Sesmir AŞ Lideri ve eski Japan Credit Rating’in (JCR) Eurasia Lideri Orhan Ökmen, iç etkenler bir an önce düzelmezse TL’nin paha kayıplarının kapsamının genişleyeceğini ve krizin sistematik hale geleceğini vurguladı. Ökmen, Türkiye’deki varlık transferi, yüksek enflasyon, kıymetsiz TL, enflasyona yenik düşen servet iflasları, yüksek işsizlik, negatif büyüme ve yoksullaşmanın devam edeceğini lisana getirdi. Bilhassa tüketici ve esnaf kredilerinin geri dönüşlerinde bankaların önemli zorluk yaşayacağına dikkat çeken Orhan Ökmen ile döviz kurlarındaki artışı ve krizden çıkış yollarını konuştuk.
– Kurdaki artış ne kadar sürer, neler öngörüyorsunuz?
Merkez Bankası, araç bağımsızlığını tekrar kazanana kadar döviz kurları ve kredi hacimlerine ait transfer kanallarını iktisadi temelde kullanamayacağı için kurdaki artış daima devam edecektir. Kurdaki artış beklentileri de canlı kaldığı sürece varlık ikamesi, yani dövize yönelim daima sürecek. 2018’den bu yana döviz kurlarında görülen yükselişte iç faktörler global gelişmelerden çok daha fazla tesirli olmaktadır. İç etkenler bir an önce düzelmezse TL’nin kıymet kayıplarının kapsamı genişleyecek ve krizi sistemik hale getirecektir. Türkiye iktisadı, enflasyon ve risk primini düşürmeden faizleri ve kuru birebir anda baskılamaya devam ederse kriz hali fiilen ve zati derinleşecektir. Şu andaki kur ekonomik temellerinden kopuk hareket etmektedir. Lakin bu sonsuza kadar devam edemez. Her uçak o denli ya da bu türlü sonunda yere iner. Fakat kimisi parçalanır, kimisi de yumuşak inişi gerçekleştirir. Mevcut idare paradigması değişmezse TL’de daha berbatı yaşanacak.
REKABETÇİ KUR DEĞİL
– Doların 8.50 TL düzeylerini aşmasının tek nedeni faizlerin düşük tutulması mı?
Bu defa Türkiye iktisadına dışarıdan tuzak kuruluyor argümanı kelam konusu edilemez. Faiz oranlarının düzeyi, dövizi yükselten içsel etkenlerin içerisinden yalnızca bir adedidir. Lakin en değerlilerindendir. TCMB’nin faiz artırmama kararının dışında, yatırım ortamına karşı oluşan yerli-yabancı yatırımcı güvensizliği, mülkiyet hakkına el koymanın hukukî temelinin zayıflamış olması, yargı bağımsızlığı alanındaki sistemsel bozulmalar, Türkiye’nin dış borç ölçüsü ve ABD seçimleri, TL’ye baskı yapan en kıymetli başka nedenlerin başında geliyorlar. TL’nin geldiği bu düzeye rekabetçi kur demek yanlışsız bir tanımlama olamaz. Şayet rekabetçi kur olsaydı 2019-2020 Ağustos ayları ortasında TL, dolara karşı yüzde 31 paha kaybettiği halde birebir periyotta ihracat yüzde 17 gerilemezdi.
DÖRT YILDIR ISLAHAT YAPILMADI
– Pekala, Türkiye iktisadı bu noktaya nasıl geldi?
2016’dan bu yana Türkiye’nin uyguladığı iktisat siyasetlerindeki yanılgılar artarak devam etmektedir. Öncelikle Türkiye iktisadında ortaya çıkan çıktı açığı halini aşmak için kredi balonları yaratılarak risk düzeyi ve ekonomik hararet artırıldı. Bu en kıymetli ve en sistematik küsurdu. TCMB’nin otofinansman yoluyla yıllardır yarattığı kaynaklarına el konulup bütçeye aktarılarak askeri alanlar yüklü olmak üzere harcandı. Kuru baskılamak gayesiyle TCMB rezervleri tüketildi. Negatif faiz hali oluşturuldu. Bu da en değerli hatalardandı. 2016’dan bu yana Türkiye hiçbir yapısal ıslahat gerçekleştirmedi. TL’nin dış paha kayıplarının daima hale gelmesi, yüksek enflasyon, düşük büyüme, son 4 yılın yanılgılı siyasetlerinin doğal sonucudur.
– Türkiye iktisadını ve yurttaşları nasıl günler bekliyor?
