Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Mehmet Şişman, iktisatta inanç ve hukuk tabanında kuvvetler ayrılığını tekrar tesis etmeden, yabancı sermaye girişi ve ortalama dolar kurunda düşüş beklenmemesi gerektiğine dikkat çekti.
Bankaların, icra belgelerinde birinci sırada alacaklı pozisyonda olabileceğine işaret eden Şişman, “2000-2001 krizinde Türkiye ulusal gelirinin yüzde 32’si banka kurtarmaya gitti. Bu olguyu ikinci defa yaşama mümkünlüğü kabus olabilir. Bankalar çıkmaz sokakta” dedi. Cari açığın sürdürülebilirliği, özel kesim dış borcu, artan bütçe açıkları, enflasyon ve işsizliğin Türkiye iktisadının en kırılgan başlıkları olduğunu anlatan Prof. Dr. Mehmet Şişman ile Türkiye’nin yaşadığı krizi ve çıkış yollarını konuştuk.
KURDA DÜŞÜŞ BEKLEMEYİN
– TL’de önemli erime var, kurda artış devam eder mi, yurttaşın dövize yönelmesi sürer mi?
Yurttaş, yabancı ve şirketlerin döviz mevduatı tüm mevduatının yüzde 52 si boyutunda. Dolarizasyonun daha da artması, krizi derinleştirmekten diğer bir işe yaramaz. TL nin hakkını vermek için siyaset faizini beklenen enflasyona nazaran, vaktinde ve gerektiği kadar artırmak ortalama dolar kurunu bir ölçü aşağı çekecektir. Bununla birlikte, para siyasetinin yanına dış siyasetteki gerginliğin azaltılması eklenmeden ve bilhassa iktisattaki itimadı ve hukuk tabanında kuvvetler ayrılığını yine tesis etmeden, yabancı sermaye girişi ve ortalama dolar kurunda düşüş beklenmemeli.
– Kurun ateşinin düşmesi için geçen haftaki Merkez Bankası faiz kararı bekleniyordu ancak artış da gelmedi.
Geçen ay başlayan 200 baz puanlık faiz artışı bir ay evvel yani ağustosta başlayarak her ay yapılsaydı, dolar kurunu aşağı çekme talihi muhakkak bir ölçüde de olsa gerçekleşebilirdi. Artık faiz artışlarının da vaktinde ve beklentiye uygun yapılmadıkça tesirli olamayacağı gözlenmektedir. Ayrıyeten iktisattaki itimat açısından, gelecekte faiz artışlarının daha keskin yükseleceği telaşındayım.
– Yeni İktisat Programı’nında (YEP), 2021 için yüksek büyüme ve düşük enflasyon maksatları dikkat çekiyor. Gayelere ulaşmak mümkün mü?
2018’den bu yana, sermaye girişleri azalınca, ortalama dolar kurunda değerli sapmalar gözleniyor. 2020 ortalama dolar kuru YEP’teki 2021 ortalama dolar kuru iddiasını (7.68) kalan son iki ayda da 8.05 civarında kalırsa, şimdiden yakalamış durumda. YEP’teki 2021 büyüme amacı çok da gerçekçi durmuyor. 2021 enflasyonu lakin yüzde 15’e yükseldiğinde, yüzde 5’lik büyüme yakalanabilir. Bu büyümenin 2022 de sürdürülmesi çok güç. Bu kadar enflasyon ve borç bırakarak ilerleyen büyüme modeli Neo-liberal finansallaşmanın gelir aşındırıcı tesirini artırarak, toplumsal beklentileri karşılamaktan uzaklaşır, tıpkı vakitte eşitsizlik, işsizlik ve yoksulluğu daha da artırabilir.
2020 YEP’teki maksatların; iktisattaki kırılganlığı ve gerçekleşmesi mümkün sorunları değerlendiremediği, kredi piyasalarındaki ve siyasetteki mevcut gelişmeleri dikkate almadan öngörü yapılmaya çalıştığı izlenimini veriyor. 2021’deki yüzde 5.8’lik büyüme gayesinin nasıl sağlanacağı ile ilgili rastgele bir açıklama yapılmamaktadır.
İÇ TALEP DARALACAK
– Bankalarda batık kredi ölçüsü artacak mı diyorsunuz?
2018’deki “rahip krizinden” sonra artan dolar kuruna paralel biçimde takipteki alacakların, bilhassa ticari kredilerde iki kattan fazla arttığı gözlenmektedir. Buna 700 milyar lirayı geçen hane halkı borçlanmasını ve pandemi sonrası birinci kere borçlanan 1.5 milyon vatandaşı eklediğimizde iç talebin daralmasını beklemek kehanet olmasa gerekir. İç talebin daralmasına rağmen, artan dolar kuru karşılığı yapılan ihracat geliriyle büyümeyi artırma planı; dünya iktisadının içinde bulunduğu ikinci dalga ve tahminen sarscovid-2 aşısının bulunması ve dağıtımının gecikmesiyle mümkün üçüncü dalga, pandemi süreci düşünüldüğünde, pek de mümkün gözükmemektedir. Aşı icadı ve dağıtımı gecikirse, birikimi aksayan kredi şartlarının takipteki alacakları önümüzdeki iki yılda iki katına çıkarabileceğini ve bankalar açısından en büyük tehlike kaynağı olabileceğini öngörebiliriz.
