Getty ImagesBağışıklık sonrası Covid 19’u hala bulaştırabilir misiniz?
17 Haziran 2009’da, 11 yaşında bir çocuk İngiltere’den ABD’ye geri döndü. Beraberinde de istemeden bir şey getirdi. O haftanın sonunda, New York eyaletinin Sullivan kentinde, bir dini eğitime katıldığı sırada, tükürük bezlerinde şişme oluştu. Çocuk bir teneffüs hastalığı olan, kabakulak geçiriyordu.
Bu ortada katıldığı dini eğitim devam etti. 400 çocuk, Hasidik Musevilerin, chavrusa ismini verdikleri bir dini eğitime katılıyordu. Bu eğitim sırasında, saatlerce bir ortada yüz yüze temas halindelerdi ve Talmud çalışıyorlardı. Program sonlandığında ortalarından 22 çocuk ve 3 yetişkin daha enfekte olmuştu.
Çocuklar meskenlerine döndüler ve virüs Brooklyn ve Rockland kentlerinde Hasidik Yahudi toplulukları ortasında yayıldı. Bir yıl süren salgın mühletince toplamda en az 3 bin 502 kişi hastalık geçirdi.
Bilim insanları, bu salgını incelediklerinde, karşılıklı, yakın aralı oturarak yapılan chavrusa ismi verilen eğitim modelinin, “kabakulak virüsünün yayılmasında bilhassa tesirli olduğunu” değerlendirdiler. Daha da enteresan olan ise; harika bulaştırıcı pozisyonundaki çocuğun daha evvel kabakulak aşısı olmuş olmasıydı. Büyük ihtimalle, tıpkı aşılanmış başka çocuklar üzere bir ölçü bağışıklığı vardı ve bu nedenle de hastalığı hafif atlattı fakat tekrar de virüsü başkalarına bulaştırabildi.
Aslında birçok aşı, bulaşma ve bulaştırma kelam konusu olduğunda büsbütün müdafaa sağlamıyor. Bu nedenle, aşı olan beşerler bile farkında olmadan virüs taşıyabilir ve ulaştırabilir. Ve üstteki örnekte olduğu üzere salgın başlatabilir.
‘Tesirli bağışıklık‘, ‘Sterilize Bağışıklık‘
Getty ImagesToplum bağışıklığı, virüsün tesirinin hayatı etkilemeyecek hale gelmesi manasına geliyorAşı yoluyla iki tıp bağışıklık elde edilebilir. Bunlardan birine aktif bağışıklık deniyor. Bu bağışıklık tipinde, patojenin (hastalığa neden olan organizma) önemli bir hastalık üretmesi engellense de, bedene girmesi ya da kendini kopyalaması önlenemiyor. Sterilize bağışıklıkta ise enfeksiyon büsbütün engelleniyor. Birtakım durumlarda asemptomatik hadiseler bile önleniyor. İkinci bağışıklık tipi, aşı ile ilgilenen tüm bilim insanlarının emeli lakin sürpriz bir formda çok sonlu halde başarılabildi.
Örneğin menenjit hastalığı. Neisseria meningitidis isimli bakterinin neden olduğu tipinde tesirli olan onlarca aşı bulunuyor. ABD’de, MCV4, MPSV4 ve MenB aşıları olayların yüzde 85 – 90’unda tesirli oluyor. Fakat birtakım cinslerinde aşıya rağmen bakterinin taşındığı tespit edildi.
Bakteri, burunda yahut boğazın gerisinde saklanabiliyor. Bu bakteriler, aksırma, öksürme, öpüşme ve hatta sigara paylaşımı sırasında bulaştırılabiliyor.
Boğmaca, hepatit B, kabakulak, ve çok yaygın olmasa da grip virüsü için de bu bulaştırma durumu, aşıya rağmen görülebiliyor. Buna rağmen, tüm bu bağışıklık cinslerinden, hastalığın önemli semptomlar ile oluşması engelleniyor.
Sterilize bağışıklık nasıl gerçekleşiyor?
Getty ImagesFaal bağışıklık ekseriyetle B ve T ismindeki kan hücreleri ile antikorların birlikteliği ile oluşuyor. Sterilize bağışıklıkta ise ekseriyetle antikorlar devrede oluyor. Bilhassa de etkisizleştiren antikor çeşidi. Bu çeşit antikorlar, patojenin dış yüzeyine yapışarak, gaye hücreleri etkilemelerini engelliyor. Burun, boğaz ve ciğerlerdeki hücreler üzere.
