1978’in ocak ayında, medrese öğrencileri şovlara başladı. Şovlar başka kentlere de sıçradı. Aslında bu vakalarda Paris’te sürgünde bulunan Ayetullah Humeyni’nin de parmağı vardı.
Karışıklıklar başladığında, Humeyni Irak’ın güneyinde, tüm dünya Şiilerinin kutsal saydığı bir yerde sürgündeydi. İran Şahı, onun hudut dışı edilmesini dayattı.
Saddam Hüseyin o anda, Irak Cumhurbaşkanı yardımcısıydı. Lakin sıhhat durumu iyi olmayan Cumhurbaşkanı Ahmet Hasan el Bekir’den fazla, Irak’ın asıl güçlü bireyi Saddam idi.
Saddam, 6 Ekim 1978’de Humeyni’den öteki bir yere gitmesini istedi. Humeyni bu nedenle Saddam Hüseyin’i hiç affetmeyecekti.
FRANSA, HUMEYNİ’Yİ KABUL ETTİ
Şah Istek Pehlevi, gelişen vakalar nedeniyle 16 Ocak 1979’da İran’ı terk etti.
Humeyni’nin İran’a dönüşü için Air France’dan büyük bir uçak kiralandı.
1 Şubat 1979 günü Ayetullah Humeyni İran’a döndü. Ayetullah, Tahran Havaalanı’nda soğuk bir merasimle karşılandı. Lakin, Tahran sokaklarında büyük bir insan seli onu karşılamak için bekliyordu.
Bu bir zaferdi. Fakat Humeyni iktidarda değildi. Ordudan ona akınlar olabileceğini düşünenler vardı. Lakin rakip cephe tam bir karışıklık içindeydi.
Humeyni bir devlet ilkokulu binasında karargâhını kurdu. Civar sokaklarda daima şovlar oluyordu. Vakit zaman Humeyni balkona çıkıp onları selamlıyordu.
NE OLDUYSA 5 ŞUBAT 1979 GÜNÜ OLDU…
Humeyni küçük bir sinema salonunda merasim düzenletti. Yükseltide bir koltukta oturuyordu. Salonda, açık renk kadro elbiseli ve kravatlı, yaşı da onunkine yakın bir adam, Mehdi Bazergan ayakta duruyordu. Ayetullah onu oracıkta İran İslam Cumhuriyeti’nin birinci hükümet lideri olarak atadı.
O sırada Şah tarafından atanmış ve başında Şahpur Bahtiyar’ın bulunduğu bir öteki hükümet de vardı. Ancak eski rejimin saatlerinin sayılı olduğu belirliydi. Bin yıllık bir imparatorluk ortadan kaldırılmıştı.
Bazergan, tahsilinin birçoklarını Fransa’da görmüş ve oradan mühendis olarak geri dönmüştü. Musaddık, 1951’de İran petrolünün kontrolünü geri almak istediğinde Bazergan’ı ulusal petrol şirketini yönetmek üzere görevlendirmişti.
Humeyni’nin dikkati çeken birinci uygulamalarından birisi, Şah’ın Ortadoğu siyasetlerini değiştirmek oldu. Humeyni, İsrail’e yönelik petrol ihracatını çabucak durdurdu. Arafat’ı Tahran’da kabul etti. Lakin Arafat, İran ile yakınlaşmasının, Saddam Hüseyin ile olan bağlantılarından uzaklaşmasına neden olacağından çekiniyordu. Hasebiyle FKÖ ile olan cicim ayları kısa sürdü.
Fakat İran’ın Arap milliyetçiliğine yakın bir söylemi benimsemesi Irak ve Suriye üzerinde belirleyici bir nüfuza sahip olmasının yolunu açtı.
İran, Lübnan’da Hizbullah, Gazze’de Hamas ve İslami Cihad, Yemen’de Husiler üzere silahlı hareketlerin hamiliğini, koruyuculuğunu sahiplendi.
SÜNNİ MİLİTANLIĞININ DOĞUM EVRAKI
Lakin ortada bir de Sünni-Şii çatışması ve rekabeti vardı. Şiilerin artan nüfuzu karşısında kendilerini aldatılmış ve tehdit altında hisseden Sünni topluluklardan yansıların yükselmesi kaçınılmazdı. En büyük risk Suudi Arabistan’dan gelebilirdi.
Hadiselerin bu tarafı, Arap dünyasının son yıllarda yaşadığı ve hâlâ da devam eden Sünni ve Şiiler, hem de çeşitli militan Sünni fraksiyonlar ortasında bir tıp özenme ve yarış içine girmeye neden olacaktı.
