Hong Kong basınından South China Morning Post gazetesinin, ulaştığı Çin kaynaklarından salgının birinci ortaya çıktığı tarihin 17 Kasım olduğunu duyurmasının akabinde bir yıl geçti.
Bu müddette insanlık, toplumsal ara, uzaktan eğitim, kitlesel sokağa çıkma yasakları, fabrika ve iş yerlerinin uzun mühlet toplu olarak kapatılması, dini hayattan cümbüş kesimine kadar toplumsal hayatın birçok alanında toplu aktivitelerin yasaklanması üzere uygulamalara şahit oldu.
Dünya genelinde onlarca ülkede yaşayan milyarlarca kişinin bir biçimde hayatını etkileyen Kovid-19’un toplumsal etkileşimi, alışverişi, eğitimi, çalışma sistemlerini fizikî yerlerden dijital ortamlara taşımaya zorladığı yeni olağan isimli farklı bir hayat biçimi benimsenmesine neden oldu.
Salgının insan sıhhatini tehdit etmesinin yanı sıra kış periyodunda hadise sayılarının ikinci dalga tehlikesini göstermesi maske, aralık, hijyen kavramlarını günlük hayatın ayrılmaz bir modülü haline getirdi. Dünyada 200’e yakın ülke ve bölgeye yayılarak global salgına dönüşen virüs, ortaya çıktığı günden bu yana dünyada 55 milyon 943 binden fazla şahsa bulaşırken 1 milyon 343 bini aşkın kişinin hayatını kaybetmesine neden oldu.
Dünya, Kovid-19 salgınından birinci sefer, Çin’in, 31 Aralık 2019’da Hubey eyaletine bağlı Vuhan kentinde kaynağı bilinmeyen gizemli bir teneffüs yolu rahatsızlığının ortaya çıktığını, Dünya Sıhhat Örgütüne (DSÖ) bildirmesiyle haberdar oldu.
Virüsün DSÖ’ye bildirilmesi Çin’de çoğunluğu yurt içi olmak üzere seyahatlerin tepe yaptığı Çunjie (Bahar Bayramı) devrine denk geldi. Her yıl Bahar Bayramı’nda kara, deniz ve hava yollarıyla 3 milyar civarında seyahat yapılıyor.
Virüsün 17 Kasım’da ortaya çıkışından sonra, DSÖ yeni tip koronavirüsü “pandemi” (küresel salgın) ilan ettiği 11 Mart’a kadar geçen yaklaşık 3 aylık müddette salgın Türkiye dahil birçok ülkeye yayıldı.
VUHAN LOKAL HÜKÜMETİ SALGINI BİLİYORDU
Vuhan Belediye Lideri Cou Şienvang, “Yerel hükümetin başı olarak (salgın) bilgisini aldım. Lakin açıklamaya yetkili değildim.” biçimindeki açıklamaları ocak ayında basına yansırken, bu açıklamadan evvel 5 milyon Vuhanlının kentten tatil ve gibisi nedenlerle ayrıldığı saptandı.
Salgını araştıran üç gazetecinin, evvel ortadan kaybolduğu daha sonra ise Çin polisi tarafından kontrol yahut gözaltına alındıkları ortaya çıktı.
Çin hükümetinin, virüsü birinci çıktığı devir iletileşme kümesinden arkadaşlarına duyuran ve daha sonra salgından ötürü hayatını kaybeden Çinli tabip Li Vınliang hakkında dedikodu yaymak suçlamasıyla soruşturma açması da yansılara neden oldu. Hekim Li, vefatın akabinde halk tarafından “ulusal kahraman” ilan edilirken Vuhan polisi de hekimin ailesinden özür diledi.
ABD Lideri Donald Trump ise Kovid-19’u “Çin virüsü” olarak ilan ederek Çin ile ABD ortasında yeni bir tansiyon alanı oluşturdu. Çin hükümeti ise Trump idaresine salgının siyasallaştırılmaması davetlerinde bulundu.
48 AŞI ADAYI BEŞERLER ÜZERİNDE TEST EDİLİYOR
Başlarda Çin ve etrafını etkileyen ve bölgesel olarak görülen salgının, Asya sonlarını aşıp halk sıhhatini global çapta tehdit etmeye başlamasıyla dünya virüsle ilgili gelişmelere kilitlendi, salgının denetim altına alınması ve önlenmesine yönelik önlemler, bütün ülkelerin ana gündemi haline geldi, aşı çalışmaları ise birçok ülkeden yapılmaya başlandı.
