Türkiye Devrimci Personel Sendikaları Konfederasyonu Araştırma Merkezi’nin (DİSK-AR) “Covid-19 Personelleri Nasıl Etkiledi?” alan araştırması, Covid-19 salgınının emekçilerin işi, geliri ve sıhhati üzerindeki çok boyutlu olumsuz tesirlerini ortaya koydu. Covid-19 devrinde personellerin gelirleri azaldı, çalışma biçimleri değişti (iş başında bulundukları mühlet azaldı), başta borçluluk olmak üzere ekonomik zorlukları arttı. Bulgular başkaca personellerin salgına ait derin tasalarını da yansıtmaktadır. Emekçilerin ezici çoğunluğu kendilerini ve işlerinin tehlike altında olduğunu belirtmekte. Araştırma, bayan çalışanların ve kişisel bölüm çalışanlarının salgından daha ağır biçimde etkilendiğini ortaya koyuyor. Sendikalı işyerlerinde salgının yarattığı aksiliklerin varlığı, sendikasız ve kayıt dışı işyerlerinde çok daha vahim bir tablonun ortaya çıkmış olduğunun da kanıtı sayılabilir.
ÇALIŞMA BİÇİMİNDE ÖNEMLI DEĞİŞİKLİKLER OLDU
* Emekçilerin yüzde 63’ünün çalışma biçimi değişti.
* Emekçilerin yüzde 41’inin çalışma müddeti Covid-19 nedeniyle azaldı
* Hususî dalda personellerin yüzde 76’sının çalışma biçimi Covid-19’dan etkilendi.
* Emekçilerin yüzde 23’ü kısa çalışma yaptı.
* Kişisel dalda personellerin ise yüzde 37’si kısa çalışma yaptı.
* Çalışanların yüzde 19’ü işe dönüşümlü gidip geldi.
PERSONELLER ÖNEMLI FIYAT VE GELİR KAYIPLARI YAŞADI
* Çalışanların bir kısmının fiyat, bir kısmının ise fazla çalışma ve toplumsal haklarında kayıplar yaşandı.
* Araştırmaya katılan çalışanların yüzde 36’sı fiyat ve gelir kaybı yaşadı.
* Çalışanların yüzde 40’ı daha ucuz besinlere yöneldi.
YÜZDE 75’İ COVID-19 NEDENİYLE EKONOMİK ZORLUK YAŞADI
* Çalışanların yüzde 25’ten fazlasının borçları arttı.
* Personellerin yüzde 19,4’ü kredi kartının alt limitini ödeyebildi.
* Çalışanların yüzde 16,5’i kredi kartı borcunu ödeyemedi.
BAYAN PERSONELLER DAHA OLUMSUZ ETKİLENDİ
* Araştırma bayan emekçilerin Covid-19’dan daha olumsuz etkilendiğini ortaya koydu.
* Bayan çalışanların yüzde 52’si Covid-19 periyodunda fiyatlı çalışma vadelerinin azaldığını bildirdi.
* Bayan çalışanların yüzde 42’si Covid-19 devrinde fiyat kaybı yaşadı.
* Bayanların çalışma biçimi erkeklere nazaran daha fazla esnekleşti.
* Bayanlar salgının yayılma suratı konusunda daha telaşlı.
PERSONELLERIN BİRİKİMLERİ ÇOK SONLU
* Emekçilerin yüzde 63’ü geliri kesilirse 1 aydan daha az mühletle geçinebileceğini beyan etti.
* Personellerin yüzde 29’u geliri kesilirse 1-3 ay arası müddetle geçinebileceğini beyan etti.
* Emekçilerin yalnızca yüzde 12’si 6 aydan daha uzun vade geçinebileceğini belirtti.
İŞKUR ÖDENEKLERİ YAYGIN BİÇİMDE KULLANILDI
* DİSK üyesi emekçilerin yüzde 27’si İŞKUR’dan ödenek aldı.
* Emekçilerin yüzde 24’ü kısa çalışma ödeneği aldı.
* Hususî bölümde emekçilerin yarısı İŞKUR’dan ödenek aldığını bildirdi.
