Getty ImagesLübnan’ın Trablus kentindeki bir pazar yeri.
Lübnan koronavirüs salgınından ve 4 Ağustos’da başşehir Beyrut’ta meydana gelen fecî patlamadan çok evvel derin bir ekonomik krize girmişti. İngiliz Guardian gazetesinin Beyrut’taki muhabiri Jenny Gustafsson, resmi sayılara nazaran son bir yıl içinde Lübnan Sterlini’nin yüzde 60’dan fazla bedel kaybettiğini ve besin fıyatlarının yüzde 367 arttığını yazdı.
Birleşmiş Milletler de geçtiğimiz günlerde Lübnan’da fakirlerin oranının bir yılda yüzde 28’lerden yüzde 50’nin üzerine çıktığını açıkladı. Lübnanlılar, bu şartlarda hayatta kalmanın yollarını arıyor ve bu yollardan biri olan kent tarımı yaygınlaşıyor. Gustafsson’un izlenimleri şöyle:
Yasmina Zahar Lübnan’ın güneyindeki Banub vadisinin kıyıya otomobille yarım saat uzaklıkta bir köşesinde kalın gövdeli yaşlı zeytin ağaçlarının ortasında bekliyor. Roma imparatorluğu devrinde dikilen bu zeytinlere bir vakitler rahipler bakmış. Artık Zahar ile kocası Jean-Pierre hem ağaçlara bakıyor hem de zerzevat, meyve ve çiçek yetiştiriyorlar.
“Kendi yetiştirdiğiniz eseri görmek, elinize almak, tadına bakmak çok hoş. Çiftçi olabilmek 10 yılımızı aldı. Lakin o vakit ağaçların ne istediğini anlamaya başlıyor ve bir sonraki yıla ne vakit hazırlık yapmak gerektiğini bilebiliyorsunuz” diyor.
Asıl mesleği mimarlık ve televizyon prodüktörlüğü olan Zahar Lübnan’ın birden fazla genç yeni nesil çiftçilerinden biri.
Lübnan tahıldan incire, kiraza kadar bir çok şeyin yetiştiği verimli topraklara sahip lakin ülkede besin sorunu var.
Getty ImagesLübnan verimli topraklara sahip olsa da, ülkede besin kasveti yaşanıyor.
Nisan ayında Toplumsal Hizmetler ve Turizm bakanı Ramzi Musharrafieh, nüfusun yüzde 75’inin bir cins yardım gereksinimi içinde olduğunu söyledi. Save the Children isimli memleketler arası yardım örgütüne nazaran Beyrut’ta yarım milyon çocuk kâfi beslenemiyor.
Bu durumda bir çok aile tarımda tahlil arıyor.
Permakültür dizayncısı Corinne Jabbour, “Birden balkonlarında ve avlularında bir şeyler yetiştiren bir sürü beşerle müsabakaya başladım. Çok umutluyum” diyor.
Çiftçiliği teşvik eden teşebbüsler çoğalmış, besin bankalarında tohum ve fidan dağıtılıyor, gönüllüler sürdürülebilir tarım eğitimi veriyor ve toplumsal medya kümelerinde tecrübeler paylaşılıyor. Beşerler arkadaş kümeleri ya da komşular birleşip, tarıma başlıyor. Lübnan’ın her yerinde mahallî idareler insanları kullanılmayan topraklarda bir şeyler ekmeye teşvik için tohum dağıtıyor.
‘KENDİ YETİŞTİRDİĞİN ŞEYİN ZEVKİ BAŞKA’
Güney Lübnan’dan Ghadir Hamadi “Bize tohum ve fidan verdiler, takım dikmeyi öğretecek insanları bile getirdiler. Annem marulun ne kadar çabuk büyüdüğüne ve tadının ne kadar hoş olduğuna inanamadı” diyor.
Hamadi koronavirüs tedbirleri periyodunu kırsal bir bölgedeki meskenlerinde ailesiyle birlikte geçirmiş. Lakin Lübnan’ın nüfusunun yüzde 90’ı kentlerde yaşıyor ve birçoklarının bir bahçesi yok.
Beyrut’ta nüfusun en ağır olduğu bölgelerden Filistin mülteci kampı Burç el Baracni’de bir küme artık damlarda zerzevat yetiştirmeye girişmiş.
Getty ImagesBekaa Vadisi’nde salatalık toplayan tarım personelleri.
