Getty ImagesMadeleine Pape, 2009’da Semenya’ya karşı yarıştı.
Avustralyalı atlet Madeleine Pape, Botswana’daki Gaborone Konferans Merkezi’ndeki odada, kalabalığı sabırla aşarak kürsüye erişmeye çalışıyordu.
Bir vakitler rakibi olan ünlü ve tartışmalı Güney Afrikalı atlet Caster Semenya’yı görmekte kararlıydı.
2018 yılının Mayıs’ında düzenlenen milletlerarası konferansın yıldızı olan 800 metrede üç sefer dünya şampiyonu ve iki Olimpiyat madalyası sahibi Semenya’ya bir şeyler söylemek istiyordu.
“Sonunda yaklaşmayı başardım ve ona büyük hürmet duyduğumu ve yarışlarda kendisini izlemekten keyif aldığımı söyledim” diyor.
Semenya’nın bu yarışa yarışmaya bile hakkı olmadığını düşünenlerden biriydi.
BERLİN TARTIŞMASI: ERKEK ÜZERE GÖRÜNMEK
2009 yılının Ağustos ayında Berlin’de düzenlenen Dünya Atletizm Şampiyonası’nda Pape, 800 metre eleme yarışı için Caster Semenya ile birlikte yerini almıştı.
Getty ImagesCaster Semenya
Semenya birinci defa Afrika dışında bir yarışa katılıyordu fakat hakkındaki tartışmalar başlamıştı bile.
Güney Afrikalı sportmen o yılın başlarında daha 18 yaşında katıldığı bir gençler koşu turnuvasını olimpiyat şampiyonlarından çok çok az farklı bir dereceyle kazanmayı başararak dikkat çekmişti.
Yalnızca dokuz ay üzere kısa bir vakit içinde 800 metrede kendi şahsî rekorunu aşmayı da başarmıştı.
Onu eleştirenler, doping ilaçları kullanmakla suçlamıyordu. Bir bayan için “fazla hızlı” bulunuyor ve cinsiyeti sorgulanıyordu.
Semenya’nın o sıradaki antrenörü Michael Seme’nın deyişiyle “erkek üzere görünmek” ile suçlanıyordu.
Atletizm dünyasında bir çok kişi onun Dünya Şampiyonası’na katılmasını kuşkuyla karşıladı ve bunların ortasında rakibi Madeleine Pape de vardı.
“O sırada bize karşı yarışa girmesinin haksızlık olduğunu düşünmüştüm” diyor.
Madeleine PapeMadeleine Pape pistlerden emekli olduktan sonra sosyoloji okudu.
Dünyada atletizm faaliyetlerinin idaresinden sorumlu olan federasyon -o zamanki adıyla- IAAF bile Dünya Şampiyonası sırasında Semenya’nın biyolojik cinsiyeti konusunda kuşku belirtmiş ve atletin cinsiyet testinden geçmesinin istendiği, 800 metre finalinden bir kaç saat evvel dünya medyasına sızmıştı.
Pape o günleri “Koroya katılıp onun performansını kuşkuyla karşılamak benim için en kolay seçenekti” diye yorumluyor. “Çoğu atlet ve antrenörün söylediklerine katılmak kolaydı.”
Lakin bir vakitler Semenya’nın koşu pistine çıkmasına bile karşı çıkan Avustralyalı atlet artık onun en sağlam destekçileri ortasında.
FİKRİNİ NASIL DEĞİŞTİRDİ?
Madeleine Pape Dünya Şampiyonası’nda iyi bir yarış çıkaramadı. Sondan bir evvel bitiren yedi koşucudan biriydi ve elendi.
Semenya ise elemeleri geçtiği üzere, finalde, finişi en yakın rakibinden iki saniye ortayla geçerek Berlin’de altın madalyayı da aldı.
Getty ImagesMadeleine Pape ve Caster Semenya 2009 Dünya Şampiyonası’nda yarıştı.
Bu o kadar büyük ve net bir zaferdi ki, finale katılan yarışmacılardan İtalyan atlet Elisa Cusma, Semenya’yı “erkek olmak”la suçladı.
