BBC Türkçe’nin haberine nazaran, ayrıyeten nüfus faktörü göz önüne alınarak yapılan hesaplamada da 11 vilayette mevt sayısının 2019’un birinci sekiz ayına kıyasla yüzde 8,4 arttığı datalarda yer aldı.
Türkiye geneli için bu yıl beklenen mevt artış oranı ise yüzde 2,2. Uzmanlar ise bu biçim yüksek artışların pandemiyle ilişkilendirilmesinin olağan olduğunu ve ek ölümlerin yalnızca Türkiye’de değil tüm dünyada görüldüğünü söz etti.
EK VEFAT NEDİR?
Epidemiyolojide ek vefat kavramı, olağan yahut kriz dışı şartlar altında beklenenden daha fazla gerçekleşen vefatları tanımlıyor. Bunun hesaplaması geçmiş yılların mevt ortalamalarına ve yıllık beklenen artışlara bakılarak yapılıyor.
Uzmanlar, pandemi üzere harika şartların yaşandığı aşikâr bir vakit diliminde ek vefatın tespit edilmesi halinde bunun da pandemi ile ilişkilendirilmesinin olağan olduğunu belirtiyor.
Avrupa Klinik Mikrobiyoloji ve Enfeksiyon Hastalıkları Derneği (ESCMID) Idare Konseyi Üyesi Prof. Dr. Başkan Ergönül, ek ölümlerin incelenmesinin pandemi üzere harikulâde devirlerin tesirlerinin anlaşılmasında bilimsel açıdan da kabul edilmiş bir metot olduğunu söyledi. Ergönül şu tabirleri kullandı:
* Beklenen vefat sayısı geçmiş yılların tarihî olarak bakılarak ortaya konulur. Son 5 yılda, 10 yılda beklenen mevt sayısı aşikardır. Beklenenden daha fazla mevt olması, hele de pandemi periyodu varsa, neye bağlanır? Pandemiye bağlanır. Son derece kolay ancak sağlam bir mantık. Göreceksiniz önümüzdeki yıllarda pandemi bittikten sonra bile yapılacaktır.
TÜRKİYE’DE “EK ÖLÜM” ORANI
Pandemi periyodunda ek vefatlar olup olmadığını araştıran BBC Türkçe, e-Devlet ve Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) üzerinde yer alan dataları inceledi. e-Devlet üzerinde sırf 11 ile günlük vefat dataları bulunuyor. Bursa, Denizli, Diyarbakır, Erzurum, İstanbul, Kahramanmaraş, Kocaeli, Konya, Malatya, Sakarya ve Tekirdağ olarak sıralanan bu vilayetler, Türkiye nüfusunun yüzde 36,5’ini temsil ediyor.
Araştırmada e-Devlet üzerinden 2019 ve 2020 yıllarına ilişkin 1 Ocak ile 31 Ağustos ortasındaki 8 aylık periyoda ait mevt bilgiler bir ortaya getirildi ve evvelki yılların vilayet bazında vefat sayıları için ise TÜİK bilgileri kullanıldı.
ÖLÜMLERİN ORTALAMASI 100 BİNİN ÜZERİNE ÇIKTI
Kelam konusu vilayetlerde, 2015-2019 yılları ortasında gerçekleşen 8 aylık toplam vefat sayısı 87 bin ile 94 bin aralığında değişiyor. 2018’de ise bir evvelki yıla kıyasla vefat sayısının azaldığı görülüyor. Bu 5 yılda meydana gelen ölümlerin ortalaması 91 bin 37.
2020 yılında ise bu 11 vilayetteki toplam vefatlar birinci sefer 100 binin üzerine çıktı. e-Devlet bilgilerine nazaran, toplamda 101 bin 987 kişi ömrünü yitirdi. Ortadaki fark, 10 bin 950.
Türkiye genelinde tıpkı periyotta açıklanan Covid-19 kaynaklı ölümlerin toplam sayısı ise 6 bin 326. Sıhhat Bakanlığı, İstanbul hariç, vilayet il Covid-19 vefat bilgilerini açıklamadığından öbür 10 kentteki can kaybı sayısı bilinmiyor.
OCAK-AĞUSTOS ORTASI ARTIŞ ORANI
Uzmanlar, bu şekil incelemelerde geçmiş yılların datalarının yanı sıra göz önüne alınması gereken bir başka kıymetli etkenin de nüfus olduğunu belirtti ve oransal bir kıyaslamanın daha net bir fotoğraf ortaya koyabileceğini söyledi.
Bu etkenler de eklenerek yapılan incelemelerde yılın birinci 8 ayında vefat sayısının hem geçmiş yılların ortalamasının hem de Türkiye geneli için beklenen artış oranının üzerinde yükseldiği görülüyor.
İncelenen 11 ilin nüfusuna nazaran yapılan hesap, ölümlerin 2019’a kıyasla yüzde 8,4 arttığını ortaya koyuyor.
Vilayet bazında yıllık mevt artış beklentisine ait rastgele bir resmi data bulunmuyor. Lakin Sıhhat Bakanı Fahrettin Koca, 2 Eylül’de düzenlediği basın toplantısında, Türkiye geneli için 2020 yılındaki vefat artış oranının yüzde 2,2 olduğunu ve birinci sekiz ayda da ölümlerin beklenen çerçevede arttığını söyledi.Koca şu tabirleri kullandı:
* 2019 yılı birinci 8 ayı enfeksiyon hastalıklardan vefat sayımız 8 bin 72 fakat bu yıl bu sayı 7 bin 491. Yani geçen yıldan daha düşük. Bu bilgiler ışığında şu söylenebilir Covid hastalarının enfeksiyon diye kaydedilmesinden fazla tahminen aksisini argüman etmek, evvelden enfeksiyon teşhisini konan kimi hastalarımızın Kovid olarak kaydedildiği de söylenebilir.
