Telefon görüşmesinden bir gün evvel Reuters haber ajansı ile ABD’nin önde gelen medya organlarından Wall Street Journal, New York Times ve Washington Post gazeteleri; ABD idaresine dayandırdıkları haberlerinde, Biden’ın 1915 olaylarını “soykırım” olarak tanıyacağını duyurmuştu.
Biden’ın misyona gelmesinden üç ay sonra iki önder ortasında Cuma akşamı gerçekleşen birinci telefon görüşmesinde bu mevzunun gündeme gelip gelmeyeceği de merakla bekleniyordu. Lakin ne Washington’dan ne de Ankara’dan yapılan yazılı açıklamalarda buna dair bir ayrıntı yer aldı.
Bir müddet sonra Amerikan medyasına, Amerikan tarafından görüşmeye ait detaylar sızdırıldı.
Buna nazaran Biden, Erdoğan’a, 1915 olaylarını “Ermeni soykırımı” olarak tanıyacağını söyledi.
Haberi birinci duyuranlardan Bloomberg, “Görüşmeye yakın bir kaynağa nazaran Lider Biden, Cuma günü Türk mevkidaşı Erdoğan’a, Osmanlı Devleti tarafından 1915’te Ermenilerin katledilmesini soykırım olarak tanımayı planladığını söyledi” tabirleriyle haberi paylaştı.
CNN ise “görüşmeye yakın bir kaynağa” dayandırdığı haberinde telefon görüşmesinin “gergin geçtiğini” belirtti.
Reuters haberinde, telefon görüşmesine yakın bir Amerikalı kaynağın sözlerine yer verildi. Habere nazaran, kaynak, “Biden, Erdoğan’a 1915’te Ermenilerin Osmanlı Devleti tarafından katledilmesini soykırım olarak tanıma niyetini söyledi” dedi. Reuters, Biden’ın 24 Nisan’da 1915 anması için yayımlayacağı iletide “soykırım” tabirini kullanacağını da yazdı.
Birinci açıklama Beyaz Saray’dan geldi
Beyaz Saray’dan yapılan yazılı açıklamada “Başkan Joseph Biden bugün Türk Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’la görüştü; daha fazla alanda işbirliği yapılması ve mevcut uyuşmazlıkların tesirli bir halde yönetilmesi kapsamında yapan bir ikili ilgiye verdiği değeri söz etmiştir.” denildi.
İki başkanın Haziran ayındaki NATO tepesinde bir ortaya geleceği de açıklamada yer aldı:
“Liderler Haziran ayındaki NATO tepesi marjında ikili bir görüşme gerçekleştirmeye ve ikili ve bölgesel hususları etraflıca ele alma konusunda mutabık kaldı.”
NATO tepesi 14 Haziran’da Brüksel’de gerçekleştirilecek.
Türkiye Cumhurbaşkanlığı Bağlantı Başkanlığı’ndan bir mühlet sonra yapılan açıklamada da, “Liderler, ikili münasebetlerin stratejik tabiatı ve karşılıklı çıkar alakaları temelinde işbirliğinin genişletilmesi gayesiyle birlikte çalışmanın kıymeti konularında mutabık kaldı.” tabirleri yer aldı:
“Cumhurbaşkanı Erdoğan, FETÖ’nün ABD’deki varlığı ve ABD’nin Suriye’de PKK-PYD terör örgütüne verdiği takviye üzere bahislerin tahlile kavuşturulmasının, Türk-Amerikan bağlarının daha ileri düzeylere taşınması için değerli olduğunu söz etti.”
Bu açıklamaların akabinde Türk Dışişleri Bakanlığı da, “Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, ABD Lideri Joe Biden’la yaptığı telefon görüşmesindeki konuların takibi hedefiyle mevkidaşı Antony Blinken’la telefonda görüştü.” açıklaması yaptı.
İki başkan birinci kere 14 Haziran’da Brüksel’deki NATO doruğu marjında görüşecek
Ankara’dan yapılan açıklamada da başkanların NATO tepesi marjında birinci ikili görüşmelerini yapacağı belirtildi.
Beyaz Saray’daki idare değişiminin akabinde iki ülke Dışişleri Bakanları, Antony Blinken ve Mevlüt Çavuşoğlu da birinci görüşmelerini Brüksel’de 24 Mart’taki NATO toplantısı marjında gerçekleştirmişti.
Erdoğan ve Biden’ın telefon görüşmesi, Biden’ın Beyaz Saray’da misyona başladığı 20 Ocak’tan bu yana bekleniyordu. ABD Liderleri’nin misyon mühletinin birinci 100 gününde telefon görüşmesi yaptığı ya da bir ortaya geldiği başkanlar, sembolik kıymet taşıyor.
