Altınbaş Üniversitesi öğretim üyesi ve Sol Parti Liderler Konseyi üyesi Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu, “Yeni Hazine ve Maliye Bakanı Lütfi Elvan ve Merkez Bankası Lideri Naci Ağbal’ın var olan yapının içerisinde, bir farklılık yaratacaklarını sanmıyorum” dedi. Kozanoğlu, Türkiye’nin 1 yıl içerisinde yenilemesi gereken 181.3 milyar dolar dış borcu olduğuna, ülkenin önemli bir ödemeler istikrarı krizi yaşama tehlikesi bulunduğuna işaret etti. Türkiye’nin bugün en can yakıcı meselesinin işsizlik olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu ile iktisattaki gelişmeleri konuştuk.
– Evvel gece yarısı atamasıyla Merkez Bankası lideri değişti, peşinden Bakan Berat Albayrak’ın istifası geldi. Bu süreci nasıl değerlendiriyorsunuz?
Öncelikle Merkez Bankası liderlerinin mühletleri dolmadan vazifeden alınmaları yahut istifa etmeleri çok istisnai bir durumdur. Fakat bir yolsuzluk, usulsüzlük kelam konusu olduğunda gündeme gelebilir. Bir ülkede peş peşe iki liderin, Murat Çetinkaya ve Murat Uysal’ın misyondan alınmaları kurumsal yapıların çökmekte olduğunun alameti sayılabilir. Ben aslında Merkez Bankası’nın (TCMB) bağımsızlığını savunmuyorum. Zira bu bağımsızlığın toplumun üretim, istihdam, geçim korkularından uzaklaşmış, finansal piyasaların taleplerine nazaran davranmaya kurgulanmış, neoliberalizmin ana direklerinden biri olduğunu düşünüyorum. Ne var ki bir yasal değişiklik yapılana kadar TCMB bağımsızlığına sonuna kadar sahip çıkmak gereğine de inanıyorum. Kaldı ki TCMB’de temel kararlar Para Siyaseti Konseyi (PPK) tarafından verilir. Lider 7 üyeden yalnızca birisidir. Beğenilmeyen faiz kararlarıyla tüm faturanın liderlere çıkarılması da başka bir çarpıklıktır.
– Pekala, Bakan Albayrak’ın istifası?
Hazine ve Maliye Bakanı’nın istifasını toplumsal medyadan duyurması da bütün teamüllere karşıttır. İstifa tek taraflı bir kurum olmasına rağmen, makam sahibi istifayı şahsen kendi üstüne, burada Cumhurbaşkanı’na sunmalıydı. Bunu ortadaki akrabalık bağının bunu gerektirmesini bir yana bırakarak büsbütün yerleşik kamu idaresi adabına dayandırıyorum. Aslında olağanda farklı olması gereken iki işlevi Hazine ve Maliye bünyesinde toplayan bir bakanlıkta misyon yapmak, üstelik de makro istikrarları son derece bozuk bir ekonomiyi tüm dünyanın pandemi sürecinden geçtiği bir periyotta yönetmek hakikaten çok meşakkatli bir vazife olmalı. Lakin Berat Albayrak daima sağladığı fevkalade başarılardan bahsettiği, tüm dünyanın bizi kıskandığı savını lisanına doladığı, yaşanan problemleri halkla paylaşmadığı için toplumun inancını büsbütün kaybettiği için tartışmaların maksadına oturmuştu.
SİSTEM ARTIK İŞLEMİYOR
– Şahısları değiştirmekle ekonomiyi düzlüğe çıkarmak mümkün mü? Türkiye iktisadı için iş işten geçti mi?
Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin, Türkiye’nin demokratik birikimine, kurumsal yapıların gelişmişliğine, iktisadın geldiği seviyeye hiç de uygun olmayan bir model olduğu kısa vakitte anlaşıldı. Bu sistemde beşerler her hususta cumhurbaşkanının ağzına bakmak zorunda kalıyor, geri kalan tüm figürler bir siluet olmaktan öteye gidemiyor. Bunun tahminen de en açık örneği Strateji ve Bütçe Başkanlığı üzere kâğıt üzerinde en kıymetli, kalkınma planını, yıllık programı, bütçeyi, orta vadeli programı hazırlamakla misyonlu bir kurumun başında kimin bulunduğunu kamuoyu evvelki gün fark etti. Üstelik bu kişi Maliye Bakanlığı vazifesinden ismi bilinen Naci Ağbal’dı. Erdoğan’ın rezervlerdeki erimeyi Ağbal’ın brifingiyle öğrendiğini görüyoruz ki bunlar daima sistemin işlemediğinin alametleri. Hazine ve Maliye Bakanlığı’na getirilen Lütfi Elvan ve Merkez Bankası Lideri Naci Ağbal, bürokrasiden gelen, biraz daha oturaklı bir profil veren kimseler. Lakin bu yapının içerisinde, bir taraftan neoliberal bir yandan kayırmacı sistem sürerken AKP milletvekili olarak da kamu idaresindeki bu bozulmada vebali bulunan kimselerin bir farklılık yaratacaklarını sanmıyorum.
