BBCBalk bölgesinin ‘gölge’ belediye lideri Hacı Hikmet, Taliban’a 1990’larda katılmış eski bir savaşçı
Taliban denetimindeki bölgeye girmek uzun sürmedi. Ülkenin kuzeyindeki Mezar-ı Şerif kentinden hareket edip kenarlarında büyük bomba kraterleri olan yoldan yarım saat gittikten sonra Taliban’ın Balk bölgesindeki yöneticisi Hacı Hikmet ile buluştuk.
Siyah türbanlı, kolonya sürünmüş bu adam örgüte, ülkenin büyük kısmını yönettiği 1990’lı yıllarda katılan deneyimli bir savaşçı.
Taliban bizim için bir güç gösterisi hazırlamıştı. Yolun iki tarafına dizilmiş ağır silahlı savaşçıların ortasından geçtik. Birisi roketatar, bir başkası ABD askerlerinden ele geçirilen M4 tüfeği taşıyordu. Balk bir vakitler ülkenin daha istikrarlı bölgelerinden biriydi, artık ise şiddetin en çok hâkim olduğu yer.
Savaşçılığıyla ün kazanmış mahallî askeri kumandanlardan Baryalay yolun aşağısını göstererek, “Hükümet güçleri çabucak orada ana pazar yerinin yanındalar. Lakin üslerinden çıkamıyorlar. Bu topraklar mücahitlere ait” dedi.
Kırsal bölgeler Taliban’ın
Aslında bu Afganistan’ın dört bir yanında sıkça rastlanan bir durum. Hükümet kentler ve büyük kasabaları denetim ediyor fakat bu yerleşimlerin etrafı, kırsal bölgelerin geniş kesitini elinde tutan Taliban güçleri ile kuşatılmış durumda.
Taliban ana yollar üzerine kurduğu denetim noktaları ile bu toprakların kontrolünü sağlıyor.
“Onları esir alıp tutuyoruz. Sonra mahkemelerimize teslim ediyoruz. Ne olacaklarına onlar karar veriyor” diye sürdürdü.
BBC‘Zafer bizim’
Taliban bu savaşın galibi olduğuna inanıyor.
Yeşil çayını yudumlayan Hacı Hikmet, “Savaşı biz kazandık, Amerika kaybetti” diyor.
ABD Lideri Joe Biden’in son ABD güçlerinin ülkelerine dönüşünü Eylül ayına bırakma kararı, Amerikan askerlerinin ülkede geçen yıl varılan mutabakatla belirlenen 1 Mayıs tarihine kadar çekilmemiş olacağı manasına geliyor. Bu Taliban liderliğinin sert reaksiyonuna yol açtı lakin her şeye karşın milislerin morali yüksek görünüyor.
Hacı Hikmet, “Her şeye hazırız, Barışa büsbütün hazırız ve cihada da büsbütün hazırız” diyor.
Yanında oturan bir kumandan da, “Cihat bir ibadettir. İbadeti ise ne kadar yapsan yorulmazsın” diye ekliyor.
Müslümanla savaş ‘cihat’ olur mu?
Geçen yıl Taliban için pek “cihat” yılı olmadı. ABD ile mutabakat imzaladıktan sonra milletlerarası güçlere taarruzlarını sonlandırdılar lakin Afgan hükümet güçleriyle savaşmayı sürdürdüler.
Hacı Hikmet Müslüman’ın Müslüman ile savaşmasının cihat anlayışı ile çelişip çelişmediği sorumuzu yanıtlarken bir çelişki olmadığını söyledi ve “Biz Şeriat kanunlarıyla yöneten bir İslami hükümet istiyoruz. Bu taleplerimizi kabul ettirene kadar da cihada devam edeceğiz” dedi.
Taliban’ın Afganistan’daki öteki siyasi kümelerle iktidarı paylaşmayı kabul edip etmeyeceği konusunda ise Hacı Hikmet, buna Katar’daki örgüt liderliğinin karar vereceğini söylüyor, “Ne karar verirlerse kabul edeceğiz” diyor.