29 Nisan Perşembe, Biden’ın misyondaki 100. günü olacak.
Biden’ın ‘Ermeni soykırımı’ sözü kullanacağı tezleri açıklamada yer almadı
Telefon görüşmesinden bir gün evvel Reuters haber ajansı ile ABD’nin önde gelen medya organlarından Wall Street Journal, New York Times ve Washington Post gazeteleri; isimsiz halde kendilerine bilgi veren bir Amerikalı yetkiliye dayandırdıkları haberlerinde, Biden’ın 1915 olaylarının anma günü olan 24 Nisan’da yapacağı açıklamada “soykırım” tabirini kullanabileceğini duyurdu.
Telefon görüşmesinde bu hususun gündeme gelip gelmeyeceği de merakla bekleniyordu. Fakat ne Washington’dan ne de Ankara’dan yapılan açıklamalarda buna dair bir ayrıntı yer aldı.
Birebir gün Kalın ve Sullivan da görüştü
Erdoğan ve Biden’ın telefon görüşmesi öncesi Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın da ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan le telefonda görüşmüştü. Bu, kalın ve Sullivan’ın birinci görüşmesi değil. Hem Kalın ve Sullivan hem de Dışişleri Bakanları Mevlüt Çavuşoğlu ve Antony Blinken da daha evvel telefonla görüşmüş ve Washington’daki yeni idare periyodunda iki ülke ortasında üst seviye bağlantısı başlatmıştı.
Kalın ve Sullivan’ın görüşmelerinde Suriye, Libya ve Irak’ta yaşanan gelişmelerle birlikte Türkiye’nin Rusya’dan satın aldığı S-400 füze savunma sistemleri de gündeme geldi. Türk Cumhurbaşkanlığı Sözcülüğü “S-400 ve F-35 üzere bahislerin yapan bir angajmanla tahlile kavuşturulması için ortak efor sarf edilmesinin kıymeti vurgulandı.” sözleri yer aldı.
21 Nisan Çarşamba günü, Anadolu Ajansı, ABD Savunma Bakanlığı’ndan (Pentagon) bir yetkiliye dayandırdığı haberinde, Pentagon’un Türkiye’ye F-35 programından resmi olarak çıkarıldığına dair bildirimde bulunduğunu duyurdu.
Kalın’ın açıklamasında “Türkiye’nin PYD, PKK, DAEŞ ve FETÖ dahil her türlü terör kümelerine karşı, ayrım gözetmeksizin kararlılıkla çaba edilmesi gerektiği noktasında hassasiyeti ve kararlılığı tabir edildi.” kelamlarına de yer verildi.
Çavuşoğlu’nun mevkidaşı Blinken ile birinci telefon görüşmesi de, Blinken’ın bakanlığının ABD Senatosu tarafından onaylanmasından üç hafta sonra, 15 Şubat’ta gerçekleşmişti. Bu görüşmeden sonra Blinken Twitter üzerinden yaptığı açıklamada “Doğu Akdeniz’de tansiyonun düşürülmesine dönük uğraşlarda işbirliğinin sürdürülmesini umut ettiğini” duyurmuştu. Birebir gün Yunanistan Dışişleri Bakanı Nikos Dendias’la da telefon görüşmesi yaptı.
ABD Dışişleri Bakanlığı, Çavuşoğlu-Blinken telefon görüşmesi için “Blinken, Türkiye’de demokratik kurumların, kapsayıcı idare ve insan haklarına hürmetin ehemmiyetini vurguladığı” açıklaması yapmıştı.
ABD ile Türkiye ortasında uzlaşmazlık alanları neler?
Biden ve Erdoğan’ın birinci telefon görüşmesinin akabinde yapılan yazılı açıklamaların ikisinde de, bağlantıların daha yapan bir ortamda geliştirilmesine ve uzlaşmazlık alanları üzerine ağırlaşmaya vurgu yapılıyor.
Pekala telefon görüşmesinin fakat üç ay sonunda gerçekleşmesine de yol açan bu alanlar hangileri?
2008-2016 ortasında iki devir ABD Lideri olan Barack Obama’nın son periyodunda başlayan meselelerden ikisi, Gülen yapılanması ve ABD’nin YPG’ye verdiği dayanak, bugün de Türkiye’nin sıklıkla lisana getirdiği uzlaşmazlık alanlarından.
Türkiye, ABD’nin 2014’te IŞİD’e karşı savaşmak üzere askeri eğitim, silah ve mühimmat ile danışmanlık dayanağı verdiği Halk Savunma Birlikleri’ni (YPG) PKK’nın Suriye kolu olduğu gerekçesiyle “terör örgütü” olarak kabul ediyor.