* Hususî dalda kısa çalışma ödeneğinden yararlananların orantısı yüzde 43 oldu.
* Emekçilerin yüzde 91’i İŞKUR dışında bir yardım almadı.
COVID-19 TEDBIRLERI EHLIYETLI DEĞİL
* Emekçilerin yüzde 29,4’ü kendilerinin yahut arkadaşlarının Covid-19’a yakalandığını bildirdi.
* Covid-19 vakaları nedeniyle işyerlerinin yüzde 15’inde üretim durdu.
* Emekçilerin yüzde 53’ü işyerlerinde salgına karşı alınan tedbirleri ehliyetli bulmuyor.
* Hami tedbirlerin yeterliliğine ait olumlu kanaat yüzde 50’nin altında.
ÇALIŞANLARIN TELAŞLARI BÜYÜK
* Emekçilerin yüzde 82’si Covid-19 nedeniyle işini ve/veya kendisini tehlikede hissediyor.
* Emekçilerin yüzde 53’ü salgının yayılma suratının artacağını düşünüyor.
* Çalışanların yüzde 84’ü Covid-19’u şahsî ekonomik durumu için büyük tehlike olarak görüyor.
* Personellerin yüzde 90’a yakını Covid-19’u memleket ve dünya iktisadı için tehdit olarak görüyor.
YÜZDE 58’İ EŞİ VE ÇOCUĞUYLA YAŞIYOR
Araştırma kapsamında çalışanlara “Kiminle yaşıyorsunuz?” sorusu sorulmuştur. Personellerin yüzde 58.1’i eşi ve çocukları ile yaşadığı belirtirken, yüzde 16,3’ü ana ve/veya babası ile yaşadığını söylemiştir. Eşi, çocukları ve aile büyükleri ile (geniş aile) yaşayanların nispeti yüzde 9,4 iken, eşi ile yaşayanların orantısı yüzde 8,1, tek başına yaşayanların orantısı ise yüzde 3,3 olmuştur.
YÜZDE 58’İ MINIMUM FIYATLI
Araştırma kapsamında DİSK üyesi emekçilere “İkramiye, fazla mesai ve varsa fiyat dışı gelirleri dahil ederek aylık ortalama geliriniz sıradan koşullar altında ne kadar?” sorusu sorulmuştur. Araştırma sonuçlarına nazaran DİSK üyesi emekçilerin yüzde 27’sinin ortalama fiyatı 3000-3500 TL arasındadır. Çalışanların yüzde 8’i taban fiyat alırken, yüzde 23’ü ise taban fiyat ile 2999 TL arasında fiyat almaktadır (Grafik 9). Böylelikle çalışanların yüzde 58’inin fiyatı taban fiyat ile 3500 TL arasındadır. Minimum fiyat seviyesinde fiyat alan DİSK üyesi emekçilerin hayli hudutlu olduğu görülmektedir.
PERSONELLERIN YÜZDE 63’ÜNÜN ÇALIŞMA BİÇİMİ DEĞİŞTİ
Araştırma kapsamında DİSK üyesi personellere “Mart 2020 ve Haziran 2020 periyodunu düşündüğünüzde çalışma biçiminiz koronavirüs salgınından nasıl etkilendi?” sorusu soruldu. Böylelikle bütün bir salgın devrinde meydana gelen değişiklik saptanmaya çalışıldı. Personellerin yalnızca yüzde 36,6’sı salgın sürecinde bir değişme olmadığını ve eskisi üzere çalışmaya devam ettiğini belirtirken yüzde 63,3’ü çalışma biçimlerinin salgından etkilendiğini belirtti. Çalışma biçimde yaşanan en değerli değişiklik ise “kısa çalışma” pratiği oldu.7 Bilindiği üzere kısa çalışma pratiği Covid-19 periyodunda en yaygın İŞKUR pratiği oldu. 13 Haziran 2020 tarihli Aile, Çalışma ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı olgularına nazaran yaklaşık 3,5 milyon personel için yapılan kısa çalışma ödeneği başvurusu kabul edildi. Böylelikle Nisan 2018 tarihi itibarıyla 13 milyon 848 bin farz sigortalı emekçinin yüzde 25’i kısa çalışma ödeneğinden yararlanmış oldu. DİSK üyelerinin kısa çalışma ödeneğinden yararlanma nispeti Covid-19 periyodu ortalamasının biraz altındadır.