Covid-19’da, etkisizleştiren antikorlar, virüsü, hücrelere girmekte kullandığı yüzey dikenlerinden (bir protein) tanıyor. Sterilize bağışıklık elde etmek için, bu antikor cinsinden, virüs partiküllerinin bedene girmesini engelleyecek kadar ortaya çıkarılması gerekiyor.
Covid 19 aşısı nasıl bir bağışıklık ortaya çıkarıyor?
Getty ImagesCovid sayıları, sınırlamalar nedeniyle mi aşı nedeniyle mi azalıyor?Nottingham Üniversitesinden epidemolojist Keith Neal bu soruya kısa bir karşılık veriyor: “Bilmiyoruz, zira aşılar daha çok yeni kullanıma girdi.”
Şu an kullanımda olan aşılar, öncelikli olarak bulaşmayı tedbire noktasında değerlendirilmiş değil. Bu şu anda ikinci planda. Birinci sırada, semptom oluşması noktasındaki aktiflikleri geliyor. Londra’daki Imperial College’tan Profesör Danny Altmann, “Bu, amaçlarımızı daha pragmatik olarak belirlediğimiz manasına geliyor” diyor.
Bilim insanları, bir seneyi aşkın müddettir inceledikleri salgında, hastalığı doğal yollardan kapan şahısların de tekrar hasta olabildiklerini biliyor. İngiltere’de yürütülen bir araştırmaya nazaran, antikor oluşumunun gözlendiği yüzde 17’lik bir bölümün ikinci defa virüsü kaptığını ortaya koydu. Bu bireylerin yüzde 66’sı hastalık belirtisi göstermedi ancak şu anda biliniyor ki, asemptomatik olaylar da virüs taşıyıcısı olabiliyor.
Neyseki olumlu gelişmeler de var.
Aşılarla ilgili erken çalışmalar, büsbütün ortadan kaldırmasalar da bulaştırma üzerinde tesirli olduğunu ortaya koyuyor.
Aşının büyük kitleler üzerinde uygulandığı İngiltere’de, aşının bulaşıcılık üzerindeki tesiri konusunda araştırmalar yapılmaya başlandı. Bakım meskenleri üzere salgının çok fazla vefata neden olduğu yerlerden gelecek datalar bu noktada işaret verebilir.
Lakin Profesör Neal, İngiltere özelinde sorunlu bir durumun altını çiziyor; “Burada şu anda iki faktör devrede; sınırlamalar ve aşı. Şu anki datalar üzerinde hangisinin tesirli olduğunu ayırmak güç.” diyor.
Şu anda mevcut aşıların bulaştırmayı durdurma üzerindeki tesiri hakkında bilinenler şunlar. (Ama çabucak belirtelim, aşağıdaki bilgilere, kelam konusu aşıların semptom tedbire yahut insanları hastalıktan müdafaa noktasındaki bilgileri eklenmedi.)
Getty ImagesOxford-AstraZeneca
Temmuz ayında, beşerlerle emsal bir ciğer fizyolojisi olan makak maymunları üzerinde yapılan araştırmanın umut veren sonuçları oldu. Aşı, maymunların önemli hasta olmaları önledi. Ve ama Covid 19’u kapmalarını engelleyemedi.
Aşılanmış maymunların da tıpkı aşılanmamış olanlar kadar virüsü kapabildikleri görüldü. Lakin aşı sayesinde ciğerlerinde viral partiküller daha az tespit edildi.
Araştırmanın sonuç yazısını kaleme alan bilim insanları, bulaşıcılığı engelleyemese de, aşının, “hastalığa dönüşme oranını dikkat cazibeli biçimde azalttığını” açıkladı.
Bu maymunlar üzerinde yapılan deneylerdi.
Beşerler üzerinde yapılan üçüncü faz çalışmalarına hakikat biraz hızlanalım.
Bu etapta, alışıldık olanın dışında, placebo ve yeni aşı verilen gönüllülerden, asemptomatik olayların tespiti için her hafta koronavirüs testi de yapmaları istendi.
Ocak ayında açıklanan sonuçlara nazaran, aşıyı evvel yarım doz alan sonra da tam doz alan kümede yüzde 59 oranında enfeksiyonun önlendiği görüldü. Aşıyı iki tam doz alanlarda ise bu oran 4 puan düştü.
1 Şubat tarihinde ön rapor olarak açıklanan araştırmaya nazaran ise, bir tam doz verilen bireylerde, virüs tespit edilebilir hadise oranı yüzde 67 azaldı. Bunun da bulaştırma üzerinde önemli tesiri olacağını gösterdiği değerlendirildi.
Getty ImagesSağlık çalışanları en erken aşılanan kümeler ortasındaPfizer-BioNTech
Pfizer-BioNTech aşısının, insanların koronavirüs kapmasını engelleyip engellemediği üzerinde kesin bir ispat bulunmuyor. Fakat birtakım erken işaretler olumlu.