Bu konjonktürde ekonomik modellerle gelecek iddiaları yapmak bayağı zorlaştı. Yatırımcılar ve firmalar, TCMB’nin para siyasetleri nedeniyle gerçek faiz hesaplamalarını yapamaz duruma düşürüldükleri için yatırım bütçelerini son bir yıldan bu yana ertelemektedir. Türkiye, düşük faiz ve büyüme ısrarından prensip olarak vazgeçmeden süratli kredi genişlemesi, yüksek enflasyon, reaksiyon verme gücü zayıflayan para siyaseti ve dolarizasyon bundan sonraki devirlerde de sürecek. TL yatırımcıları, fiili enflasyonun altında kalmaya devam edecektir. İktisadın genel idare paradigması değişmezse Türkiye’deki varlık transferi, yüksek enflasyon, bedelsiz TL, enflasyona yenik düşen servet iflasları, yüksek işsizlik, negatif büyüme halleri ve yoksullaşma devam edecektir.
BANKALAR ÖNEMLİ ZORLUK YAŞAYACAK
– Bu devirde bankalar ne kadar güçlü? Tekrar banka kurtarmaları gündeme gelebilir mi?
Bankaların yüksek risk idare disiplinleri son birkaç yıldır hırpalanmaktadır. Bankaların özyönetimlerini ilgilendiren hususlarda bankalar düzenleyici otoritelerin hariçten baskılayıcı uygulamalarına maruz kalmaktadır. Şu anda bilhassa tüketici ve esnaf kredilerinin geri dönüşlerinde bankaların önemli zorluk yaşayacağı aşikârdır. Kredi genişlemesi, bankaların etkin kalitesini zayıflatmıştır. Artan yapılandırma ve erteleme taleplerine mevzu olan ticari ve kurumsal krediler de bankaların kredi kalitelerini ve likidite düzeylerini bozmuştur. Gerçek bölümün yüksek kur riski sorunu çözülemediği sürece bankaların kredi riski daima tehlike altında kalacak. Süratle genişleyen kredi hacimleri nedeniyle kamu bankaları başta olmak üzere birçok bankanın ilerleyen periyotlarda kesinlikle kamusal dayanak almak zorunda kalacağı nihaidir.
– Türkiye iktisadı için bu krizden çıkış nasıl olacak?
Krizden çıkışın başlaması için şu andaki ekonomik idare paradigmasının oluşumunda yer alan müdahaleci, bürokratik, hür iktisat dışı, siyasete tabi anlayışların büsbütün değişmesi gerekir.
ENFLASYONDA DÜŞÜŞ HAYAL
– Büyüme, işsizlik, enflasyon ve kur tarafında nasıl bir grafik göreceğiz?
TCMB’nin araç bağımsızlığı sağlanmadan ve asıllı bir gerçek faiz imkanı sağlanmadan kurların üst taraflı oynaklığı durmayacaktır. TL’nin dış bedelindeki kayba bir üst hudut çizilmesi şu anda mümkün gözükmüyor. Kurların yükselen trendine bağlı olarak enflasyonda da istikametin üstte olacağı aşikârdır. Hissedilen işsizlik oranları artış istikametindedir. Türkiye iktisadının 2020’de yüzde 2-3 civarında negatif büyüme sağlayacağını öngörüyoruz.
NOT ARTIŞI ARTIK GÜÇ
– Kredi derecelendirme kuruluşlarının son Türkiye değerlendirmelerini nasıl okumak gerekiyor?
Beğenelim ya da beğenmeyelim, yatırımcılar bu kuruluşların not ve değerlendirmelerine bakıyor. Türkiye’nin bu notları, tekrar yatırım yapılabilir düzeye getirebilmesi için kurumsal derinlik, global entegrasyon, jeopolitik istikrar, anayasal tertip, hukukun bağımsızlığı üzere alanlarda gelişim göstermesi gerekir. Lakin Türkiye’nin kısa vadede yatırım yapılabilir düzeye gelmesi artık beklenmemelidir.
– Fransa mallarının boykotu gündeme geldi. Yabancı yatırımcı bunu nasıl kıymetlendirir?
Döviz kazanma imkanlarının zayıfladığı bir konjonktürde, ithalat ya da ihracat boykotlarının ekonomik mantığı olamaz. Boykotun karşılıklı hale getirilmesi halinde Türkiye, bu reaksiyonuyla en az net 5 milyar dolar döviz geliri kaybına uğrayacaktır. Birçok büyük Fransız firmalarının, bu boykot karşısında karar değiştirip Türkiye’den çıkma riski tetiklenmektedir. Yatırımcıların çabucak tamamında Türkiye’ye karşı bir güvensizlik hali belirtileri ortaya çıkmış durumdadır.
Cumhuriyet