DİSK üyesi personellerin yüzde 23’ü kısa çalışma yaptığını yahut yapmaya devam ettiğini belirtirken, yüzde 18,9’u ise işe dönüşümlü gittiğini yahut hala dönüşümlü gidiyor olduğunu belirtti.
İSTİHDAM KAYBI 13 MİLYONA ULAŞTI
DİSK Umumi Yöneticisi Istek Çerkezoğlu raporla ilgili şu değerlendirmeleri yaptı:
– Covid-19 salgını hem dünyada hem de memleketimizde halkın hayatını derinden etkiliyor. Salgın emekçilerin ömrünü, sıhhatini, işini ve gelirini de tehdit ediyor, milyonlarca personelin işini ve gelirini kaybetmesine yol açmaya devam ediyor. Türkiye tarihinin en büyük istihdam kaybı ve işsizlik dalgası ile karşı karşıyayız.
– Salgın nedeniyle istihdam ve iş kaybı 13 milyon seviyesine ulaştı. Geniş tarifli işsizlik ve istihdam kaybı nispeti yüzde 39’a ulaştı. Salgın büyük bir istihdam sarsıntısına yol açtı, yüzlerce işyeri kapandı. Salgın sadece işsizliği değil tıpkı devirde gelir eşitsizliğini, toplumsal adaletsizliği ve yoksulluğu daha da artırdı ve artırmaya devam ediyor.
– Covid-19 salgını DİSK üyesi personellerin çalışma biçimlerinde büyük değişimlere neden oldu. DİSK üyelerinin yüzde 63’ünün çalışma biçimi değişti. Kısa çalışma, meskenden çalışma, uzaktan çalışma, dönüşümlü çalışma yaygınlaştı. Müsaade tasarrufunun yaygınlaşmasıyla birlikte emekçilerin bir kısmı yıllık olura yahut kronik marazı nedeniyle idari/ücretli olura çıkarıldı.
– Çalışma biçimlerinin değişmesi bayanlarda ve hususî kolda farklılık gösterdi. Kişisel bölümde personellerin yüzde 76’sının çalışma biçimi değişti. DİSK üyesi bayan emekçilerin yüzde 81’inin çalışma biçimi değişti.
– Covid-19 salgını nedeniyle çalışma biçimlerinin değişmesiyle çalışanların çalışma mühletleri düştü. Bu durum fiyat ve gelir kayıplarına yol açtı.
– DİSK üyesi emekçilerin yüzde 36’sı fiyat yahut gelir kaybı yaşadı. Fiyat kaybı yaşayan DİSK üyesi bayanların nispeti erkeklerden daha fazla gerçekleşti. Bayanların yüzde 47,7’si ve erkeklerin yüzde 34,2’si fiyatını, fazla çalışma fiyatını yahut toplumsal ödemelerini eksik aldığını yahut hiç alamadıklarını belirtti.
– Covid-19 salgınıyla birlikte Türkiye çapında işyerlerinin değerli bir kısmı mal ve hizmet üretimine ara vermiş ya da durdurmuştur. Bu durum fiili çalışma müddetlerinin düşmesine neden olmuştur. Emekçilerin yüzde 41’i
– Çalışanların yüzde 84’e yakını Covid-19’u, ferdî ekonomik durumu için büyük bir tehlike olarak gördüğünü söylemiştir. Birebir halde personellerin yüzde 87’sine yakını Covid-19’u Türkiye iktisadı ve dünya iktisadı için büyük bir tehlike olarak gördüğünü beyan etmiştir. Covid-19 personellerin sıhhati, geliri ve işini önemli biçimde tehdit etmektedir. Alınan sıhhat ve sosyo-ekonomik tedbirlerin zayıflığı görülmektedir.
– Salgına karşı akıl ve bilimle uğraş edilmeli ve personellerin ve çalışanların yaşadığı kayıpları giderecek toplumsal ve ekonomik tedbirler acilen alınmalıdır.
Cumhuriyet
