Azerbaycan ile silahlı çatışma halinde olan Ermenistan, “geçici tedbir kararı” alınması için, Azerbaycan aleyhinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne (AİHM) başvurdu. AİHM ise 30 Eylül tarihli kararında bir prensip imza atarak hem Azerbaycan’ı hem de müracaatçı ülke olan Ermenistan’ı “ihlal oluşturacak askeri nitelikteki davranışlardan ve yaşama hakkını ihlalden kaçınması” konusunda uyardı.
Bakû-Erivan sınırında Ermenistan işgali altındaki Dağlık Karabağ üzerinden tansiyon savaş haline dönüşürken Ermenistan mevzuyu AİHM’ye taşıdı. Erivan, silahlı çatışma halinde olduğu Azerbaycan’ın, hak ihlali yaptığını tez etti, AİHM’e, Azerbaycan hakkında “ihtiyat tedbir” (geçici önlem) kararı alınması talebinde bulundu. AİHM, Ermenistan’ın başvurusunu kıymetlendirerek karara bağladı. Duruşmanın birinci niteliğinde bir karara imza atarak hem müracaatçı ülke olan Ermenistan hem de Azerbaycan hakkında “geçici önlem” kararı vermesi ve iki ülkeyi de uyarması dikkat çekti.
Dün açıklanan kararda, “Azerbaycan da Ermenistan da Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi (AİHS) bağlamında ‘ihlal’ oluşturacak bilhassa de askeri nitelikteki davranışlardan, yaşama hakkı ile azap ve makus muamele yasağını ihlal eden davranışlardan kaçınma konusunda uyarılmıştır” denildi.
PROF. AYBAY: KARAR İKİ ÜLKEYİ DE BAĞLAR
Karara ait Cumhuriyet’e değerlendirmede bulunan emekli memleketler arası yargıç Prof. Dr. Rona Aybay, bir ya da birkaç taraf devletin, öteki bir taraf devlet aleyhine insan hakları ihlali savıyla AİHM’ye müracaatta bulunmasına imkan olduğunu belirterek şunlara dikkat çekti: “Bu imkan çok az hallerde kullanılmaktadır. Türkiye aleyhine de kullanıldığı görülmüştür. Örneğin, 12 Eylül 1980 darbesi devrindeki insan hakkı ihlalleriyle ilgili olarak Fransa, Norveç, İsveç, Hollanda’nın 1982 yılındaki ortak başvurusu, 7 Aralık 1985’te ‘dostça çözüm’ ile sonuçlanmıştır. Lakin, bu hadisede Ermenistan, fiilen silahlı çatışma halinde olduğu bir taraf devlet olan Azerbaycan aleyhine bu yola başvurmuş ve süreksiz tedbir (ihtiyati tedbir) isteminde bulunmuş ve duruşma süreksiz tedbir kararı vermiştir. Bu manada bu karar bir birinci oluşturmaktadır. Lakin, burada dikkatlerden kaçırılmaması gereken bir özellik ya da ‘incelik’ vardır: Tedbir kararlarında, aleyhine başvurulmuş olan taraf devlet, (yani hadisemizde Azerbaycan) muhakkak davranışlardan kaçınması için uyarılır. Meğer burada duruşma, yalnızca Azerbaycan’ı değil başvuruyu yapmış olan Ermenistan’ı da birlikte uyarmıştır. Bu karar, silahlı çatışma halinde olan iki tarafı da bağlayıcı niteliktedir.”
‘GEÇİCİ ÖNLEM’ KARARI NASIL ALINIR?
AİHM metninde, duruşmanın “geçici önlem” niteliğinde karar almaya yetkili olduğuna ait bir karar olmamakla birlikte AİHM, -bazı acil ve kıymetli durumlarda bu türlü kararlar alabilmenin, yargı yetkisi kullanmanın doğal bir gereği olduğu gerekçesiyle- içtüzüğüne konulan bir husus ile bu mevzuyu düzenlemiştir.
İçtüzüğün “geçici tedbirler (tedbirler)” başlıklı 39. hususuna nazaran, “Daire ya da gerekiyorsa Daire Lideri, bir tarafın ya da ilgili rastgele bir kişinin talebi üzerine ya da direkt kendisi, tarafların çıkarı ya da önündeki davanın gereği üzere görülebilmesi için alınması gerektiğini düşündüğü süreksiz tedbirleri taraflara bildirebilir” denilir. Tedbir kararlarının heyetçe verilmesi gerekiyorsa da, çok çabuk karar alınmasını gerektiren durumlarda lider, bu yetkiyi şahsî olarak da kullanabilmekte; giderek acil durumlar için öbür yargıçları görevlendirebilmektedir. Bu kararlara ait bildirimler, Bakanlar Komitesi’ne iletilir.
Cumhuriyet
