Temel ismi “Malcolm X Little” olan Malcolm X, 19 Mayıs 1925’te 7 kardeşin 4’üncüsü olarak Nebraska’nın Omaha kentinde dünyaya geldi.
Annesi Louise Little, siyahilerin hakkını savunan bir sendikada sekreter, babası Earl Little da “Marcus Grays” isimli Jamaika kökenli siyahi bir aktivistin fikirlerinden etkilenmiş bir rahipti.
Malcolm’un babası Amerika’da beyazların ortasında siyahilere yer olmadığını düşünüyor ve köle olarak getirildikleri Afrika’ya tekrar göç etmelerini savunuyordu.
Baba Earl, siyahilerin bağımsızlık fikirlerinden ötürü beyaz ırkçılardan, bilhassa Klu Klux Klan’dan tekraren vefat tehdidi aldı. Bu nedenle Little ailesi, birkaç kere yer değiştirmek zorunda kaldı lakin gittikleri hiçbir eyalette beyaz ırkçılığın tacizinden kurtulamadı.
6 YAŞINDA BABASIZ, 12 YAŞINDA ANNESİZ KALDI
Malcolm, 4 yaşındayken bir gece meskenleri ateşe verildi. 6 yaşındayken de babası bir tramvay yolunda meyyit bulundu. Polis, babanın vefatını raporlara kaza olarak kaydetse de ailesi buna hiçbir vakit inanmadı. Anne Louise, keder ve çaresizlikten akli istikrarını kaybettiği teşhisi konularak 26 yıl yatacağı Michigan’daki akıl hastanesine kaldırıldı.
12 yaşında kardeşleriyle annesiz ve babasız kalan Malcolm X, bir müddet beyaz gözetici ailenin yanında yaşadı. Okulunda başarılı bir öğrenciyken, avukat olma isteğine karşı beyaz öğretmeninin kendisine daha gerçekçi olup “marangoz” olmasını tavsiye edince, Malcolm okulu bıraktı.
Malcolm, 15 yaşında, Boston’a üvey ablasının yanına geçti, ayakkabı boyacılığından lokantalarda garsonluğa kadar her işi yaptı. Boston-New York treninde yiyecek satarken, siyahi mahalle Harlem’i tanıyan Malcolm, buradaki sokaklarda karıştığı uyuşturucu, hırsızlık, fuhuş üzere cürümlerden 21 yaşına girmeye birkaç ay kala 10 yıl mahpus cezasına çarptırıldı.
İSMİ HATALI OLARAK GİRDİ “SİYAHİ AKTİVİST” OLARAK ÇIKTI
Hapishane, Malcolm X’in hayatını değiştiren en büyük dönüm noktası oldu.
“Düşünmek için en iyi yer ya üniversite ya da hapishane” diyen Malcolm X, demir parmaklıklar gerisindeki yıllarını okuyarak geçirdi. Burada, Elijah Muhammed’in başkanı olduğu Nation of Islam (İslam Milleti) hareketi ile tanıştı.
1952’de mahpustan çıkar çıkmaz Nation of Islam’ın merkezi Detroit’e giden Malcolm, kendine kölelik vakitlerinde beyaz efendiler tarafından verildiğini söylediği “Little” soy ismini reddederek Afrika’daki kayıp köklerine atfen bilinmeyen manasında “X” soyadını kullanmaya başladı.
Nation of Islam, İslam akidesinin öğretilerini tam olarak kavramamış, beyaz ırkçılığa karşı tepkisel olarak siyah ırkın üstünlüğünü savunan, aslında kendi içinde ırkçı bir hareketti.
Malcolm X, yaklaşık 400 üyesi olan bu marjinal kümenin en ateşli savunucusu oldu ve kısa müddette üye sayısını 40 binlere ulaştırdı, Amerika’da “temple” dedikleri merkezlerin sayısını 4 iken 22 eyalette 50’ye çıkardı.
Malcolm X, 1958’de Dr. Betty Sanders ile hayatını birleştirdi. Çiftin biri erkek 6 çocuğu dünyaya geldi.
O yıllarda Elijah Muhammed’i referans göstererek yüzlerce konferans veren, medya ve üniversitelerde konuşmalar yapan Malcolm X, uzun uzunluğu, karizmatik kişiliği ve güçlü hitabeti ile ulusal seviyede tanınmaya başladı.
Beyaz ırkçı şiddete gerekirse şiddetle karşılık verilebileceğini vaaz eden Malcolm, çok geçmeden FBI’ın kırmızı listesine girerek yakın takibe alındı.
Malcolm X, 1959’da Gana, Sudan, Nijerya, İran, Suriye, Mısır, Birleşik Arap Emirlikleri’ne seyahatler düzenledi, dini ve siyasi önderlerle görüştü.
