Getty Images
Cuma günü açıklanan Haziran ayı pahalılığı, beklentilerin yaklaşık iki kat üzerinde gelerek senelik pahalılığı yüzde 12,6’ya çıkardı. Evet ne oldu da talebin böylesine düştüğü bir buhranın ortasında pahalılık rakamı bu kadar yüksek geldi?
Pahalılık neden yükseldi sorusuna en kolay yanıt; düşük nema ve bol kredi ile coşan talebin fiyatları yükseltmesi olurdu.
İlgili Mesajlar
Düşük getirinin talebi canlandırması ve enflasyonist presleri tetiklemesi uzun vadede elbette beklenir.
Lakin bu türlü bir talep açıklaması için şimdi erken olduğunu düşünüyorum.
Haziran ayı pahalılığının alt kalemlerini incelediğimizde, aylık bazda en fazla artış gösteren üç kalemin sırasıyla ulaştırma, lokanta ve oteller, ve cümbüş ve kültür olduğunu gözlemliyoruz.
Her üç kalemin de servis koluna ilişkin olması, fiyat artışlarının yüksek talebin sonucu olduğu açıklamasını zayıflatıyor.
Zira COVID-19 salgınında talebin en çok daraldığı kalemlerin yakın temas gerektiren servis bölümüne ilişkin olduğunu biliyoruz.
Koç Üniversitesi’nden Cem Çakmaklı, Sevcan Yeşiltaş, Muhammed Ali Yıldırım ve Maryland Üniversitesi’nden Şebnem Kalemli-Özcan ile yaptığımız çalışma, COVID-19 buhranının sektörel bazda maliyetlerini hesaplıyor.
Uzaktan çalışılabilecek dalların konuttan çalıştığı ve öbür tüm bölümlerin açık olduğu bir senaryo düşünelim.
Bu senaryoda, Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) üzerindeki maliyeti alt kollarına ayırdığımızda, en büyük hissenin lokanta ve oteller, parti ve kültür, ve emlak bölümünden geldiğini ve negatif talep tesirinin ağır olduğunu görüyoruz.
Talep düşükken fiyat artar mı?
Talep düşerken arz da düşerse pahalılık artabilir. Arzdaki düşüşün görece büyüklüğü de enflasyonist süreci uzatır.
BBCSalgın telaşı ile tüketimini azaltan ve kolay kolay da salgın öncesi seviyelerine getirmeyecek kitleleri bir kenara bırakalım.
Bu kümeden başka olarak, Haziran ayında toplumsal izolasyon önlemlerinin gevşemesi ile tüketime dahil olan küçük bir küme, fiyata çok hassasiyet göstermeyecek, güçlü ve inelastik bir talebi temsil ediyor olabilir.
Bu durum arz kaynaklı fiyat artışları için daha münasip bir yer oluşturabilir.
Arz hangi koşullarda azalır?
- COVID-19 nedeni ile arz zincirinde aksamalar olması, bilhassa ithal ara malına bağımlılığı daha yüksek olan kollarda talepten daha büyük bir arz daralmasını beraberinde getirebilir. Sahiden de Haziran ayı pahalılığının en yüksek olduğu ulaştırma dalı ithal ara malı bağımlılığı yüksek olan bir bölüm olarak önümüze çıkıyor.
- Tedarik zincirindeki aksamalara ek olarak dış borcu yüksek olan bölümlerin de COVID-19’dan daha fazla etkilenmeleri kelam konusu. Bu noktada lokanta ve oteller, emlak, inşaat ve ulaştırma kesimleri dış borcu yüksek ve dolayısı ile kurdaki dalgalanmalara hassas kollar olarak gözümüze çarpıyor. Yaptığımız tahlil, GSYH cinsi maliyetin yüksek olduğu kolların döviz cinsi borcu görece yüksek olan kesimler olduğunu gösteriyor.
Sene başından bu vakte geçen altı aylık devirde kurda yüzde 15 civarında bir bedel kaybı oldu. Alışılagelmiş koşullar altında kur geçişkenliğinin pahalılığı iki puan kadar artırması beklenirdi. Lakin bu tesirin talebin bu kadar zayıf olduğu bir ortamda tesirli olabilmesi epeyce güç. Analistleri şaşırtan da büyük ölçüde bu oldu. Cevdet Akçay bu durumun beklenti tesiriyle gelen kısmi bir fiyatlama davranışına işaret ettiğini vurguluyor. Kurdaki mevcut seviyelerin rezerv kullanarak denetim edildiği bir ortamın sürdürülebilir olmaması durumunda, bu inancın ileriye yönelik beklentileri artırarak fiyatlama davranışlarını etkileyebileceğine işaret ediyor.
- Arzdaki azalmanın bir gayri sebebi de yılların getirdiği pahalılık yapışkanlığınının QE ile daha da güçlü bir hal alması. Pahalılığın düşeceğine dair bir inanç oluşmadıkça ve tahvil alımları ile piyasaya sürülen önemli para arzının bir noktada geri çekileceğine dair inandırıcı bir muhabere sinyali gelmedikçe beklentiler ve dolayısı ile maliyetler düşük talebe karşın azalmıyor.
Cumhuriyet