‘Afganistan İslami Emirliği’
Taliban kendisini rastgele bir isyancı küme üzere değil, idaresi devralacak bir örgütlenme olarak görüyor. Kendilerinden Afganistan İslami Buyrukluğu diye kelam ediyorlar. Bu, idaresi ele geçirdikleri 1996’dan, 11 Eylül taarruzları sonrasında ABD güçlerinin müdahalesiyle devrildikleri vakte kadar kullandıkları isim.
Denetimleri altındaki bölgelerde günlük hayatın gerektirdiği hizmetlerden sorumlu “gölge” yetkililerden oluşan gelişmiş bir idare sistemi oluşturmuşlar.
Balk bölgesinin belediye lideri sayılan Hacı Hikmet bize çevreyi gezdiriyor.
BBCKız çocukları 1990’lardaki Taliban idaresinde okula gidemiyorduKız çocukları okulda
Ziyaret ettiğimiz ilkokulda oğlanlar ve kız çocukları Birleşmiş Milletler tarafından bağışlanan okul kitaplarıyla ders görüyor.
1990’lı yıllarda iktidarları sırasında Taliban bayanların ve kız çocuklarının eğitimini yasaklamıştı. Hala de birtakım bölgelerden kız çocuklarının okula gidişine müsaade verilmediği tarafında haberler geliyor. Ancak en azından bu bölgede Taliban, kız çocuklarının okumasını teşvik ettiklerini söylüyor.
Taliban’ın mahallî eğitim kurulunun sorumlusu Mevlevi Selahaddin, “Hicab giydikleri sürece sorun yok. Okumaları önemli” diyor. Ortaokullarda ise yalnızca bayan öğretmenlerin ders verdiğini ve peçenin zarurî olduğunu da ekleyerek, “Şeriata uydukları sürece sorun yok” diyor.
Mahallî kaynaklarımız Taliban’ın eğitim programından sanat ve yurttaşlık derslerini çıkardığını onların yerine İslami dersler koyduğunu ancak bunların dışında ulusal müfredatın izlendiğini söylüyor.
Mevlevi Selahaddin, “Benim kızım şimdi küçük ancak büyüdüğünde okula ve medreseye göndereceğim. Kâfi ki hicab ve Şeriat’a uygun olsun” diyor.
Sıhhat ocaklarında bayanlar çalışıyor
Okullardaki işçinin maaşlarını aslında Kabil hükümeti ödüyor ancak denetim Taliban’da. Bu, bütün ülkede şu anda uygulanan bir hibrit sistem.
Yakındaki, bir yardım kuruluşunun yönetimindeki sıhhat ocağında da durum birebir.
Taliban bayanların sıhhat ocağında çalışmasına müsaade veriyor fakat geceleri onlara bir erkek yakınlarının eşlik etmesini, bayan ve erkek hastaların birbirinden farklı tutulmasını kural koşuyor. Ayrıyeten doğum denetimi ve aile planlama danışmanlığı da verilen hizmetler ortasında.
Taliban’ın üzerimizde olumlu bir izlenim yaratmaya çalıştığı açık.
Hacı Hikmet, bizim beklentilerimizi boşa çıkarmaktan gururlu, aracımızla yanından geçtiğimiz bir küme kız öğrenciyi gösteriyor.
Lakin Taliban’ın bayan haklarıyla ilgili tavrı konusundaki dertler devam ediyor. Kümenin hiçbir bayan yetkilisi yok ve 1990’lı yıllarda bayanların konut dışında çalışmasını ve kız çocuklarının okula gitmesini yasakladığı hala hatırlarda.
Balk bölgesindeki köylerde dolaşırken dış yerlerde çok sayıda bayan gördük ve bir kısmının örtüleri burkaya nazaran daha açıktı ve serbestçe geziyorlardı. Fakat örneğin pazar yerinde bu formda giyinmiş bayan görmedik.
Hacı Hikmet bayanların giyimi konusunda yasaklar olmadığını lakin muhafazakar toplum yapısı içinde esasen genel olarak kapandıklarını söylüyor.
BBCKadınların sıhhat ocağında çalışmasına müsaade var fakat geceleri bir erkeğin eşlik etmesi kuralıylaHalk ne düşünüyor?
Bölgeyi ziyaretimiz boyunca daima olarak yanımızda Taliban yetkilileri oldu ve onların eşliğinde konuştuğumuz mahallî halktan beşerler da Taliban’ı desteklediklerini, onlara güvenliği sağladıkları için minnet duyduklarını anlattı.
