta, patlamadan 10 kilometre uzaklıkta yaşandı.

Başşehir istikametinden yükselen dumana bakmak için içgüdüsel bir dürtü. Sonra, tekrar içgüdüsel bir uzaklaşma. Ya bir patlama daha olursa?

Bir birçok, bunun duydukları en büyük patlama olduğunu söylüyor ve Lübnanlıların anılarında çok patlama var.

Kuzeyden Beyrut’a giden otoyolda, ambulanslar ağır trafik yüzünden milim milim ilerliyordu. Çok sayıda araçtakiler, patlama çevresindemi mahallelerde yaşayan arkadaşlarını akrabalarını denetim etmek, onları oralardan çıkartmak için umutsuzca trafiğe çıkmıştı.

Otobanın karşı tarafında araçlar, süratle başka istikamete gidiyor ve cehennemden uzaklaşmaya çalışıyordu.

Trafik kilitlenmişken, radyolar ve telefonlardan müthiş haberler geliyordu. Dolup taşan hastaneler, binlerce yaralı ve büyüyen bir yangın.

Beyrut’a gerçek gidenlere, ordu tarafından zorla U dönüşü yaptırıldı. İsterlerse yayan gidebilirlerdi.

Otoyolun kente girmeden evvelki son kısmında, ayaklar altında camlar eziliyor ve bir traktör enkazı temizleyerek ilerliyordu.

Binalar tanınmaz haldeydi, pencerelerde cam ve görünürde ışık yoktu.

Getty ImagesKentin tam kalbindeki Beyrut Limanı ve etrafı yerle bir oldu.

Karanlıktan birkaç sessiz figür belirdi. Kimileri yaralıydı lakin yürüyorlardı, başkaları boş bakışlarla oturuyor ve neredeyse hiç ses çıkartmıyorlardı.

Beyrut’a yaklaştıkça, daha da karanlıklaşıyordu.

Limanda yangın

Limanda bir yangınla başlamıştı. Şu anda bile, yangının tam olarak kaçta başladığı net değil.

Ancak lokal saatle 17.54’te Amerikan Los Angeles Times gazetesinin muhabiri, gökyüzüne yükselen dumanları gösteren bir tweet attı.

Daha sonra olanlar, toplumsal medyada bir dizi paylaşımda görüldü. Gökyüzüne daha ağır, daha koyu ve enkaz modülleri gönderen bir birinci patlama oldu.

Birkaç parlama görülebiliyordu, güya havai fişek patlaması üzereydi. Dumanın altında ağır alevler görülebiliyordu.

Sonra, birinci patlamanın 35 saniye akabinde, ikinci dev bir patlama meydana geldi. Dev bir kızıl-kahverengi duman havaya yükseldi daha sonra da beyaz bir duman kubbesi takip etti.

Reuters

Sayısız meyyit, binlerce yaralı…Şehrin tam kalbi yıkıldı.

Patlamanın merkezinde, patlayıcılar için kullanılan bir kimyasalın, yaklaşık 3 bin ton amonyum nitratın bulunduğu bir depo vardı.

ReutersGeminin kaptanı Boris Prokoşev, mürettebattan birkaç bireyle rehin tutulduklarını söylüyor.

Kimsenin istemediği gemi

Bu fotoğraf 2014 yazından. İki kişi, Beyrut Limanı’ndaki bir yük gemisinde gülümsüyorlar. Gerilerindeki depoda zararsız görünen beyay çuvallar yığılı.

Çuvallarda, yaklaşık 3 bin ton yüksek yoğunluklu amonyum nitrat var.

Mavili bir adam, kameraya gerçek gülümserken, telefonla konuşuyor.

Aklında çok şey var. Kaptan Boris Prokoşev ve mürettebattan birkaç kişi fotoğraf çekildiği sırada, aylardır limanda mahsur kalmış durumda.

MV Rhosus isimli gemi, 2013’te Eylül ayının sonlarına gerçek Gürcistan’ın Batum kentinden yola çıktı ve varış noktası Beira, Mozambik görünüyordu.

Tony Vrailas via EPA

1986 imali Rhosus, yaşlanmıştı. Evvelki aylarda Akdeniz’de yaptığı seyahatler sırasında kontrollerden geçer not alamamıştı. Sevilla Limanı’ndaki denetçiler, Temmuz 2013’te paslı güverteden, yangın güvenliğine dek 14 karlı kusur tespit etmişti.