4 Kasım 1979’da yüzlerce İranlı üniversite öğrencisi Tahran’daki Amerikan Büyükelçiliği’ni işgal etti. 250 kişiyi rehin aldı.
16 gün sonra 20 Kasım 1979 Salı günü yüzlerce cihatçı Sünni Suudi, Mekke’deki Mescid-i Haram’ı işgal etti. Talepleri Vahhabi krallığında şeriatın uygulanmasıydı! Cami lakin iki hafta sonra, Pakistan ve Fransa’nın yardım ve danışmanlığı ile, sistemli bir çatışma sonunda geri alındı. Meyyit sayısı 300 civarındaydı. Suudiler, 68 isyancıyı yakalayıp idam etti.
Bu hadise Sünni militanlığının doğum evrakı oldu.
Bu vaka, Suudi rejimi için birebir vakitte bir travma oldu. Rejim, Vahhabiliği ve Selefiliği yayma uğraşını neredeyse iki katına çıkardı.
Humeyni, Amerikan Büyükelçiliği’nin işgalini ne resmen onayladı ne de onları suçladı. Büyükelçiliğin “casus yuvası” olduğunu söyledi.
Humeyni’nin bu hali karşısında, Bazergan istifa etti. İran İslam Cumhuriyeti’nin demokrasiyi İran’a getireceğine yönelik hayaller sona erdi.
İRAN’IN POTANSİYELİ
İran, Suudi Arabistan’dan sonra en büyük kara kütlesiyle doğal olarak kıymetli bir ülkedir. Ortadoğu’nun en büyük ülkesi olma potansiyelini taşımaktadır. Nedenleri şöyle sıralanabilir:
* Basra Körfezi’nin doğu kıyısında stratejik bir pozisyona sahiptir. Körfeze giriş çıkış yapan tüm deniz taşıtlarının geçmek zorunda olduğu, dar Hürmüz Boğazı’na hâkimdir.
* Çok büyük kanıtlanmış petrol rezervlerine sahiptir. Dünya toplamının yüzde 10’uyla, dünyada üçüncü sıradadır.
* Güçlü bir balistik füze programı vardır. İlkesel olarak Ortadoğu’nun çabucak her yerinde dilediği maksadı vurma kapasitesine sahiptir.
* Nükleer altyapıya sahiptir. İran’ın bağımsız bir nükleer güç olma potansiyeli vardır.
* İran tarihi açıdan bakıldığında hiçbir vakit komşu bir ülkeyi istila etmemiştir. Yaptığı, Lübnan ve Suriye’deki Hizbullah üzere tıpkı niyette olduğu silahlı kümeleri desteklemek olmuştur.
* İran’ın nükleer silah üretebilme noktasına ne kadar yakın olduğu açık değildir. Bu durumdan tasa duyan birinci üç ülke, İsrail, Suudi Arabistan ve ABD’dir.
Irak eski Devlet Lideri Saddam Hüseyin
DİN, MİLLİYETÇİLİK VE İHTİRAS
Farklı bir tesadüf mıdır, Humeyni’nin Tahran’a gelmesinden 5.5 ay sonra, 16 Temmuz 1979’da Saddam Hüseyin Irak Devlet Lideri olmuştur.
Şah devrinde İran, İran ve Irak ortasındaki Şattülarap suyolunun tamamı üzerinde hak sav etmişti.
Devrimci İran, Irak’ın içinde birtakım meselelere neden oluyordu. Iraklı Müslümanlar Sünniler ve Şiiler olarak ikiye bölünmüştü. Saddam Hüseyin seküler bir devlet lideriydi. İran’daki Şii köktendinciler Şiileri Saddam Hüseyin’e karşı ayaklanmaya kışkırtıyorlardı. Saddam Hüseyin pekçok Iraklı Şii önderi öldürünce, bu uluslar ötesi bir baskı aracı haline dönüştürülmeye başlanmıştı.
Ayrıyeten Şah periyodunda İran, Irak ile ortasındaki Şattülarap suyolunun tamamı üzerinde hak sav etmişti. Fakat, Şah’ın devrilmesinden sonra, İran iç karışıklıklar ile boğuşuyordu.
Saddam Hüseyin bunu İran’a taarruz için bir fırsat olarak görecek ve 22 Eylül 1980’de İran’a saldıracaktı.
İran’ın Irak’a bitişik topraklarında Arapça konuşan büyük bir azınlık yaşıyordu. Iraklılar İran’ın Arapça konuşulan bu kesitinde kurtarıcı olarak karşılanacaklarını düşündüler. Aksisi oldu, Irak’ın saldırısı İranlıların birleşmesine yardımcı oldu.
