Getty Images
Türkiye’de 2021 yılının taban fiyatını belirleyecek Taban Fiyat Tespit Komitesi görüşmelere 4 Aralık’ta başladı. Kurulun ay sonuna kadar bir artırım oranı belirlemesi bekleniyor.
Taban fiyat yıllardır enflasyon oranı yahut üzerinde artırılıyor.
Ama Türk Lirası’nın son yıllarda yaşadığı büyük paha kaybı, taban ücretlilerin alım gücünde önemli bir gerilemeye yol açtı.
Türkiye’de bir minimum ücretlinin brüt maaşı 2016 yılı başında 500 euronun üzerindeyken, 2020 sonunda bu ölçü 300 euro düzeylerine geriledi.
Türkiye’de üretilen ve tüketilen pek çok eserin maliyetinde döviz bazlı girdi (elektrik, petrol, ithal hammadde ve orta hususlar gibi) olduğu için döviz kurundaki artış bu eserlerin fiyatını artırdı, taban fiyatın ise bedelini düşürdü.
Türkiye’de minimum fiyatla çalışan bir personel, 2016’ya kadar pek çok Doğu Avrupa ülkesindeki taban fiyatlı personelden daha fazla gelir elde ediyordu.
Aile, Çalışma ve Toplumsal Hizmetler Bakanı Zehra Zümrüt Selçuk, 6 Kasım’da TBMM Plan ve Bütçe Komitesi’nde yaptığı konuşmada Türkiye’deki taban fiyat karşılaştırmalarında Türkiye’nin yerini öbür ülkelerin önüne taşımakta olduklarını söylemişti.
Ancak 2016’dan sonra TL’de yaşanan bedel kaybı ile Türkiye’deki taban ücretliler pek çok Doğu Avrupa ve eski Doğu Bloku ülkesinden geride kaldı.
Dört yıl evvel bir Bulgar taban ücretlinin iki katından fazlasını kazanan Türkiye’deki minimum ücretliler 8 Aralık 2020 prestijiyle birebir ölçüde minimum fiyat alıyor: 310 euro.
2008 sonrasında uzun yıllar ekonomik kriz yaşayan Yunanistan’da ise 2016’da minimum fiyat Türkiye’dekinden yüzde 31 daha fazlaydı.
Aralık 2020 prestijiyle Yunanistan’daki minimum fiyat Türkiye’nin yaklaşık 2,5 katına denk geliyor.
Kocaeli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi’nde sanayi alakaları, emek tarihi ve çalışma hukuku üzerine çalışmalar yürüten Doç. Dr. Aziz Çelik Türkiye’nin bir periyot önünde yer aldığı bu ülkelerin geri kalmasında TL’nin paha kaybının yanı sıra, bu ülkelerin Avrupa Birliği’ne girmesinin de tesirli olduğunu söylüyor.
2000’lerin başında AB’ye girmek pek çok Doğu Avrupa ülkesinin iktisadında büyümeyi ve yatırımları hızlandırdı.
Talepler ne?
Bu nedenle bu yıl minimum fiyat artırımının evvelki yıllara kıyasla çok daha yüksek olması tarafında talepler geldi.
Devrimci Emekçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) net 3.800 TL, HDP 4.000 TL, CHP 3.100 TL, ÂLÂ Parti de 3.000 TL olması gerektiğini söyledi.
Bu üç örgüt de minimum fiyattan vergi alınmamasını savunuyor.
4 Aralık’ta Minimum Fiyat Tespit Kurulu’nun birinci toplantısının olduğu gün ortak bir açıklama yapan DİSK, Türk-İş ve Hak-İş Memleketler arası Çalışma Örgütü (ILO) Anayasası’nın girişindeki, “işçinin ve ailesinin sırf geçimini temin eden fiyat, insanca yaşamaya kâfi bir fiyat değildir. Halbuki çalışanın insanca yaşaması için kâfi fiyata sahip olması gerekir” sözünü hatırlattı, taban fiyatın minimum geçim indirimi hariç, net olarak açıklanması gerektiğini ve tüm fiyatların taban fiyata tekabül eden kısmının vergiden muaf tutulması gerektiğini belirtti.