İSTİFA, MÜJDE TESİRİ YARATTI
– Piyasanın Bakan Albayrak’ın istifasına birinci reaksiyonu döviz satışı oldu. Piyasa yaşananları nasıl algılıyor, piyasanın ana beklentisi ne?
Genelde iktisattan sorumlu bakanın istifası, üstelik yerine kimin geleceği belirli değilse piyasaların olumsuz tepkisiyle karşılaşır. Berat Albayrak’ın çok yıpranmışlığı tersine müjde tesiri yarattı. Birebir gün ABD Başkanlığı’nı Biden’ın net bir biçimde kazandığının anlaşılması, aşı çalışmalarında uzaklık alındığına dair olumlu haberler de üzerine eklenince lira bir günde yüzde 5’in üzerinde kıymet kazandı. Bir para, kıymet kaybetmeye başlayıp hür düşüşe geçince artık her yeni girenin bile yüzü gülmeye, dövizden her çıkan pişman olmaya başlar. 22 Ekim PPK kararında beklenen faiz artışının gelmemesiyle dolar kurunun 7.90 liradan 6 Kasım günü 8.50’nin üzerine çıktığını gözlemledik. Anlaşılan 9 Kasım’da olumlu algının güçlenmesiyle piyasalar bunu bir düzelme için fırsat bildi.
TEHLİKE ÇANLARI ÇALIYOR
– Pekala, bu krizden çıkış görüyor musunuz, ne yapılmalı?
Türkiye’nin 1 yıl içerisinde yenilemesi gereken 181.3 milyar dış borcu bulunuyor. Ülkenin önemli bir ödemeler istikrarı krizi yaşama tehlikesi var. Zira cari açık daima artıyor, bu borçların çevrilmesindeki zahmet ile birleşince tehlike canları çalıyor. Yılsonunda cari açığın 30 milyar doları aşması bekleniyor. Asıl tehlike şu: Özel bölüm 2018 ilkbaharından beri “delevaraging” denilen borçlarını azaltma telaşında. Son 2 yılda özel dalın dış borçları 62.3 milyar dolar azalmış. Gerçek dal şirketleri dış borçları yanında yurtiçi bankalara olan döviz yükümlülüklerini de aşağı çekme uğraşında. 2017 sonunda net durumları 162.2 milyar dolara gerilemiş. Bu riskin azaltılması açısından olumlu. Fakat şirketler kesiti borçlarını ödemek için döviz talep edince bu kurları yükselten bir tesir yaratıyor. Daha da kıymetlisi, gerçek bölüm nakit akışlarını dış borçların tasfiyesine tahsis edince yeni yatırım yapmıyor, istihdam yaratmıyor, iktisat bu cendereden bir türlü çıkamıyor.
– Sizce şu anda Türkiye’nin en can yakıcı sıkıntıları nelerdir?
Türkiye’nin bugün en can yakıcı sıkıntısının işsizlik olduğunu düşünüyorum. AKP iktisat idareleri hiçbir vakit işsizlik oranlarını aşağı çekemediği üzere, başta gençlerin, bayanların üretim sürecinin dışında kalmalarına yönelik tedbirler de geliştirememişti. Lakin bu defa durum daha da vahim. Zira nüfus süratle artarken çalışma isteği beyan eden nüfus giderek azalıyor. Yurttaşlar işsizlik meselesini katmerli yaşıyor, kamu istihdamının büsbütün dışına düşüyorlar. Bugün çalışma yaşındaki şahısların kabataslak fakat yarısı çalışma isteği beyan ediyor. İşsizleri çıkarınca her 100 bireyden 43-44’ünün istihdam edilebildiği bir iktisatla dünya ile rekabet edebilmek imkânsız. 3 şahıstan fakat 1’inin fiilen işbaşı yaptığı bir tabloyla karşılaşıyoruz. Bu, ekonomik bir sorun olduğu kadar toplumsal ve ruhsal boyutları da bulunan derin bir yaradır.
AÇLIK İMGELERİ YAYGINLAŞACAK
– Bundan sonraki süreçte yurttaşı nasıl günler bekliyor?
Döviz kurlarındaki artış enflasyona ivme kazandırıyor. Talep düşük olduğu için bu 2018’deki üzere anında fiyatlara yansımıyor. Lakin vakit içine yayılarak enflasyonu artırıyor, yurttaşın satın alma gücünü geriletiyor. Merkez Bankası’na nazaran kur artışlarının fiyatlara yüzde 20 geçirgenlik tesiri var. Pandemi, bilhassa ağırlama ve perakende bölümünü çok olumsuz etkiliyor. Küçük esnaf, sokak satıcıları, kayıt dışı çalışanlar salgından en fazla etkilenen kısımlar. En son açıklanan datalarla “Sosyal Muhafaza Kalkanı” çerçevesinde 39.2 milyar lira dağıtılmıştı. Bu GSYH’nin 1’inin altında çok hudutlu bir takviye. 6.3 milyon aileye yalnızca 1 kerelik 1000 TL ödemeyle yetinilmişti. Önümüzdeki aylarda zorlama kredilerin geri ödemeleri de kapıya dayanınca büyük dertler yaşanacak. Ne yazık ki göründüğü kadarıyla Türkiye’yi yoksulluk, hatta açlık imgelerinin yaygınlaştığı sıkıntı bir kış bekliyor.
Cumhuriyet