Saddam Hüseyin’in kısa ve yararlı olacağını düşündüğü savaş, uzayarak çıkmaza girdi. Irak, çekilmek istedi. İran peşini bırakmadı. Humeyni, Saddam Hüseyin devrilene kadar İran’ın savaşa son vermeyeceğini söyledi.
Suudi Arabistan ve Ürdün üzere Arap ülkeleri, İran’ın devrimci gücünden korktukları için Irak’ı desteklediler.
Suriye, güç istikrarı hesaplarıyla İran’ı destekledi. Güçlü Irak’ı istemiyorlardı.
ABD, Irak’a örtülü dayanak sağladı. İsrail, İran’a gizlice ABD silahları gönderdi. İsrail, Irak’ı daha yakın bir tehdit olarak görüyordu.
Sonuçta, kökü dine, milliyetçiliğe ve ihtirasa dayalı yanlış hesaplarla başlayan bir savaş, güç istikrarı telaşlarıyla büyüyerek neredeyse on yıl süren inatçı bir çatışmaya dönüşecekti.
Ayetullah Humeyni’nin Arap milliyetçiliğine yakın bir söylemi benimsemesi, silahlı cihadi kümelerin hamiliğini ve koruyuculuğunu sahiplenmesi yeni bir devrin başlangıcını oluşturdu. Sünni militanlığı doğumu bu türlü oldu.
Usame bin Ladin
1979 yılı sonunda Afganistan’a giden 22 yaşındaki Usame bin Ladin’in, dünyanın şaşkınlıkla karşıladığı El Düstur üzere bir terör örgütünü kurması ile sonuçlandı.
Sonuçta; Batı’ya ve Batı bedellerine karşı bir radikal başkaldırı hareketi başladı.
10 yıl süren Irak – İran savaşı her açıdan incelenmeye bedel bir hadisedir.
ABD’nin Irak’ı takviyeler görünürken, İsrail’in İran’a ABD silahlarını vermesi dikkat çekmektedir.
Alanda kullanılan silahların büyük kısmı Amerikan silahlarıdır. Savaşta İran ile Irak birbirlerini zalimce kırarken, bu durumdan en çok çıkarlı çıkan ülkeler ve kuruluşlar kimlerdir? Listenin başında İsrail’in olduğu unutulmamalıdır.
Ronald Reagan, 20 Ocak 1981’de Washington’da misyona başlama merasimi yapılırken, İranlı yetkililer ABD büyükelçiliğindeki rehinelerin özgür bırakıldıklarını açıklamışlardır. Kimi tezlere nazaran, Reagan’ın temsilcileri Paris’te görüştükleri İranlı temsilcilerden rehine krizinin tahlilinin seçimden sonraya bırakılmasını istemişlerdi.
Reagan’ın gözünde baş düşman her vakit “komünizm” idi. Öbür tüm çatışmalar ikincil ve süreksiz görünüyordu.
SOVYETLER’İN AFGANİSTAN’I İŞGALİ
“İmparatorlukların mezarlığı” olarak tanınan Afganistan, hiçbir vakit dışarıdan başarılı bir halde fethedilmemiş ya da yönetilememiştir. İçeriden de başarılı bir formda yönetilemediği ileri sürülebilir. Etnik ve dilsel bakımdan büyük bir çeşitlilik gösteren Afganistan’ın, klasik olarak, başşehir Kâbil’de zayıf bir hükümeti olmuştur. Mahallî aşiret toplulukları, bilhassa etraf kırsal bölgelerde yüksek bir özerklik seviyesinden faydalanmıştır. Kendi topraklarında hükümran olan savaş ağaları hudut bölgelerinde ya da Kâbil’de nüfuz edinmek için birbirleriyle sık sık uğraşa girmişlerdir.
Ülkenin yerinin sapalığı, yüksek rakımı, dağlık yüzey halleri ve sert iklimi yabancı ordular için daima zorlayıcı olmuştur. Bunun yanında Afganistan halkının korkusuz ve son derece bağımsız oldukları da daima görülmüştür.
İÇ SAVAŞ BAŞLADI
Büyük İskender, Britanya İmparatorluğu, 1979’da da Sovyetler Birliği, daha sonra da 2001’de NATO güçleri Afganistan’a kendi özgün tertibini dayatmaya kalkışmış ve hepsi başarısız olmuştur.
Sovyetler Birliği İslami köktendinciliğin, nüfusu tartıyla Müslüman olan kendi topluluklarına yayılmasını önlemek hedefiyle Afganistan’a özel tartı ve öncelik vermiştir.