Geminin Mayıs 2012’den itibaren yeni bir sahibi vardı. Kıbrıs’ta yaşayan Rus işadamı Igor Greçuşkin. İş yaptığı isimlere nazaran MV Rhosus Greçuşkin’in armatörlükte birinci tecrübesiydi.

Konşimentoya nazaran, amonyum nitratı tedarik eden Rustavi Azot LLC şirketiydi ve alıcı da, ticari patlayıcılar alanında uzman küçük bir Mozambikli şirket ismine, Memleketler arası Mozambik Bankası’ydı.

BBC

Gemiye Türkiye’den kaptan olarak katıldığını sav eden Prokoşev, BBC’ye yaptığı açıklamada biner binmez, gemideki meseleleri fark ettiğini söylüyor.

Yepyeni mürettebat, dört aydır maaş alamadıkları için gemiyi terk etmişti.

Prokoşev’e nazaran, gemi yeni mürettabatıyla Atina’ya ulaştığında, geminin sahibi parasını ödeyemeyeceğini söylediği için aldıkları yiyecek ve başka gereçleri, tedarikçilere geri vermişti.

Geminin sahibi, Süveyş Kanalı’ndan geçiş fiyatını ödeyebilmek için ek kargo ararken, gemi orada dört hafta boyunca bekledi.

BBC

Gemiyi, Beyrut’un yazgısına düğümleyen vakalar zinciri de bu türlü başladı.

Prokoşev, BBC’ye yaptığı açıklamada, Beyrut’a ortalarında ağır buldozerlerin de bulunduğu, yol üretim materyallerinden oluşan ek kargoyu almak için gittiklerini söyledi.

Lakin birileri, yanlış hesap yapmıştı. Yük vinçlerle kaldırıldığında geminin ambar kapakları eğilmeye başladı.

Prokoşev, “Ambar kapakları eski ve paslıydı. Yükü taşıyamazdık. Reddettim. Gemi limandan ayrılacaktı” diyor.

Yükü almaktan vazgeçtiler fakat yeni mürettebat, mukadderatlarının seleflerine benzemesinden korkuyordu.

Prokoşev, düğümü çözmek için Kıbrıs’a gidip, Greçuşkin ile görüşmeye karar verdiğini söylüyor

Lakin Rhosus, Beyrut’tan ayrılmadan evvel, Lübnan makamları müdahale etti.

Lloyd’s List data tabanına nazaran, 100 bin doları bulan borç nedeniyle gemiye 4 Şubat 2014’te el konuldu.

Birtakım mürettebat üyelerinin ayrılmasına müsaade verildi, lakin Prokoşev’e geminin çarkçıbaşı, dördüncü makinisti ve lostromosuyla birlikte kalmaları emredildi.

Gemiden ayrılmalarına bile müsaade verilmiyordu.

Prokoşev “Bizi rehin aldılar” diyor.

Kaptan Prokoşev her ay bir mektup yazarak, Rusya başkanı Vladimir Putin’den yardım almaya çalıştığını anlatıyor. Radio Liberty’ye verdiği b0ir öteki mülakatta da, Beyrut’taki Rusya Konsolosluğu’ndan soğuk bir cevap aldığını söylüyor.

“Bana ‘Putin’in ne yapmasını istiyorsun? Seni zorla özgür bıraktırmak için özel kuvvetleri mi yollasın?’ diye karşılık verdiler” diye konuşuyor.

ReutersGeminin mürettebatı, özgür kalmak için protesto düzenledi.

Mürettebatın durumu, Memleketler arası Nakliye Çalışanları Federasyonu’nun (ITF) da dikkatini çekti. Mart sonunda ITF denetçisi Olga Ananyina, mürettabatın kendine bakacak imkanları olmadığını söyledi.