Beyrut’un yeniden yüksek binalarla çevrili bir diğer mahallesinde yaşayan Suad Abdallah meskeninin damında yetiştirdiği bitkileri denetim ediyor. Çeşitli salata gereci, domates ve yenilebilir çiçekler ekmiş. Onunla bir arada Kon isimli tarım kolektifinin üyesi olan Haydi Deaibes ve Dahna Abou Rahme de bir öteki köşede bir şeyler yetiştirmek için içine toprak doldurulacak yeni bir kasa yapıyorlar.
Kümenin talihi da yaver gitmiş ve damda oluşturdukları bahçe, limandaki patlamadan hasar görmemiş.
‘GIDA META DEĞİL BİR İNSAN HAKKIDIR’
Beyrut’taki Amerikan Üniversitesi’nden eko sistem idaresi profesörü Rami Zurayk, toprakla bir bağlantı geliştirmenin beşerler üzerinde olumlu tesirleri olduğunu söylüyor.
“Sabah uyanıyoruz ve sahip olduğumuzu düşündüğümüz şeylerin artık olmadığını görüyoruz. İnsanların bankada parası var fakat kullanamıyorlar. O yüzden ilkel toprak, tohum, yiyecek döngüsüne geri dönmek çok rahatlatıcı” diyor.
Ama küçük teşebbüslerin besin güvenliği meselesini çözmeye yetmeyeceğine de dikkat çekiyor.
“Birilerinin saksılarda kimi otlar yetiştirmesi beslenme açısından büyük katkı yaratmaz. Sistemin niteliğini değiştirmemiz lazım. Besine bir meta olarak değil, bir insan hakkı olarak bakmaya başlamak gerekiyor” diyor.
Getty ImagesBesin sorunu yaşayan tek ülke Lübnan değil.
Lübnan besin düşüncesinin baş gösterdiği tek ülke değil. Dünya Besin Fonu Covid-19 salgınının dünyada açlıkla yüz yüze olan insanların sayısını ikiye katlayarak 130 milyondan 265 milyona çıkarabileceğini söylüyor. Bütün dünyada salgın yüzünden mevsimlik tarım emekçileri sonları aşamadı ve tarım üretimi sekteye uğradı.
MÜLTECİLER VE GÖÇMEN EMEKÇILER
Lübnan, tıpkı vakitte dünyada kişi başına en fazla mülteci düşen ülke olarak, ucuz iş gücü düşüncesi çekmedi zira tarım işçiliğini esasen Suriyeli mülteciler yapıyor.
Suriyeli bir mülteci olan Hudoud el Wakaa “Ülkemize savaştan ötürü geri dönemiyoruz lakin çalışmaya devam ediyoruz” diyor.
Lakin memleketindeki ailesine para göndermesi gereken göçmen emekçilerin durumu iyi değil. Bangladeş’den Kamal Mia Asya mutfağında çok kullanılan birtakım zerzevat ve meyveleri satıyor. Bunların hepsi Beyrut yakınlarında yetişiyor.
Kamal Mia, “Tohumları Bangladeş’den getirip burada yetiştiriyoruz. Her hafta 30-40 kilo bamya, 50-60 kilo kudret narı satıyorum” diyor.
Lübnan’daki birinci üç yılında memleketindeki eşi ve kızlarına her ay bu yolla 400-500 dolar gönderebiliyormuş.
“Fakat son beş aydır hiçbir şey gönderemedim. Lübnan parasının pahası kalmadı, sıfır” diyor.
Getty ImagesLübnan yalnızca meyvede kendine kâfi.
Lübnan, tükettiği kalorilerin yüzde 60-80’ini ithal ediyor ve yalnızca meyvede kendine kâfi. Nüfus yoğunluğu çok yüksek olan ülke gereksinimi olan tüm eserleri üretecek kadar toprağa da sahip değil. En temel besin hususu buğday Rusya ve Ukrayna’dan geliyor.
Hükümetin tarıma dayanağı de yetersiz. İhracatı artırma hedefiyle ilaçlarda ve endüstride kullanılan kenevirin ekimi yakın geçmişte yasallaştı. Şu anda bir çok tarım eserini devlet sübvanse ediyor, ancak devlet dayanağı Kasım ayında sona erebilir.
Beyrut’un kuzeyindeki dağlık bölgedeki permakültür çiftliği Shams’dan Michel Maasri “Çiftçilere hiçbir vakit takviye verilmedi” diyor ve ekliyor.
“Şimdi ise ‘kendi yiyeceğinizi yetiştirin’ diyorlar. Hala tarımla uğraşanların desteklenmesi için kampanya yürütmemiz lazım.”
Cumhuriyet