Yaşlı bir adam, “Hükümet varken insanlarımızı hapsediyorlar ve bırakmak için rüşvet istiyorlardı. Halkımız çok acı çekti. Artık durumdan memnunuz” diye konuştu.
Taliban’ın çok muhafazakar pahaları kırsal kesitlerde yaşayan halkla daha az çatışıyor lakin bilhassa kentlerde yaşayan birçok insan 1990’ların İslam Buyrukluğu zulmüne geri dönüleceğinden, son yirmi yıldır kullandıkları kimi hak ve özgürlükleri kaybedeceklerinden tasa ediyorlar.
Balk bölgesinde daha sonra görüşebildiğimiz, isminin zımnî tutulmasını isteyen bir kişi Taliban’ın, röportajlarda kendisini yansıttığından çok daha sert olduğunu söyledi. Bu kişi köylülerin sakallarını kestikleri için tokatlanabildiğini, dövülebildiğini, müzik dinliyorlar diye aygıtlarının parçalandığını söyledi. “İnsanların onların buyruklarına uymaktan diğer devası yok. En küçük mevzuda bile çabucak fizikî şiddete başvuruyorlar. Beşerler korkuyor” diye konuştu.
Yeni Taliban eski Taliban’dan farklı mı?
Hacı Hikmet, 1990’larda Taliban’a katılmıştı. Etrafımızdaki daha genç savaşçılar fotoğraflar, selfieler çektirmekten şad görünürken, o kamerayı görünce evvel türbanıyla yüzünü örttü. Sonra gülerek “Eski alışkanlık” dedi ve yüzünü açtı. Eski Taliban idaresinde fotoğraf yasaktı.
Ona, eski Taliban idaresindeki icraatlarda kusur görüp görmediğini, artık birebir halde davranıp davranmayacaklarını sorduk.
“Eski Taliban ve bugünkü Taliban birebirdir. O vakitle şimdiyi karşılaştırırsak, hiç bir şey değişmedi. Ama, insanlarda değişiklikler oldu. Kimisi daha sert kimisi daha sakin. Bu olağan bir şey” dedi.
Taliban, “İslami hükümet” kavramıyla tam olarak ne demek istediği, nasıl bir idare yaratmayı amaçladığını bilerek muğlak bırakıyor üzere görünüyor.
Kimi yorumcular bunun hareketin daha radikal ve daha ölçülü ögeleri ortasındaki sürtüşmeleri engellemeye yönelik bir efor olduğunu düşünüyor.
Hem ortalarında bu kadar farklı görüşler barındırıp hem de tabanlarını tutabilecekler mi? Bu bahiste en büyük imtihanı iktidara geldiklerinde yaşayabilirler.
Birlikte tavuk ve pilavdan oluşan öğlen yemeğimi yerken uzaktan en az dört hava bombardımanının sesleri geliyor. Hacı Hikmet istifini bozmadan, “Uzakta, korkmayın” diyor.
Hava gücü bilhassa de Amerikalıların sağladığı hava gücü son yıllarda Taliban’ın ilerlemesinin önünü kesen en değerli faktördü.
ABD geçen yıl Taliban ile muahede imzaladıktan sonra Afganistan’daki askeri faaliyetlerini çok büyük ölçüde azalttı; askerlerini büsbütün çekmesinden sonra Taliban’ın ülkenin tamamını ele geçireceği bir askeri taarruza girişebileceğinden dert duyanlar var.
Hacı Hikmet, Afganistan hükümetinden “Kabil yönetimi” diye bahsediyor ve bunun yolsuz ve İslami olmayan bir idare olduğunu söylüyor. Onun üzere düşünen Taliban yöneticilerinin, kendi şartları kabul edilmedikçe ülkedeki öbür siyasi güçlerle uzlaşabileceğini düşünmek çok sıkıntı.
“Bu cihattır. İbadettir. Bunu iktidar için değil Allah için yapıyoruz. Ülkeye onun kanunlarını ,Şeriat’ı getirmek için yapıyoruz. Karşımıza kim çıkarsa onunla savaşırız.” diyor.
Cumhuriyet