28 Mart 2014’ta “Mürettebat, hayatta kalmanın eşiğinde” diye yazmıştı.

Igor Greşuçkin’in mürettebata ve limana olan borçları ödeyecek durumda olmadığını söyledi ve bir ikazda da bulundu;

“Yukarıdaki meselelere ek olarak mürettebat Rhosus gemisinin, bilhassa tehlikeli bir kargo, amonyum nitrat taşıyor olmasından kaygılı. Beyrut’taki liman yetkilileri, kargonun boşaltılmasına ya da diğer bir gemiye aktarılmasına müsaade vermiyor. Bu durum, denizcilerin esasen berbat olan durumunu daha da berbatlaştırıyor.”

Tek ihtar Ananyina’nınki değildi. Dört ay sonra, bölüm yayını yapan internet sitesi FleetMon birebir tehlikeye dikkat çekti.

23 Temmuz 2014 tarihli haber “Mürettebat yüzen bir bombada rehin tutuluyor” başlığını taşıyordu.

EPATehlikeli kargo taşıyan Rhosus, 1986 imali, eski bir gemiydi.

Makale, ikilemi özetliyordu.

“Liman yetkilileri, tehlikeli bir yükle dolu, terk edilmiş bir geminin ellerinde kalmasını istemiyor” deniliyordu.

Yaşlanan Rhosus’un durumu iyi değildi, aldığı su her gün boşaltılmak zorundaydı. Prokoşev yükten de tasa duyduklarını anlatıyor.

“Yükün bozulmadığından ve ıslanmadığından emin olmak zorundaydık. Bir gemide yaşıyorsanız, ona bakarsınız, batmak istemezsiniz” diyor.

Mürettebat, türel yardım almak için geminin yakıtının bir kısmını sattı. Üç ay süren duruşma sürecinin akabinde, Lübnanlı avukatlar hür kalmalarını sağladı.

Prokoşev “Tüm bölmeleri kapattık, kilitledik ve anahtarları liman yetkililerine verdik” diyor.

Milletlerarası Nakliye Çalışanları Federasyonu’na nazaran, Prokoşev ve Ukraynalı mürettebat üyeleri, nihayet Eylül 2014’te Beyrut’tan ayrıldı.

BBC

Greşuçkin Odessa’ya gidiş masraflarını ödedi, lakin Prokoşev hala 60 bin dolar tutan birikmiş maaşlarını alamadıklarını söylüyor.

Bir müddet sonra, ne vakit olduğu net değil, tehlikeli kargo da gemiden taşındı.

Prokoşev, sahibinin ve mürettebatının terk ettiği, su alan Rhosus’un en sonunda battığını söylüyor.

Bir tahlile nazaran, Rhosus hala Beyrut Limanı’nda suyun altında yatıyor. Lloyd’s List’e nazaran gemi Şubat 2018’de mendirekte battı.

Prokoşev 4 Ağustos’taki facianın akabinde, Lübnanlı yetkililere kızgın.

Radio Liberty’ye yaptığı açıklamada “Şuç onlarda. Yükten mümkün olduğunca çabuk kurtulmalılardı” diyor.

Yetkililerin, yükü Lübnanlı çiftçilere gübre olarak vermesi gerektiğini söylüyor.

“Kimse yükü merak etmiyorsa, hiç kimsenin değil demektir” diyor.

Geminin sahibi Igor Greşuçkin, BBC’nin sorularına karşılık vermedi.

BBC

Mürettebatı temsil eden iki avukat, davayı “hala geminin ambarında tutulan tehlikeli yükün yarattığı tehlikeyle yüzleştikleri” savıyla kazandıklarını anlatıyor.

Ekim 2015’te yayımlanan kelamları, şu anda tüyler ürperten sözlerle sona eriyor.

“Amonyum nitratı, gemide tutmanın riskleri nedeniyle, liman yetkilileri kargoyu limanın depolarına boşalttı. Gemi ve yükü, bugüne dek açık artırmayla satılması ve/veya uygun halde yok edilmesi için limanda bekliyor.”

Uçuruma yuvarlanırken

Patlamayı ve kubbe halini alan dumanı görenlerin bir birden fazla, evvel bir nüklee patlama yaşandığını düşündü.

Nükleer patlama değildi, lakin gücü çok çok büyüktü.

Amonyum nitrat, dünya genelinde tarımda yüksek nitrojenli gübre olarak kullanılıyor. Fakat bilhassa madencilikte, tesirli bir patlayıcı da tıpkı vakitte.