DSÖ’nün bilgilerine nazaran, 12 Kasım prestijiyle dünya genelinde 48 Kovid-19 aşı adayı, klinik denemelerle beşerler üzerinde test edilirken, 164 aşı adayı da klinik öncesi geliştirme etabında bulunuyor.
Klinik deneme evresine geçen aşılardan 21’i birinci, 16’sı ikinci, 11’i ise üçüncü etapta beşerler üzerinde test ediliyor. Binlerce deneğin katıldığı, 3’üncü kademe klinik denemeleri yürütülen potansiyel aşılar ortasında ABD’den 4, İngiltere’den 1, Rusya’dan 1, Hindistan’dan 1 ve Çin’den 4 aday yer alıyor.
Hükümetler ve memleketler arası kuruluşlar, aşı çalışmalarına daha evvel görülmemiş ölçülerde mali kaynak sağlarken, şirketler de şimdi klinik deneme basamağındaki aşılardan yüz milyonlarca doz üreterek büyük riskler alıyor.
VİRÜSÜN YAYILMA SÜRECİNDEKİ EN ÖNEMLİ GELİŞMELER
Kovid-19 salgınının birinci kere duyulmasından bu yana belirli başlı gelişmeler şu halde oldu:
31 Aralık 2019’da Çin, Hubey eyaletine bağlı Vuhan kentinde kaynağı bilinmeyen gizemli bir teneffüs yolu hastalığı tespit edildiğini bildirdi.
1 Ocak’ta hastalığa birinci yakalananların ziyaret ettiği belirlenen Vuhan’daki deniz eserleri besin pazarı kapatıldı.
“YENİ TİP KORONAVİRÜS” VE ÇİN’DE BİRİNCİ VEFAT
7 Ocak’ta DSÖ, hastalığın SARS olmadığını ancak “yeni tip bir koronavirüsten” kaynaklandığını açıkladı.
11 Ocak’ta Çin’de hastalıktan birinci vefat görüldü. Ölen kişi, Vuhan’daki pazardan alışveriş yaparken koronavirüs kaptığı iddia edilen 61 yaşında bir erkekti.
13 Ocak’ta Çin dışında birinci hadise görüldü. Tayland’da bir bayan hastada Kovid-19 tespit edildi.
“KÜRESEL ACİL DURUM”
Virüs, seyahat eden şahıslar aracılığıyla birçok ülkeye yayıldı. Hong Kong, Tayvan, Singapur, Güney Kore, Avustralya, Malezya, Vietnam ve Nepal’de Kovid-19 tespit edilen bireyler tedavi altına alındı.
23 Ocak’ta salgının ortaya çıktığı Vuhan kentine tüm ulaşım durduruldu, karantina önlemleri uygulanmaya başlandı.
24 Ocak’ta Avrupa’da birinci olaylar ortaya çıktı. Fransa’da Çin’den gelen iki bireyde ve bir akrabalarında yeni tip koronavirüs tespit edildi.
30 Ocak’ta DSÖ “küresel acil durum” ilan etti.
31 Ocak’ta İngiltere, İtalya ve İspanya’da birinci olaylar görüldü.
2 Şubat’ta Çin dışında birinci sefer Filipinler’de bir kişi hayatını kaybetti.
“KOVİD-19”
11 Şubat’ta DSÖ, yeni tip koronavirüse “Kovid-19” ismi verildiğini duyurdu.
Fransa’da yeni tip koronavirüsten hayatını kaybeden kişi, Avrupa kıtasındaki birinci vefat hadisesi oldu.
GÜNEY KORE, İRAN VE İTALYA’DA SALGINLAR
22 Şubat’ta Güney Kore’de bir günde 229 olay görüldü. Ülkenin güneyindeki Daegu kentindeki bir Katolik Hristiyan kilisesinin cemaati içindeki yayılmanın salgında rolü olduğu belirlendi.
26 Şubat’ta Güney Amerika kıtasında birinci hadise Brezilya’da, İtalya’dan seyahatten dönen bir iş adamında görüldü.
SUUDİ ARABİSTAN UMRE ZİYARETLERİNİ DURDURDU
27 Şubat’ta Suudi Arabistan, Kovid-19 nedeniyle umre ziyaretlerini askıya aldı.
28 Şubat’ta DSÖ, Kovid-19 için global risk düzeyini “yüksekten” “çok yüksek”e çıkardıklarını duyurdu.