1978’de Afganistan’da komünist Afganistan Demokratik Halk Partisi (ADHP) iktidara geldi. Komünist hükümete karşı olan mücahitlerin harekete geçmesiyle, Afganistan’da iç savaş başladı. Bu süreçte Sovyetler, ADHP’ye yardımcı olmak üzere danışmanlar gönderdi.
Temmuz 1979’da, Kâbil, iktidarı ele geçirmiş Afgan komünistlerin elindeyken, gerek İslam gerek lokal gelenekler ismine onlara karşı çıkmak için silahlı hareketler örgütlenmeye başlarken, Washington kod ismi “Siklon” olan ve isyancıları aktif biçimde desteklemeyi amaçlayan saklı bir operasyonu yürürlüğe koymuştu.
1979 sonunda o sırada 22 yaşında olan Suudi öğrenci Usame bin Ladin de Afganistan’a varmıştı.
Bu kararlar alınırken kimi Amerikalı yetkililer bu türlü bir operasyonun Moskova’nın Afganistan’a asker göndermeyi sevk edebileceğinden kaygı duyuyorlardı.
SSCB’NİN VİETNAM’I
Brzezinski ise hiç endişelenmiyordu. Tam bilakis bunu tüm kalbiyle istiyordu. Lokal müttefikleri ile Afganistan’daki durumu kontrol altına alamayacak Sovyetler hududu geçmek zorunda kalacaktı.
Böylelikle, Sovyetler tersten “Vietnam” tuzağına düşecekler ve “jandarmalık” rolünü alacak Rusları da Amerikalılar ortadaki isyancılar üzerinden yıpratacaktı.
Sovyetler güvenilmez buldukları ADHP Lideri Hafızullah Emin’in öldürülmesi üzerine yerine Babrak Karmal’ı geçirdiler.
Sovyet ordusu fiilen 24 Aralık 1979’da Afganistan’a girdi.
ABD resmi dokümanları, CIA’nın mücahitlere olan yardımının 1980 yılında başladığını gösteriyordu. Lakin, Lider Carter, Kâbil’deki mücahitlere gizlice yardım edilmesi talimatını 3 Temmuz 1979’da vermişti.
Sovyetler’in sonu resmen geçtiği gün, Brzezinski, Lider Carter’a şöyle yazmıştı:
“Şimdi, SSCB’ye kendi Vietnam Savaşı’nı sunma fırsatına sahibiz.”
Suudi Arabistan mücahitlere somut para, silah ve adam yardımında bulunan birinci ülke oldu. Suudi Arabistan’ı, Mısır ve Pakistan takip etti.
Sovyetler yaklaşık on yıl boyunca Afganistan’da son derece yıpratıcı bir savaşı sürdürmek zorunda kaldı. Bu savaş moral bozukluğuna ve sonunda Sovyet İmparatorluğu’nun parçalanmasına yol açtı.
1989’da son Sovyet birlikleri Afganistan’dan ayrıldı.
Zbigniew Brzezinski ve Henry Kissinger
KİSSİNGER VE BRZEZİNSKİ’NİN STRATEJİSİ NEYDİ
İkinci Dünya Savaşı sonrası yeni bir devir başlamıştı. Bu devir “Soğuk Savaş dönemi” olarak isimlendirilmiştir. Soğuk Savaş devri iki kutupluluğa ve güç istikrarına dayanıyordu.
Kutuplar ise kapitalist dünya ile komünist/sosyalist dünyaydı.
Bu sistemin çökmesinin gerisinde iki büyük mimar vardır: Henry Kissinger ve Zbigniew Brzezinski.
Bu iki büyük siyaset mimarı ve ustasının takip ettikleri stratejinin iki ana noktası vardı:
Birincisi, Çin Halk Cumhuriyeti’ni dünya siyaset sahnesine çıkarma ve bir ekonomik güç odağı haline dönüştürme. Lider Richard Nixon devrinde 1972 yılında başlatılan bu proje, 1979 yılında ABD ile ÇHC ortasında diplomatik alakalar kurularak gayesine ulaştı.
İkincisi, Sovyetler’in ekonomik ve siyasal olarak çökertilmesi.
Bu projenin mimari ise Brzezinski’ydi. Adeta Sovyetler’i uyguladığı strateji ile Afganistan bataklığına çekti. Sovyetler’de bu oyundan kaçınamadı.
Sonuç 1991’de Sovyetler’in çöküşü ile noktalandı. Dünya çift kutupluluktan, neredeyse tek kutupluluğa dönüştü.
Cumhuriyet