BBC

Başka patlayıcılarla yapılan mukayeseler, genelde aldatıcı oluyor. Lakin İngiliz ordusu’nda misyon yapan eski bir bomba imha uzmanı, Beyrut’taki patlamanın 1-2 bin ton TNT’ye eşit olabileceğini söylüyor. Kimileri daha büyük bile olabileceğine inanıyor.

Ağustos 1945’te Hiroşima’da patlayan atom bombası 12-15 bin ton büyüklüğündeydi.

Amonyum nitrat, bir şehrit ortasında asla bu biçimde depolanmamalıydı. Lakin tekrar de infilak etmesi için, bir şey gerekiyor.

Pekala, facianın başlancıcında depoda ne yanmıştı?

Ana patlama öncesindeki, flaşlar ve küçük patlamalar bir çok bireye havai fişek üzere göründü.

Lübnan Gümrük Genel Müdürü Badri Daher, Lübnan medyasının etrafta havai fişek depolanıp, depolanmadığı istikametindeki sorusuna “Büyük ihtimalle, evet” cevabını verdi.

Öbür haberlerde, yangının kaynak çalışmasından çıkmış olabileceği de söyleniyordu.

CNN’in haberine nazaran limanın genel müdürü Hassan Koraytem, “Devletin güvenlik ünitesi bizden deponun kapısının onarılmasını istedi ve bunu öğle yaptık. Öğlenden sonra ne oldu, hiçbir fikrim yok” dedi.

Yangın başlayınca, söndürülmesi için küçük bir itfaiye grubu gönderildi. Patlama olduğunda dokuz erkek ve bir bayan itfaiyeci, 12 numaralı deponun önündeydi. Şu anda hepsi kayıp.

Fakat, birçok Lübnanlı yetkilinin, limanda yaklaşan tehlikeden yıllardır haberdar oldukları çok açık.

Getty Images

Sıradan Lübnanlılarsa, yalnızca başşehirleri havaya uçtuğunda haberdar oldu.

Bu nedenle, kamuoyu öfkesinin kendilerine yönelmesini bekleyen gümrük yetkilileri, kabahatin kendilerinde olmadığını göstermek için, süratle çeşitli evraklar sızdırmaya başladılar.

2014-2017 ortasında, bir yargıca amonyum nitratı tekrar ihraç etmek ya da satmak için en az beş mektup yollamışlardı.

Mektuplarda, depodaki malzemeyi ve tehlikeli olduğunu bildikleri görülüyor.

Kimileri, bu mektupları okuyup, gümrük yetkililerinin ellerinden geleni yaptığını ve isimli makamlardan bir karşılık alamadıklarını düşünebilir.

Lakin bu teze de süratle karşı çıkıldı. Kimse, mektupların gerçek olduğundan kuşku etmiyor. Lakin öykü, göründüğü kada kolay de değil.

Cortesía de @DimaSadekAmonyum nitrat dolu çuvallar altı yıl boyunca limandaki depoda bekledi.

Riyad Kubeysi, mesleğinin büyük kısmında, Beyrut Limanı ve gümrüğündeki yolsuzluklar üzerine çalışan bir araştırmacı gazeteci.

Kubeysi, patlamadan sonraki gün yaptığı tahlilde, mektupların yanlışsız prosedürler takip edilerek yazılmadığını, ve yargıcın birçok defa bu noktaya dikkat çekip, ek bilgi istediğini söylüyor.

Kubeysi, gümrük yetkililerinin yalnızca tıpkı mektubu yollayıp, durduklarını anlatıyor.

Ulaştırma ve Kamu İşleri Bakanlığı’nın isteği üzerine, yargıç yükün gemiden boşaltılmasına müsaade verdi. Lakin uygun bir yerde depolanması ve uygun güvenlik tedbirlerinin alınması gerektiğini de söyledi.

Beyrut merkezli sivil toplum örgütü Kanunî Agenda’dan Nizar Saghieh, “Bakanlık yükü limanda depoladı ve gümrüğe teslim etti” diyor ve ekliyor:

“Bu, büyük bir yanılgıydı. Kanun bu cins patlayıcıların limanda depolanmasını bilhassa yasaklıyor.”