DİSK Lideri İstek Çerkezoğlu minimum fiyatın birçok Avrupa ülkesinde sembolik bir sayı olduğunu ama Türkiye’de giderek ortalama fiyat haline geldiğini, 10 milyon çalışanın minimum fiyat yahut altında maaş kazandığını söylüyor.
Eurostat bilgileri de Çerkezoğlu’nun bu kelamlarını destekliyor.
Bu bahisteki en aktüel Eurostat istatistiğin bulunduğu 2010 yılında Türkiye’de maaşlı çalışanların yaklaşık yüzde 43’ü minimum fiyat yahut yüzde 5 üzerinde maaş alıyordu.
Bu hususta Türkiye’ye en yakın Avrupa ülkesi olan Slovenya’da oran yüzde 20’nin altında, Portekiz’de yüzde 16, Yunanistan’da ise yüzde 6 civarındaydı.
Aziz Çelik, 2017 datalarına nazaran Türkiye’de bu oranın yüzde 57 civarında olduğunu söylüyor. Birebir yılın Eurofound datalarına nazaran AB ülkeleri içinde ise en yüksek oranlar Romanya’da yüzde 22, Portekiz’de ve Macaristan’da yüzde 20.
Doç. Dr. Çelik de Avrupa ülkelerinde birden fazla Avrupa ülkesinde minimum fiyatın en kolay, en düşük fiyatlı işler için belirlendiğini ve bu fiyatı alanların Türkiye’ye kıyasla çok daha düşük olduğunu vurguluyor.
DİSK Araştırma Merkezi’nin 7 Aralık’ta yayınladığı minimum fiyat araştırmasına nazaran Türkiye’de bayanların ortalama fiyatı taban fiyatın 1,24 katı. Erkeklerde ise bu oran 1,49 kat.
Bu nedenle minimum fiyatın kıymeti Türkiye’de öteki ülkelere kıyasla çok daha fazla.
Türkiye’de taban fiyat ne kadar olmalı?
Bu soruyu yönelttiğimiz Doç. Dr. Aziz Çelik, minimum fiyat belirlenirken enflasyon oranının değil hayat standartlarının dikkate alınması gerektiğini söylüyor.
Türkiye’de resmi tüketici enflasyonu yıllık yüzde 14. Ancak bilhassa taban fiyatlı emekçilerin harcamalarında daha büyük tartısı olan besin enflasyonu bunun üzerinde.
Çelik dört kişilik bir aile için yoksulluk hududu 8 bin TL civarındayken taban fiyatın de 4 bin TL civarında olması gerektiğini söylüyor.
Bu 2020 net minimum fiyatına yüzde 50’nin üzerinde artırım manasına geliyor.
Pekala pandeminin etkilediği ve kimileri batma noktasına gelen şirketler, bilhassa de küçük ve orta büyüklükteki işletmeler ile esnaf böylesi bir maaşı karşılayabilir mi?
Çelik, burada devletin devreye girerek minimum fiyattan alınan vergileri kaldırmasını, taban fiyatlı emekçinin işyerine maliyetini de teşviklerle azaltmasını tavsiye ediyor.
Taban fiyatlı bir emekçi çalıştırmak için patronun cebinden 2020’de 3.458 TL çıkıyor. Brüt minimum fiyat 2.943 TL olurken taban fiyatlı bekar ve çocuksuz bir çalışanın eline taban geçim indirimi dahil 2.324 TL net maaş geçiyor.
Getty ImagesÇelik pandemi sürecinde devletin ortadaki farka yol açan bu vergilerden feragat edebileceğini söylüyor ve ekliyor:
“Asgari fiyattaki artışın şöyle bir faydalı tarafı var: Taban fiyattaki artış iktisatta harcamayı artıracak, ekonomiyi canlandıracak bir artıştır. Ekonomik krizin çözülmesi noktasında kıymetli bir rol oynayabileceğini düşünüyorum.”
Patronların de sıkıntı durumda olduğunu söyleyen Çelik, bu durumda yapılması gerekenin taban fiyatı düşük tutmak değil, bir yandan minimum fiyatı artırıp öteki yandan da pandemi nedeniyle güç duruma düşen patronlara dayanak vermek gerektiğini söylüyor.