2010’da yaşadığı bir sakatlık yüzünden atletizm mesleğinden vazgeçmek zorunda kalan Pape ise akademik hayata atılmaya karar verdi. Sosyoloji kısmında bir doktora yapacak ve sporda toplumsal cinsiyet konusuna odaklanacaktı.
Bugün internet aramalarında Pape, bir atletten çok akademisyenliğiyle öne çıkıyor.
Pape tezine çalışırken, koşu pistinde asla farketmediği şeyleri gördü.
FARKLI CİNSEL GELİŞİM: DSD
Artık 29 yaşına gelen atlet Semenya’nın vücudu, hiperandrojenizm ismi verilen sıradışı bir genetik farklılıktan ötürü yüksek seviyede testosteron salgılıyor.
Testosteron, bayanların birçoklarının erkeklerden çok daha az ölçüde salgıladığı bir hormon ve sporda ekseriyetle daha güçlü performans ile özdeşleştiriliyor.
Örneğin yapay olarak alınan testosteron bu yüzden Dünya Dopingle Gayret Kurumu’nun yasaklı unsurlar listesinde.
BBCRio’da gümüş ve bronz madalyaları alan Burundi’den Francine Niyonsaba ve Kenya’dan Margaret Wambui’de de hiperandrojenizm var.
Semenya’nınki üzere sıra dışı genetik özelliklere tıp lisanında Farklı Cinsel Gelişim, kısaca DSD deniyor.
Isminden da anlaşılabileceği üzere tipik sayılan, çoğunlukta görülen cinsiyet gelişim özelliklerinden farklı bir gelişim gösteriyorlar.
Atletizm dünyasında hiperandrojenizmin Semenya’ya koşuda haksız bir avantaj sağladığını savunanlar var.
Bir vakitler bu türlü düşünen eski Avustralyalı atlet Pape “Görüşlerim, hem farklı bakış açılarıyla hem de Semenya’ya karşı kullanılan argümanlara destek yapılan bilimsel tezlerle tanıştığımda değişti” diyor.
TESTOSTERON AZALTICI İLAÇ ŞARTI
Semenya’ya uygulanan “cinsiyet belirleme testleri”nin sonuçları hiç bir vakit kamuoyuyla paylaşılmadı ve atlet olimpiyatlar ve öbür milletlerarası yarışlara katılmayı sürdürdü.
Ne var ki geçen yıl yeni bir kural getiren Dünya Atletizm Federasyonu, Semenya ve onun üzere hiperandrojenizmi olan atletlerin, 400 metre ile 1500 metre ortasında bayanlar müsabakalarına katılabilmek için testosteron düşürücü ilaçlar kullanması şartını getirdi.
Güney Afrikalı koşucunun buna itirazı, Spor Uyuşmazlıkları Duruşması tarafından reddedildi.
Geçen hafta 8 Eylül’de İsviçre Federal Yüksek Duruşması’na yapılan bir öteki itiraz da reddedildi.
Semenya, testosteron düşürücü ilaçları almayı reddediyor.
Bunların saağlığını tehlikeye atacağını ve bu kararın kendisi ve kendisiyle tıpkı durumdaki başka atletlerin, doğal yeteneklerine dayanarak müsabaka haklarını ellerinden aldığını söylüyor.
Son gelişmeler ışığında Semenya, bu ilaçları almayı kabul etmezse, gelecek yıl yapılacak olan Tokyo Olimpiyatları’nda 800 metrede sahip olduğu altın madalyayı korumak için yarışamayacak üzere görünüyor.
ADİL OLMA TEZİ
Pape, Dünya Atletizm Federasyonu’nun durumunun, spora ziyan verdiğini düşünüyor.
“Şu ana kadar kimi bayanları yarışlardan dışlamaya odaklandılar” diyor.
“Bu bayanları dinleme ve neler yaşadıklarını manaya yeteneğine sahip değiller” diye sürdürüyor.
BBCSemenya testosteron azaltıcı hap almazsa Tokyo Olimpiyatları’nda şampiyonluk unvanını savunamayacak.
Semenya spor dünyasında farklı cinsel gelişim sahibi tek atlet değil.
2016’da Rio’da gümüş ve altın madalya kazanan Burundili atlet Francine Niyonsaba ve Kenyalı Margaret Wanbui de hiperandrojenizmli sportmenler.