Saghieh, amonyum nitratın limanda depolanmasında sorumluluğun, bakanlık, gümrükler ve liman idaresinde olduğunu söylüyor:

“Ulaştırma ve Kamu İşleri Bakanlığı yükten sorumluydu. Bakanlık bu sorumluluğu gümrüklere devretti. Yargıç sorumluluğu bakanlığa, bakanlık da gümrüklere verdi.”

Saghieh yapılması gerekenin yükü satmak olduğunu ya da müsaade isteyip, yok etmek olduğunu hatta müsaade istemeden bile kargoyu yok etme yetkileri bulunduğunu kaydediyor.

Beyrut’ta yaşananlar birinci değil.

Şubat 2009’da, 98 konteyner dolusu barut taşıyan Kıbrıs bandralı bir gemi, ABD Donanması tarafından Kızıldeniz’de durduruldu.

Konteynerler, Kıbrıs’taki Evangelos Florakis Donanma Üssü’nde direkt güneş ışığının altında depolanmıştı. 11 Temmuz 2011’de hepsi havaya uçtu. 13 kişi hayatını kaybederken, 3 milyar euro’dan fazla hasar meydana geldi.

BBC

Özgür düşüşteki Lübnan

Bir hastane sahibine, “İnsanlar hastane kapılarında ölecek mi?” diye sorulmuştu. “Hayır, hastanenin içinde ölecekler, zira ilaçlar ve tıbbi materyaller bitecek” diye yanıtladı.

Bu hastane sahibinin, patlamanın çabucak akabinde konuştuğunu düşünebilirsiniz.

Lakin bu geçen yıl, patlamadan çok evvel, Covid-19’dan evvel, dünyanın bir çok yerinde hayatın büyük ölçüde “normal” sayıldığı bir periyotta yapılan bir açıklamaydı.

Artık, 4 Ağustos 2020’deyse ülke büyük bir darbe yedi. Patlama, ülkedeki trajedinin üzerinde durduğu iki sütunu, hesap vermekten uzak yolsuzluklara bulaşmış bir sistem ve birçok kişinin şurası tertibe hizmet etmesi için bozulduğunu söylediği bir iktisat.

Geçen yıl, protestolar statükoya saldırırken, ülkenin iç savaş sonrası ekonomik nizamı yıkılacak üzere görünüyordu. Halk, 30 yıl süren yağmanın hesabını sormak için harekete geçerken, mendi servet ve iktidarlarını korumak için çabalayan seçkinler görülüyordu.

Öfke, birçoğunun uzun yıllardır beklediği bir düş olan, sistemin kendisine karşı, radikal ve tüm ulusu kaplayan bir ihtilalin sevinciyle karışmıştı.

Sokaklarda yeni bir güç oluşmuş ve siyasetçi sınıfına boyun eğdirmişti. Öfke, bi müddet o kadar çoktu ki, siyasetçiler sokaklar bir yana, ekranlarda bile yüzlerini göstermiyondu.

Getty ImagesEkonomik kriz ve yolsuzluğa karşı büyük şovlar düzenlenmişti.

Ülke genelindeki meydanlarda, çadırlar kurulmuş, geceleri tartışmalar yapılıyordu. Halkın hilafına, az sayıdaki siyasal seçkinin kendilerini zenginleştirmesine müsaade veren sistemin siyasi, ekonomik ve tüzel çerçevesini yerle bir ediyorlardı.

100 yıllık, mezhebe dayalı iktidar paylaşımı sistemi, 30 yıllık ekonomik model ve tahminen de hepsinden çok, bankalar yargılanıyordu.

1990’ların başından bu yana, hükümete verdikleri kredilerin faizlerinden kâr ediyorlar.

Farklı mezhepleri temsil eden siyasi kümeler, devletin kaynaklarını paylaştılar ve refahı, istihdamı ve toplumsal yardımları topluluklarına dağıttılar.

Borç, borç faizi giderek artan oranda hükümetin bütçesini kısıtladı.

Sistem birçok şoku atlattı; suikastler, İsrail ile savaş, uzayan siyasi felç. Hatta bir periyot kalkındı da. Global ekonomik krizin akabinde, Lübnan’ın bankacılık sisteminin inançlı görülmesiyle.

Lübnan iktisadına garanti büyük ölçüde Fransa ve Suudi Arabistan’dan geldi.