Çelik “TÜİK bilgilerine nazaran pandemi periyodunda sermaye ödemeleri artarken işgücü ödemeleri azaldı. Çalışanlar ve patronların pandeminden birebir biçimde etkilendiğini öne sürmek mümkün değil” diyor.
Çelik minimum fiyatın günümüzdeki düzeyine tarihî bir perspektif de ekliyor:
“Türkiye’de minimum fiyatın alım gücünün en yüksek olduğu yıllardan biri 1978’di. Taban fiyatın Gayrisafi Yurtiçi Hasıla’ya oranı günümüzde de tıpkı olsaydı bir minimum fiyatlı bugün 4.900 TL kazanırdı.
“1978’den bu yana emekçiler ekonomik büyümeden daha düşük hisse aldıkları için bugün bu tabloyla karşı karşıyayız.
“Toplumsal zenginlik eşit olarak paylaşılmadı, gelir eşitsizliği arttı, taban ücretliler ulusal gelirdeki artıştan yararlandırılmadı.”
dhaTürk-İş Lideri Ergün Atalay geçen yıl belirlenen 2020 taban fiyat düzeyini eleştirmiş, bunun TÜİK datalarına nazaran bir emekçinin aylık besin harcama sayısının altında olduğunu vurgulamıştıDİSK bilgilerine nazaran Türkiye minimum fiyat ile cumhurbaşkanı yahut başbakan maaşları ortasında en çok fark olan ülkelerden biri. İrlanda’da başbakan taban fiyatın 4 katı, İngiltere ve Yunanistan’da 9 katı maaş alırken Türkiye’de 30 katı maaş alıyor.
DİSK’e nazaran Türkiye’de minimum fiyatın iki katından fazla maaş alan 4,2 milyon kişi bulunurken geri kalan herkes minimum fiyatın iki katının altında maaş alıyor.
Doç. Dr. Aziz Çelik, Türkiye’de 958 bin kişinin taban fiyatın yarısından daha az fiyat aldığını aktarıyor.
TÜİK’in Ağustos 2020 bilgilerine nazaran iş gücünün yüzde 32,9’u kayıt dışı çalışıyor, fiyatlı ve maaşlı çalışanlar 2019 datalarına nazaran yılda ortalama 34 bin, yevmiyeli çalışanlar ise 14 bin TL kazanıyor.
2021 taban fiyatı ne vakit açıklanacak?
Taban Fiyat Tespit Kurulu 4 Aralık’ta birinci toplantısını gerçekleştirdi.
İkinci toplantı 15 Aralık’ta Türkiye Patron Sendikaları Konfederasyonu’nun konut sahipliğinde, üçüncü toplantı ise 22 Aralık’ta Türk-İş’in konut sahipliğinde gerçekleştirilecek.
Üçüncü toplantıdan da karar çıkmaması durumunda Aralık ayının son haftasında yapılacak bir toplantı ile minimum fiyatın belirleneceği düşünülüyor.
Minimum Fiyat Tespit Komitesi nasıl işliyor?
Taban Fiyat Tespit Komitesi’nde emekçi örgütleri, patronlar ve hükümetten beşer temsilci bulunuyor.
Kararlar oy çokluğu yahut oy birliği ile alınıyor.
DİSK bilgilerine nazaran son 20 yılda minimum fiyat sırf dört kez oy birliğiyle belirlendi. İki sefer patron temsilcileri karara muhalif kalırken 14 defa de personel temsilcileri muhalif kaldı.
Yasaya nazaran en az 2 yılda bir toplanması gereken konsey, son devirde her yıl sonu toplanarak bir sonraki yılın artırım oranını belirliyor.
Türk-İş Danışmanı Enis Bağdadioğlu, bu toplantılarda hükümetin patronun yanında yer almasından şikayetçi.
Doç. Dr. Aziz Çelik de konseyde genelde sermaye ve hükümet temsilcilerinin uzlaşarak karar verdiğini, sendikaların pazarlık gücünün azaldığını ve personel sınıfının temsilcilerinin taleplerinin karşılanmadığını söylüyor.
Cumhuriyet