VILAYET BAZINDA MEVT ORANLARI
Sıhhat Bakanlığı’nın corona virüsüyle ilgili vilayet bazında vefat ve olay sayılarına ait açıkladığı rastgele bir nizamlı data bulunmuyor. Bu durumun tek istisnası ise İstanbul ve İstanbul özelinde daha ayrıntılı bir tahlil yapmaya imkan tanıyor.
İstanbul’da birinci hadisenin tespit edildiği 11 Mart’tan 31 Ağustos’a kadar geçen müddet içerisinde 39 bin 503 kişi hayatını yitirdi. 2019’un tıpkı periyodunda ise bu sayı 34 bin 297 olmuştu.
Yani bir yıl içerisinde ölümlerde 5 bin 206 kişi ya da yüzde 15’lik bir artış görülüyor. Birebir devirde Covid-19 nedeniyle İstanbul’da hayatını yitirenlerin sayısı ise 2 bin 865. Bu da kolay bir hesapla İstanbul’da 2 bin 341 kişilik bir “ek ölüme” denk geliyor.
Başka vilayetlerde ise Covid-19 kaynaklı ölümlere ait bilgiler açıklanmıyor ve bu da böylesi bir tahlil yapmayı mümkün kılmıyor. Bununla birlikte geçmiş yıllara ilişkin TÜİK bilgileri ile 2019 ve 2020’ye ilişkin e-Devlet’ten toplanmış dataları kıyaslamak ise mümkün.
Buna nazaran Malatya, Konya, Tekirdağ ve Diyarbakır hariç tüm vilayetlerde 2020’nin birinci 8 ayındaki vefat sayısı ortalamanın üzerinde gerçekleşti. Ortalamanın altında kalan vilayetlerden Tekirdağ ve Konya’ya ait TÜİK ile e-Devlet bilgileri ortasında önemli tutarsızlıklar olduğu görüldü.
Örneğin, e-Devlet’te 2019’un birinci 8 ayında Tekirdağ’da hayatını kaybedenlerin sayısı 1040 olarak gösterilirken bu sayı TÜİK’te 3 bin 837 olarak veriliyordu. Konya’da da 2019’un birinci 8 ayında TÜİK’e nazaran 8 bin 6, e-Devlet’e nazaran 4 bin 462 kişi ömrünü yitirdi. Lakin 2019 yılının birinci 8 ayına dair 11 ilin toplamında ise TÜİK ile e-Devlet bilgileri ortasında kıymetli bir fark görülmedi.
e-Devlet üzerinden indirilen 2018, 2019 ve 2020 yıllarına ilişkin Haziran, Temmuz ve Ağustos ayları datalarına nazaran, Kocaeli hariç, kalan 10 ilin tamamında bu yılki vefatlar son 2 yılın ortalamasının üzerinde oldu.
DÜNYA GENELİNDE DURUM NE?
Corona virüsü salgını nedeniyle mevt sayılarındaki artış yalnızca Türkiye’de değil, dünya genelinde de gözlemlenen bir eğilim. BBC’nin Haziran ortasında yaptığı bir araştırma, dünya genelinde açıklanan resmi sayıların ötesinde en az 130 bin kişinin daha Covid-19 nedeniyle ömrünü yitirmiş olabileceğini ortaya koydu.
Araştırma kapsamında bilgileri incelenen 27 bölgede bu yıl için tespit edilen vefat sayısı, geçen yılların ortalamasına Covid-19 kaynaklı vefatlar eklense bile daha yüksek olduğu görüldü.
Birleşik Krallık, yılın birinci 6 ayında en fazla ek vefata sahip Avrupa ülkesi oldu. Bilhassa Mart-Nisan devrinde vefat artış suratının birtakım haftalar yüzde 100’ün üzerine çıktığı görülüyor.
İspanya, Belçika ve Hollanda da mevt artışının yüksek olduğu öbür Avrupa ülkeleri. ABD’de de Nisan’dan sonra ortaya çıkan ek vefatlar, son haftalarda düşüş eğilimine girdi.
ERGÖNÜL: ÖLÜNÜZÜ SAYMAK DÜZGÜN BİR ŞEYDİR
Prof. Dr. Ergönül bu durumun olağan olduğunu ve ortadaki farkın ülkelerin mevt bildirimlerini farklı kriterlere gör yapmasından kaynaklandığını söyledi.
“Her ülke farklı sınıfa nazaran bildirim yapıyor. Türkiye ise PCR testi ile kesin tanısı konulmuş hastaları açıklıyor. Bakanlık her üç kademe için de bu dataları açıklayabilse en hoşu olur. Ölen insanlara sahip çıkmak değerlidir, ölünüzü saymak iyi bir şeydir” tabirini kullanan Ergönül’ün verdiği bilgiye nazaran hastalar üç kategoride sınıflandırılıyor:
* Gösterdiği semptomlara bağlı olarak “şüpheli” hadiseler,
* PCR testi negatif çıksa bile buzlu cam manzaralı tomografi üzere klinik bulgulara rastlanan “muhtemel” olaylar
* PCR testi olumlu çıktığı için “kesin teşhis konulan” hadiseler.
Cumhuriyet