Getty ImagesFransa Cumhurbaşkanı Macron, patlamanın akabinde Beyrut’u ziyaret etti.

Ülke ne vakit bir mali krizle karşılaşsa, milletlerarası bir kurtarma planı için Fransa diplomatik gücünü, Suudi Arabistan da mali gücünü kullandı.

Yeni, uzun vadeli krediler ve hibeler verildi. Lübnan da eski borcunun faizini ödemeye devam etti. Bu garantilerin üzerine, ülke bir de yurtdışında çalışanların gönderdiği paraya bağımlıydı.

Lakin 2011’de hem ülke dışından gelen paralar, hem de garantiler yavaş yavaş azalmaya başladı.

Suriye’eki iç savaşı, turizmi ve ihracatı vurdu. 2014’te petrol fiyatlarında yaşanan çöküş, ülke dışında, bilhassa de Körfez Bölgesi’nde çalışanların yolladığı parayı vurdu. Hizbullah’ı boğmak için ABD’nin uyguladığı ambargo da ekonomiyi olumsuz etkiledi.

ABD’nin müttefikleri ve Körfez ülkeleri garantilerini geri çekti. Artık yatırım yapmadan evvel, kemer sıkma tedbirleri ve ıslahat isteyen Fransa da.

Getty Images

Ve toplumsal sarsıntı bu türlü başladı. Bankalar insanların tasarruflarına erişimini engelledi, lakin büyük paralar bir yolunu bulunup, dışarı çıkartıldı. Ulusal para ünitesi çöktü. Enflasyon, hiperenflasyonun kıyısına geldi. İstihdam kaybedildi, orta sınıflar yoksulluğa, fakirler sefalete mahkum oldu.

Bu ortada, protesto hareketi de yavaşladı. Organize olmaya inatçı bir direnç gösterdi. Bir önder takımı ve de iyi tanımlanmış bir koalisyon çıkmadı ortaya.

İktidar tekrar, heyeti siyasi kümelere ve ekonomik seçkinlerin eline geçti.

Protesto hareketi, ekonomik krize neden olanlardan hesap sormaya yemin etmişti.

Patlamanın akabinde bu his, çok daha öfkeli bir şeye dönüştü; birçok kişi sorumluların ölmesini istiyor.

Fakat Lübnan’ın çağdaş tarihi, neredeyse, sorumluluğu silikleştiren ve herkesin kurtulmasını sağlamak için tasarlanmış bir sistemi ortaya koyuyor.

Onlarca yıldır süren yaygın yolsuzluk ve vurgunculuk gazetecilerin gayretleri ve rakip siyasi kümelerin suçlamalarıyla, detaylarıyla ortaya döküldü.

Fakat, kimseden hesap sorulmadı.

Tüm hesap sorma gayretleri, mezhepçilik duvarına çarptı.

EPAPatlamanın akabinde binlerce kişi protesto gösterisi düzenledi.

Yetkililer ve siyasetçiler, ilişkin oldukları siyasi kuruluşların, siyasi yapılar da dini kurumların muhafazası altındaydı.

Bürokrasideki makamlar, farklı din ve mezheplere aitti. Makamlar Hristiyanlar, Sünniler, Şiiler ve Dürziler ortasında paylaşıldı.

Bir partinin siyasi başarısı, programına değil, mezheplerinin bayrağını nasıl taşıdığıyla ve ne kadar ganimet elde ettiğiyle ölçülüyordu.

Lakin 6 yıldır Beyrut Limanı’nda tutulan 2700 ton amonyum nitrat havaya uçtu. Bunun hesabını kim verecek?

Bu ortada binlerce kişi yaralandı ve hastanelerle, eczaneler gereçlerinin hepsini tüketti. Yüz binlerce kişi konutundan oldu ve bir birçoklarının konutlarını tekrar yapacak parası yok.

Son bir yılda yaşanan her hadise, ekonomik krizden Covid-19’a dek, Lübnanlılara ekonomilerinin ne kadar bozuk ve üretken olmadığını, tarımın nasıl yok olduğunu ve ekonomik egemenliklerinin bulunmadığını gösterdi.

Ve en temel gereksinimleri için bile ithalata ne kadar bağımlı olduklarını.

Birçok da Beyrut Limanı üzerinden.

Cumhuriyet