Nation of Islam içinde en tesirli lakin tıpkı vakitte en dalgalı devri 1960-1964 yıllarında Malcolm X’e ve ailesine yönelik FBI ve polis baskısı artarken, kendi hareketi içinde de kıskançlıklar ve çıkar problemleri gün yüzüne çıkmaya başladı.
ABD Lideri John F. Kennedy’nin 1963’te suikast ile öldürülmesi üzerine “Ne ekersen onu biçersin” biçimindeki yorumuna reaksiyonları fırsat bilen Nation of İslam idaresi, Malcolm’a 3 ay konuşma yasağı getirdi. Bu devirde Malcolm X, bilhassa peygamber üzere gördüğü başkanı Elijah Muhammed’in yanında çalışan genç bayanlarla uygunsuz bağlantılara girdiğini öğrenince büyük hayal kırıklığı yaşadı ve ırkçı fikirlerini savunduğu Nation of İslam konusunda önemli sorgulamalar yapmaya başladı.
KUTSAL TOPRAKLARA SEYAHAT
1964’te Nation of Islam ile münasebetini büsbütün kesen Malcolm X, tıpkı yıl nisanda hacca gitti.
“Kutsal topraklarda daha evvel hiç şahit olmadığım formda, dünyanın dört bir yanından gelen her tıp renkte insanların birlik ve kardeşlik ruhunu gördüm” diyen Malcolm X, Amerika’daki ırkçılığa tahlil olarak Sünni İslam’ın kardeşlik öğretisine inanmaya başladı.
Hac dönüşü “El Hac Malik el Shabazz” ismini kullanmaya başlayan Malcolm X, Harlem’de “Müslümanların Mescidi Inc.” isimli yeni bir oluşum kurdu, siyahlara karşı uygulanan adaletsizliğe ve ırkçılığa karşı Amerikan sistemindeki ikiyüzlülüğü memleketler arası platformlara taşımak için Birleşmiş Milletler (BM) ile yapılabilecek ortak projeler üzerine çalışmalara başladı.
Malcolm X’e karşı Nation of Islam, tehdit ve baskılarını artırdı. 14 Şubat 1965’te saat 03.30 civarı meskenine yangın bombası atıldı. Olayda mucize yapıtı kimse yaralanmazken, Malcolm X hücumun “Elijah Muhammed’in emriyle” yapıldığını söyledi.
Bir hafta sonra da şimdi 40 yaşına basmamışken, Harlem’de Audubon Ballroom Konferans Salonu’nda yaklaşık 400 bireye konuşma yapmak için çıktığı kürsüde suikasta uğradı, bedenine yakın aradan 20’den fazla kurşun isabet etti. Vurulduğunda eşi Betty Shabazz, en büyüğü 7 yaşında 4 kızıyla salondaydı ve Malcolm X’in yüzlerini hiç göremeyeceği ikiz kızlarına gebeydi.
Malcolm X’i kimin öldürttüğü konusu tam olarak açıklığa kavuşmadı. Suikastta Nation of Islam üyelerinin, onların da arkasında FBI’ın parmağı olduğu kuşkusu hiç silinmedi. Suikasttan sonra tutuklanan 3 kişi, ömür uzunluğu mahpusa mahkum edildi.
Otobiyografisinin yazılması için 1963’te müellif Alex Haley ile çalışmaya başlayan Malcolm X, “Bu kitap yayımlandığında ben hala yaşıyor olursam, bu bir mucize olacak.” demişti. Vefatından birkaç ay sonra Haley kitabı tamamladı ve “Malcolm X’in Otobiyografisi” ismiyle yayımlandı.
1992’de ünlü oyuncu Denzel Washington’un canlandırdığı ve çeşitli mükafatlar kazanan “Malcolm X” sinemasının de kaynağı olan kitap, 1998’de Time tarafından “20. Yüzyılın en tesirli 10 kitabı” ortasında gösterildi.
Bugün New York’un Hartsdale bölgesindeki Ferncliff kabristanında mütevazı bir mezarda yatan Malcolm X’in hayat öyküsü, karizmatik kişiliği ile ırkçılığa, adaletsizliğe karşı verdiği odunsuz çaba ve insan hakları konusunda ulaştığı nokta hala insanlığa ışık olmaya devam ediyor.
6 yaşında babasız, 12 yaşında annesiz kalan Malcolm X, Harlem sokaklarında karıştığı kabahatlerden 21 yaşına girmeye birkaç ay kala 10 yıl mahpus cezasına çarptırıldı
Malcolm X, ismi hatalı olarak girdiği hapishaneden 1952’de sivil haklarla çabada Amerikan tarihine damga vuracak bir başkan olarak tahliye edildi
Bilhassa son yıllarda beyaz ırkçılığın ve göçmen tersliğinin arttığı bir devirde Malcolm X’in 56 yıl evvel vefatıyla geride bıraktığı mirası, daha bir mana kazanıyor
Cumhuriyet