Pfizer CEO’su Albert Bourla, Ocak ayı başında yaptığı açıklamada, maymun deneylerinde virüs transferi noktasında da önemli bir müdafaa sağlandığını söyledi. Fakat bu bilgiler şimdi beşerler üzerinde elde edilmiş değil.
İsrail’de sıhhat çalışanlarından oluşan 102 kişilik bir küme üzerinde yapılan araştırmaya nazaran, iki doz aşı yapılanların sırf ikisinde düşük antikor tespit edildi. Yüzde 98’lik kesimde, Covid 19 kapan ve atlatan şahıslardan daha fazla antikor gözlendi.
İsrail Sıhhat Bakanlığı tarafından, yapılan bir araştırmaya nazaran, aşılandıktan bir hafta sonra, 715,425 şahıstan sadece 317’sinin koronavirüs testi müspet çıktı. Lakin yeniden de bu bilgiler konusunda dikkatli olmak gerekiyor; datalar üzerinde sınırlamaların ne derece tesirli olduğu bilinmiyor. Bu aşılanmayan bir küme da içeren klinik bir araştırma değildi.
Araştırmayı yayınlayanlar, bu sonucun, taşıyıcılık ve virüs transferi noktasında da BioNTech aşısının önleyici olduğunu ortaya koyduğunu savundu. Lakin bu sonucun, tıp dünyasındaki uzmanlar tarafından kıymetlendirilmesi kıymetli.
Getty ImagesIsrail nüfusunun en büyük kısmını aşılayan ülke pozisyonundaModerna
Moderna aşısının test kademesinde, virüs transferi konusunda kıymetlendirme yapılmamış olsa da, gönüllülere, birinci ve ikinci aşılar öncesi Covid 19 enfeksiyon testi yapıldı. Bunun manası, kümeler ortasında enfeksiyon oranlarının karşılaştırılabileceğiydi. Birinci aşıyı olanlar ortasında 14 kişinin koronavirüs testi olumlu çıktı, placebo verilenler ortasında ise bu sayı 38’di.
Bu bilginin, birinci aşı sonrasında asemptomatik olayların üçte ikisini önleyebildiğini ortaya koyduğu belirtiliyor.
Getty ImagesNovavax
Bu aşıya, şimdi dünyanın rastgele bir yerinde kullanım onayı verilmedi. Ve tıpkı başka aşılar üzere, enfeksiyonu ve virüs transferini tedbire noktasında kapsamlı bir bilgi göstermiş değil.
Lakin geçen yılın Kasım ayında elde edilen birtakım datalar, bilim insanlarını heyecanlandırıyor.
Şirket, makak maymunları üzerinde yapılan araştırmalarda, yüksek doz verilmesi durumunda, virüs transferinin tam olarak engellendiği sonucunun elde edildiğini açıkladı.
Bu, Novavax aşısını, pirimatlar ortasında, asemptomatik virüs transferini de önleyen seçkin bir aşı kümesi ortasına sokuyor. Bu sonuç değerli zira, makak maymunları ile insanların emsal bir teneffüs fizyolojisi bulunuyor.
Bilim insanları, aşının beşerler üzerinde de sterilize bağışıklık tesiri olup olmadığını araştıracak.
Getty ImagesNovavax hala onaylanmış değil.Toplum bağışıklığı
Aşılamanın toplum bağışıklığı üzerinde de büyük bir tesiri bulunuyor. Bilim insanları hala toplum bağışıklığı için gerekli olan hududu tespit etmiş değil. Lakin aşıların büsbütün virüs transferini sonlandırmaması halinde, aşının uygulanacağı kişi sayısının artacağı biliniyor.
Toplum bağışıklığı, gereğince insanın bağışıklık kazanması ile oluşan duruma deniyor.
ReutersŞimdi kesin olmasa da, bir araştırmaya nazaran virüs transferinin bitmesi ve toplum bağışıklığı kazanılması için nüfusun yüzde 60 ila 72’sinin aşı olması gerekli.
Fakat aşının aktifliği yüzde 80 düzeyinde olursa, bu toplumun yüzde 75 ile 90’ının aşılanması manasına geliyor.
İngiltere gelecek Eylül ayına kadar, ülke nüfusunun yüzde 75’ine denk gelen, tüm yetişkin nüfusunu aşılamayı amaçlıyor.
Çok sayıda bilim insanı, virüsü büsbütün ortadan kaldırmanın değil, beşerden beşere bulaşmasını azaltma gayesinin güdülmesi gerektiğini söylüyor.
Cumhuriyet
