Ülkenin yeni önderi, Mursi’nin Savunma Bakanı Sisi oldu. Periyodun Başbakanı Ahmet Davutoğlu’nun anlatımlarından çıkardığımız, Mursi periyodunda Türkiye ile bu ülkenin ilgilerinin, deniz yetki alanlarını da kapsayacak formda sağlam bir muahede hazırlıkları yapılmış. Görüşmeleri yürütenlerden biri de Sisi. Mursi’nin devrilmesinin akabinde Türkiye’nin Sisi ile bağları birebir tonda yürütmeme tercihi, bağlantıları mevcut noktaya getirdi.
Bu ülkede bir devir yaşamış olan Davutoğlu’nun Mısır için yaptığı bir tespiti de unutmayalım: Arapların beyni…
Bir başka olgu ise Türkiye’nin Mısır’la alakalarını diplomatik kanallar yerine istihbarat örgütleri üzerinden yürütmesidir. Bu durumu Mısır’a mercek tutarak biraz açmak gerekiyor. Kahire’de idare biraz farklı. Memleketler arası güvenlik analisti Kaan Kutlu Ataç’ın sorularımıza karşılıkları şöyle:
– Mısır istihbaratının ülkedeki rolü nedir?
İstihbarat örgütleri, devletleri, ulusal çıkarlarını korumak ve geliştirmek için akın ve müdafaa sorumluluğunu yerine getirerek stratejik baskıdan korur. Ayrıyeten rejimin istikrarı ve devamlılığını sağlayabilmek, iç siyasi ahengin tesisi ismine siyasi otoritenin karar alma düzeneklerine takviye sağlar. Mısır üzere ülkelerde güvenlik örgütlerinin geliştirdiği kültür, siyasi otoriteye bağlılık konusunda kanunun çok ötesinde liderliğin şahsına bağlılık/sadakat ön plana çıkıyor. Bu manada istihbarat, Mısır’da iktidarın devamını sağlayan bir rol de üstleniyor. Keza askeriye ve başka güvenlik örgütleri de birebir saiklerle hareket ediyor.
– Mısır ordusu da tıpkı durumda galiba?
Geçen şubat ayında Mısır Varlık Fonu, orduyla direkt bağlantılı Ulusal Hizmet Projeleri Örgütü (NSPO) ile bir işbirliği mutabakatı imzaladı. NSPO, Enver Sedat devrinde ordunun kendisine kâfi hale gelmesini amaçlayan bir örgüt olarak kurulmuştu. Ordu, elindeki hizmet fazlası inşaat, besin, tarım, mandıra eserlerini mahallî pazarda satabilecekti. Bu sistem Sisi vaktinde daha da geliştirildi, ilaç ve ulaşım da kapsama alındı. NSPO, kalkınmaya yönelik projeler de yürütüyor, borsaya kota olan şirketleri var, ülke iktisadında en büyük itici güç pozisyonuna gelerek ömrün her alanında özel dalla rekabet edebilir hale geldi. Fonun yaptığı muahedeler yargıdan bağımsız ve finansal kontrole kapalı. Mısır iktisadı önemli bir darboğazda ve bunun aşılması için anlaşılan orduya da bir rol verilmiş. Sisi tüm bu faaliyetleri “milli güvenlik gerekliliği olan gizlilik” içinde mazur gören bir siyasi anlayışa sahip. Malum, “milli güvenlik” dediğiniz vakit dünyanın bütün ülkelerinde bir tabu yaratabilirsiniz.
– Mısır istihbaratının petrol ve gazdaki pozisyonu da misal o vakit…
Evet, bu noktada Mısır istihbaratı karşımıza çıkıyor. Açık kaynaklardaki bilgilere bakınca, Sisi iktidarının korunması ve devamlılığının sağlanması manasında bildiğimiz standart faaliyetlerin ötesinde bir servisle karşılaşıyoruz. Fakat ordunun rolünden çok daha fazlası ve karmaşık yapısıyla milletlerarası arenada. Hem ekonomik hem de dış alakalar manasında Mısır için hayati bir rol üstlendiği görülüyor. 15 Ocak 2020’de İsrail ve Mısır bir açıklama yaparak Mısır’ın İsrail’den doğalgaz ithal etmeye başladığını duyurdu. Mutabakata nazaran İsrail’in Akdeniz’deki Leviathan ve Tamar alanlarından 5 yıllık periyotta 85,3 milyar metreküp doğalgazı Mısır’a satması öngörülüyordu. Burada işler biraz daha karmaşıklaşıyor. Muahedeyi Mısır ismine yapan East Gas isimli özel bir şirket. Ama East Gas’ın, Mısır Hükümeti’nin gölge şirketlerinden birisi ve Mısır istihbaratının denetiminde olduğu açık bir sır olarak herkes tarafından biliniyor. Açık kaynaklara nazaran East Gas, hasebiyle istihbarat servisi bu gazın ithal edilmesini, Mısır’da dağıtılmasıyla epey yüklü bir kâr elde edecek. Bu mutabakatla ortaya çıkan ekonomik kıymet Mısır’ın genel bütçesine dahil değil ve servisin üst seviye yöneticilerince paylaşılacak. Bunlar da Mısır ordusunun üst seviye generalleri aslında. East Gas, British Virgin Adaları, Lüksemburg, İsviçre ve Hollanda üzerinden faaliyet gösteriyor ve münasebetiyle vergilendirme ve Mısır hukuksal sisteminde de kaçınmış oluyor.
– Türkiye ile ilgili boyutu nedir?
Türkiye ile ilgili kısmı biraz daha karmaşık hale geliyor. Mısır’ın Doğu Akdeniz’de Türkiye’nin ulusal çıkarlarını engelleyen bir bloklaşma içinde olduğunu, Mısır-İsrail-Kıbrıs Rum Kesiti arasındanki münhasır ekonomik alanların düzenlenmesi, bölgedeki gücün nakli ile ilgili projeleri, Libya’daki gelişmeler de göz önüne alındığında Mısır istihbaratının dış siyasetteki yeri de yap-bozda netleşiyor. Münasebetiyle Mısır ile yürütülen kapalı görüşmelerin klasik diplomatik alana kayması ve olağanlaşma adımları atılırken Türk müzakerecilerinin önünde çok karmaşık bir Mısır olduğunu akılda tutmak gerekiyor.
Türkiye’nin Ortadoğu’ya sırtını dönme talihi yok. Suriye’de iç savaş, Mısır’da iç buhran yaşandığı şu periyotta, eski ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissinger’ın, “Ortadoğu’da Mısırsız savaş, Suriye’siz barış olmaz” değerlendirmesini akılda tutmakta yarar var.
Cumhuriyet