– Türkiye’de büyüme de kredi yüklü gidiyor, bu durum sürdürülebilir mi?
Önümüzdeki devir, kredileri çevirmek ve yeni kredi yaratmak için uygun enflasyon ortamı mevcut olmayabilir. İç talebi yine kamusal anlayışla canlandırmak sağlıklı büyümenin birinci adımı olabilir. Kesimler ortasındaki orantısızlık, planlamanın harekete geçirilmesiyle ve plana uygun yatırımla gelire dönüşebilecek çarpan sistemini harekete geçirebilir. Bu büsbütün ekonomik ve politik ortamın yumuşaması ve kutuplaşmanın aksisi siyasi ortam ve kamusal anlayışla olabilir.
‘KÂBUS OLABİLİR’ UYARISI
– Krizden çıkış için ivedilikle atılması gereken adımlar hangileri?
Neoliberal finansallaşmanın aksine banka sermayesi iktisadın odak noktası olmaktan tedrici olarak çıkarılmalı ve parlamenter sistemin tekrar tesisi sağlanmalıdır. 2000-2001 krizinde Türkiye ulusal gelirinin yüzde 32’si banka kurtarmaya gitti. Bu olguyu ikinci sefer yaşama mümkünlüğü kâbus olabilir. Bankalar çıkmaz sokakta. Finansal ve üretken sistemin merkezi haline bankalar sermaye kıtlığı periyoduna hazırlık yapmalılar. Öte yandan, sermaye girişinin uzun vadeye yayılması mümkünlüğü hukuk ve siyasal sistemin gidişatına bağlı hale gelmiştir. Meclisin daha güçlü karar merci haline gelmesi iktisattaki acil sıkıntıları çözmenin başlangıcı olabilir.
23 MİLYON İCRA EVRAKI
– Koronavirüs tüm dünyayı etkiliyor, fakat Türkiye iktisadı aslında önemli krizdeydi, bu noktaya nasıl geldi?
2020’de dünyada pandeminin getirdiği yüzde 4 civarı küçülme beklentisi, ülkemizdeki başkanlık sistemi uygulaması, 2018’den bu yana artan dış politik gerginlik ve jeopolitik meseleler. Kamu garantili altyapı yatırımlarında gerçekleşen yükümlülüklerin bütçede giderek artan yükü de sayalım. Kredi piyasalarındaki kıymetli sıkıntılar, icra evraklarının yaklaşık 23 milyona (486 bin 286 kişi kara listede) ulaşması ve temel olarak Neo-liberal modeldeki tıkanma temel nedenler olarak gösterilebilir. Türkiye, yüksek özel kesim borcu, yüksek enflasyon, işsizlik ve yine artmakta olan cari açığıyla ve siyasi kutuplaşmasıyla en fazla kırılganlık gösteren ülkelerin başında gelmektedir.
– Bu noktada Türkiye’yi bekleyen ekonomik zorluklar neler?
Yalnız sermaye girişine dayalı büyümek artık neredeyse imkânsız hale geliyor. 2020’de Türkiye’den 14 milyar dolar sermaye çıktı. Bu manada, büyümenin finansmanı açısından cari açığın (finansmanının) sürdürülebilirliği, özel kesim dış borcu, artan bütçe açıkları ve kur artışından gelen maliyet enflasyonu ve işsizlik en kırılgan başlıklardır. Buradan bütçede yüksek faizle (yüzde 5.90) dışarıdan dolar borçlanarak verilen açıklar da enflasyona neden olacak.
Dolardaki artış, hem özel şirket borçlarının TL karşılığını artırarak büyümeyi zorluyor hem de bankacılık sistemi için yeni risk oluşturuyor. Başta güç kesiminin aldığı 60 milyar dolar kredi olmak üzere, inşaat ve öteki dallardaki borcun TL karşılığı kur yükseldikçe, artmakta bu da artırım ve kredi dönüş sorunlarını artırmaktadır. Bankalar icra belgelerinde birinci sırada alacaklı pozisyonda olabilir. Büyüme aşağı çekildikçe, banka varlıklarındaki değişimler hem işsizliği daha da artırabilir hem de deflasyonist eğilimler yaratarak büyüme üzerinde baskı oluşturabilir. Kırılganlık, bankaların sanayi ve tarımdan yeni artık bedel “devşirme” projesindeki sorunlar ve siyasetteki gerginliklerle daha da artabilir.
IMF SEÇENEĞİ KULLANILABİLİR
– Dünya Bankası’na nazaran Türkiye 120 ülke ortasında en borçlu 6. ülke. Türkiye dış borcunu nasıl çevirebilir? Bir IMF programına nasıl bakarsınız?
Pandemi sürecinde aksayan turizm gelirlerinin yerine ithalatta tasarruf tedbirleri devreye sokulabilir. Borçluysanız tasarruf etmeniz gerekiyor ya da borcun faizini düşürmek için çalışmalısınız. IMF programları kemer sıkma önererek borç sıkıntısını daha da ağırlaştırabilir, fakat borçların çevrilmesi açısından IMF üyeliğinin de kullanılması gerekebilir. Dünyadaki bütçe açıklarına karşı uygulanan sıkı para siyasetleri, Türkiye’de mevcut eşitsizlik ve yoksulluk dikkate alınarak, servet vergisi ve gayrimenkul artış vergisi gibisi uygulamalarla birlikte düşünülebilir.
Cumhuriyet