8 Mart’ta İtalya’da salgının yayıldığı Lombardiya Bölgesi ve 14 kent karantinaya alındı.
10 Mart’ta Başbakan Giuseppe Conte ülkede hür deveranı kısıtlayarak kapsamlı karantina önlemleri ilan etti.
TÜRKİYE’DE BİRİNCİ OLAY
11 Mart’ın birinci saatlerinde Sıhhat Bakanlığı, Türkiye’de birinci hadisenin görüldüğünü duyurdu.
DSÖ yeni tip koronavirüsü “pandemi” (küresel salgın) ilan etti.
12 Mart’ta Türkiye’de birinci ve orta dereceli okullar ile üniversitelerde eğitime orta verildi.
13 Mart’ta ABD’de Lider Trump, salgın nedeniyle ülke genelinde “ulusal acil durum” ilan etti.
17 Mart’ta Avrupa Birliği (AB), üçüncü ülke vatandaşlarının üye ülkelere ve Schengen bölgesine yapacakları seyahatlere 30 günlük süreksiz kısıtlama getirdi.
23 Mart’ta İngiltere’de de karantina önlemleri uygulamaya kondu.
24 Mart’ta Memleketler arası Olimpiyat Komitesi (IOC) 2020 Tokyo Olimpiyatlarının gelecek yıla ertelenmesine karar verdi.
İNGİLTERE BAŞBAKANI HASTALIĞA YAKALANDI
Tıpkı gün, İngiltere Başbakanı Boris Johnson, Kovid-19 testinin olumlu çıktığını duyurdu.
3 Nisan’da Türkiye’de 30 büyükşehir ve Zonguldak vilayetine giriş çıkışlar yasaklandı.
VUHAN’DAKİ KARANTİNA KALDIRILDI
7 Nisan’da Çin’de birinci sefer Kovid-19 nedeniyle yeni vefat yaşanmadığı bildirildi. Birebir gün akşam saatlerinde salgının ortaya çıktığı Vuhan kentinde karantina kaldırıldı.
14 Nisan’da ABD Lideri Trump DSÖ’nün salgının dünya geneline yayılmasında önemli sorumluluğunu olduğunu ileri sürerek, örgütün, salgının başında Çin’in beyanlarına itimat ederek dünyayı yanılttığını savundu.
16 Nisan’da Japonya’da ortalarında Tokyo ve Osaka’nın bulunduğu 7 bölgede fevkalâde hal ilan edildi.
ABD’DEN REMDESİVİR’E ONAY
1 Mayıs’ta ABD Besin ve İlaç Yönetimi (FDA), Amerikan Gilead ilaç şirketinin ürettiği “Remdesivir” isimli antiviral ilacın Kovid-19 tedavisinde “acil durum kullanımına” onay verdi.
6 Mayıs’ta Vuhan kentinde okullarda yüz yüze eğitime kısmen tekrar başlandı.
BÜYÜK BUHRAN’DAN BU YANA EN BÜYÜK GLOBAL EKONOMİK DARALMA
13 Mayıs’ta BM tarafından yayımlanan Dünya Ekonomik Durumu ve Beklentiler Raporu’nda global iktisadın Kovid-19 salgınının tesiriyle bu yıl yüzde 3,2 daralacağını öngördü. Raporda, iktisattaki küçülmenin 1930’lardaki Büyük Buhran’dan bu yana en keskin daralma olacağına işaret edildi.
16 Mayıs’ta Hindistan’daki olay sayısı Çin’i geride bıraktı.
Çin’de Kovid-19 salgının ortaya çıktığı Vuhan kentinde yırtıcı hayvan ticareti yırtıcı hayvan eti tüketilmesi 5 yıl müddetle yasaklandı.
22 Mayıs’ta Brezilya, ABD’nin akabinde en fazla hadisenin görüldüğü ülke pozisyonuna geldi.
29 Mayıs’ta ABD Lideri Trump, ülkesinin DSÖ ile bağlantısını sonlandırdığını açıkladı.
7 Temmuz’da Brezilya Devlet Lideri Jair Bolsonaro’nun Kovid-19 testi olumlu çıktı.
17 Temmuz’da Hindistan’da hadise sayısı 1 milyonu aştı.
11 Ağustos’ta Rusya Kovid-19 aşısının iki aylık testlerinin akabinde kullanımına onay veren birinci ülke oldu.
7 Eylül’de Hindistan 4,2 milyon olay sayısıyla dünyada en çok hadise görülen ikinci ülke oldu.
29 Eylül’de Kovid-19’un neden olduğu can kaybı 1 milyonu aştı.
3 Kasım’da ABD’de 59. başkanlık seçimlerinde salgın nedeniyle 80 milyona yakın kişi postayla oy kullandı.
Cumhuriyet