8 Eylül tarihli açıklamasında Dünya Atletizm Federasyonu, kararlarını “adil olma” tabanında aldığını savundu.
İsviçre Yüksek Duruşması’nın farklı cinsel gelişim sahibi sportmenlerin itirazını reddettiği kararını memnuniyetle karşılayan açıklamada “Son beş yıldır Dünya Atletizm Federasyonu günümüz ve geleceğin spor dünyasında bütün bayanlar ve genç kızlar için eşit haklar ve fırsatları savundu ve bunun için çaba etti” denildi.
Kararların, müsabakalara katılan bütün bayan atletlerin adil ve manalı şartlarda müsabakasını sağlamak için alınmış ölçülü ve yasal adımlar olduğu savunuldu.
Pape ise farklı düşünüyor.
“Sistem başından bu yana Semenya’ya karşı tavır aldı” diyor.
“Semenya sıradışı bir atlet. Bu madalyaları kazanan kim olursa olsun özel biridir Bence muvaffakiyetinin sebebi testosteron değil” diye ekliyor.
TESTOSTERON PERFORMANSI NE KADAR ETKİLİYOR?
Spor kısmında çalışan bilim insanları, testosteron ile yüksek performans ortasındaki alaka konusunda farklı görüşlere sahip.
Oxford Üniversitesi Biyomedikal Etik kısmından Profesör Julian Savilescu, Dünya Atletizm Federasyonu’nun tezlerinin arkasındaki bilimsel tezlerin yetersiz olduğunu söylüyor.
Profesör Savilescu bilhassa de kurum tarafından 2017’de yaptırılan ve yüksek testosteron seviyelerinin koşucuların performansını yükde 3 civarında artırdığını ileri süren bir çalışmaya işaret ediyor.
“Bu, Dünya Atletizm Federasyonu tarafından yaptırılan, ve tek bir çalışma. Ayrıyeten dataların tümü yayınlanmadığı için bağımsız kontrolü de yapılmış değil” diyor.
“Semenya, bütün öbür atletlerden başka bir muameleye uğradı. Bunun sebebini bilmiyorum” diye ekliyor.
Semenya’yı destekleyenler de atletin önyargıların kurbanı olduğunu düşünüyorlar.
Getty ImagesSemenya
‘TOPLUMSAL CİNSİYET ÖNYARGILARINA UYMADIĞI İÇİN’
Pape, bu görüşün güçlü bir yeri olduğunu düşünüyor ve spor dünyasında öne çıkan öteki bayan atletlerin Semenya’dan daha farklı muamele gördüklerini ve tıpkı ölçüde sorgulanmadıklarını söylüyor.
Çok sayıda madalya kazanan ve dünya rekorları kıran Amerikalı yüzücü Katie Ledecky’yi örnek gösteriyor.
“Aslında Semenya, Ledecky’den daha sıradışı değil. Lakin Ledecky’nin cinsiyeti hiç bir vakit açıkça sorgulanmadı” diyor.
“Fakat Semenya Güney Afrikalı, eşcinsel ve klasik toplumsal cinsiyet rollerine uygun davranmayan bir bayan. Münasebetiyle önyargılara uymuyor. Burada sorunun aslında performansı olmadığı açıkça görülüyor” diye sürdürüyor.
Semenya, bir öbür bayan koşucu olan Violet Raseboya ile evli ve çift bu yaz bir bebek sahibi olacaklarını açıklamıştı.
GEÇMİŞLE BARIŞMAK
İşte Madeleine Pape, yıllar sonra Botswana’daki konferans merkezinde, bu yüzden Semenya’ya yaklaşmaya çalışıyordu.
Onun, kendisiyle daha evvelki müsabakalarını hatırlayabileceğinden emin değildi. Onun için yanında 2009 yılındaki 800 metre elemelerinde çekilmiş bir fotoğrafı da getirmişti.
Fotoğrafta Pape ve başka yarışmacılar koşuyor, Semenya da, Ukraynalı Tetiana Petlyuk ve Kenyalı Janeth Jepkosgei’nin gerisinden kısmen seçilebiliyordu.
Pape için bu değerli bir fotoğraftı, lakin artık Caster Semenya tarafından imzalandığı için daha da değerli.
Cumhuriyet