PKK’yı “terör örgütü” olarak kabul eden ABD ise, vakit zaman yetkililerden Türk tezine yakın ve YPG’ye verilen dayanakla çelişen açıklamalar gelse de; YPG’ye dayanağı ve Suriye’de YPG denetimindeki bölgelerde askeri varlığını sürdürüyor.
Ankara’nın ABD’yi takviye vermekle suçladığı Gülen yapılanmasının başındaki isim, Fetullah Gülen de ABD’de yaşıyor. Türkiye, 15 Temmuz darbe teşebbüsünden sonra Biden’ın da içinde olduğu Obama idaresine Gülen’in iadesi için teşebbüs başlatmış lakin cevap alamamıştı.
Halkbank davası da ikili alakaların gündeminde.
Önümüzdeki devirde sonlanması beklenen mahkeme sürecinde Halkbank’ın ABD’nin İran’a yönelik yaptırımlarını delmekten hatalı bulunması ve buna bağlı olarak değerli bir para cezasına çarptırılması Ankara-Washington diyaloğunu olumsuz etkileyebilecek bir gelişme olarak görülüyor. Bir evvelki Lider Donald Trump, Erdoğan’ın talebi üzerinde İran yaptırımlarını delmekle suçlanan Halkbank’a karşı izlenen idari ve isimli süreçleri yavaşlatmaya çalışmakla suçlanmıştı.
ABD, S-400’ler sebebiyle Türkiye’ye yaptırım uyguluyor
İki ülke ortasındaki ana sıkıntılardan biri de S-400’ler. ABD’yi Gülen yapılanması ve YPG’ye dayanak verdiği gerekçesiyle eleştiren ve Rusya ile ilgilerini geliştiren Ankara, Rusya’dan S-400 uzun menzilli füze savunma sistemleri satın almıştı.
Bunun üzerine ABD Türkiye’yi çok uluslu F-35 projesinden çıkardı. Türkiye’nin satın alma muahedesi imzaladığı F-35’leri teslim etmedi.
Türkiye, Ekim ayında, şimdi ABD’de Trump vazifedeyken S-400 füzelerini denedi ancak aktive etmedi. ABD, Aralık ayında Türkiye’ye Rusya’dan S-400 füze savunma sistemi satın alması nedeniyle CAATSA kapsamında uygulanacak yaptırımları açıkladı; Savunma Sanayii Başkanlığı ve kurumun yetkilileri yaptırım listesine alındı.
ABD’nin Ankara Büyükelçisi David Satterfield, son olarak Mart ayında ABD’nin S-400’ler konusundaki tavrının değişmediğini şu sözlerle açıklamıştı:
“Ocak ayı sonunda yürürlüğe giren Ulusal Savunma Yetkilendirme Yasası, CAATSA yaptırımlarının kaldırılması için Türkiye’nin S-400’e sahip olmamasını kaide koşuyor. Bu yeni ve daha katı bir yasal mecburilik, ama bu bir ABD yasası.”
Mart ayında birinci yüz yüze görüşmelerinde de Blinken, Çavuşoğlu’na “Türkiye’nin Rusya’dan satın aldığı S-400 hava savunma sistemini koruma etmemesi” daveti yaptı. Çavuşoğlu ise “S-400’ü satın aldığımızı, işin bittiğini söyledik” dedi.
ABD’nin Türkiye’ye yönelik CAATSA yaptırımları, 6 Nisan’da yürürlüğe girdi.
Biden idaresinin vazifeye gelmesinden bu yana insan hakları evrakının Türk-Amerikan ilgilerine yine girdiği gözlendi.
ABD Dışişleri Bakanlığı, bu kısa mühlet içerisinde AİHM kararları ışığında Osman Kavala’nın özgür bırakılması, Boğaziçi Üniversitesi protestolarında uygulanan baskılar üzere mevzularda açıklamalar yaptı.
En son ABD Dışişleri Bakanlığı, 17 Mart’ta evvel HDP Milletvekili Ömer Faruk Gergerlioğlu’nun vekilliğinin düşürülmesi akabinde da Yargıtay Başsavcısı’nın HDP’nin kapatılması için başlattığı yasal sürece birinci reaksiyon veren ülkeler ortasında yer aldı.
Tıpkı vakitte ABD, TÜrkiye’nin bayana karşı şiddetle uğraşta kıymetli bir yasal doküman olarak görülen İstanbul Sözleşmesi’nden çekilmesini de temkinli bir lisanla eleştirdi. Bayana karşı şiddetle uğraşın ehemmiyeti, 23 Nisan’da Kalın ve Sullivan ortasındaki telefon görüşmesinde de gündeme geldi.
Biden idaresi, Doğu Akdeniz’de de tansiyonun azaltılmasından yana davetler yapıyor.
Cumhuriyet
