Getty Images
UNESCO’nun Dünya Kültür Mirası listesinde bulunan Ayasofya, Cuma günü Müslümanlar için ibadete açılıyor.
916 yıl kilise, 481 yıl cami ve 80 yılı aşkın bir mühlet müze olarak kullanılan Ayasofya’nın Müslümanlar’ın ibadetine yine açılabilmesi için, yerin içinde iki haftadır düzenlemeler yapılıyor ve çalışmalar yürütülüyor.
Bunlar ortasında bilet gişesinin kaldırılması, içerideki tarihi mozaik ile tasvirlerin kapatılması ve yerlerin halıyla kaplanması yer alıyor.
Bu hazırlıklardan bilhassa mozaiklerle ilgili atılacak adımlar bir müddettir merak ediliyordu. İslam dininde, ibadet yerlerinde fotoğraf ve heykel üzere yapıların “meleklerin girmesine mahzur olacağına” inanılıyor.
Mozaiklerin, namaz sırasında kurulacak bir perde sistemiyle kapatılacağı açıklandı. Bu düzenlemenin açılışa mahsus mü olduğu, yoksa kalıcı mı olacağı ise şimdi bilinmiyor. Mozaiklerin namaz saatlerinin dışında ise ziyaretçiler için açık tutulması bekleniyor.
Ayasofya’nın içerisinde Hıristiyanlık açısından kutsal kabul edilen bireyler ile Bizans İmparatorlarını tasvir eden çok sayıda mozaik bulunuyor. Bu mozaiklerin 9’uncu yüzyılın ikinci yarısından itibaren yapıldığı düşünülüyor.
Ayasofya içerisinde yer alan mozaikleri ve bunların tarihî manasını Nişantaşı Üniversitesi öğretim üyesi ve İstanbul Rehberler Odası Lideri Yrd. Doç. Dr. Sedat Bornovalı, BBC Türkçe’ye anlattı.
AYASOFYA İÇERİSİNDEKİ MOZAİKLER NE VAKIT YAPILDI?
“Tarihin En Uzun Şiiri Ayasofya” isimli bir de kitabı bulunan Bornovalı, 6’ncı yüzyılda inşa edilen Ayasofya’nın içinde birinci andan itibaren görkemli altın fonlu mozaiklerin olduğunu ve birinci devirlerinde 16 bin metrekarelik yüzeyin de mozaiklerle bezenmiş olduğunu söyledi.
Bornovalı, “İlk mozaiklerin figürlü olmadığı düşünülüyor. Şayet böyleyse bile 726 ile 843 yılları ortasındaki ‘ikonoklast dönem’ olarak bilinen imgelere düşmanlık yaşanan bu devirde bunların tahrip edilmiş olması şaşırtan olmayacak. Hasebiyle bugün gözlemlediğimiz ve Hristiyanlık için kutsal insan figürlerinin bulunduğu mozaiklerin en erkeninin 867 yılında yapıldığını düşünüyoruz” dedi.
Bornovalı, tarihi evrak ve çizimlerden İstanbul’un 1453 yılında fethedilerek yapının mescide dönüştürülmesinin akabinde, bu mozaiklere yönelik rastgele bir örtme ya da kapatma yapılmadığının altını çizdi.
Bununla birlikte 18’inci yüzyıla gelindiğinde, yapılan onarım çalışmaları sırasında bu mozaiklerin yer almadığı görülüyor. Bornovalı bunun mümkün nedenlerini şöyle sıraladı:
“Bunun nedeni mozaiklerin tabiatı gereği çok güçlü materyaller olmaması. Bir sıva katmanının üzerine yapıştırılıyor ve bir zelzele sırasında bu sıvanın binadan ayrılması durumunda yerle bir oluyor. Hasebiyle bu türlü bir hadisede bir kısmı düşmüş ya da dökülmüştür.”
Bornovalı, Osmanlı devrinde yapının hasar görmesinin akabinde tamiri sırasında duvarların bütününe sıva çekildiğini ve böylelikle tahrip olan mozaiklerin de kaplandığını vurguladı.
1931 ile 1949 yılları ortasında yapılan çalışmalarla yerleri bilinen mozaiklerin üstleri tekrar açıldı.
AYASOFYA’DAKİ EN ÖNEMLI MOZAİKLER HANGİLERİ?
Bornovalı, Ayasofya içerisinde yer alan birtakım değerli mozaikleri ise şöyle anlattı:
- “Meryem Ana ve Çocuk İsa: Ayasofya’daki en merkezi durumda olan, göze çarpan mozaik. Apsis (Kiliselerde doğuyu gösteren kısım) isimli kısımda yer alıyor. 867 yılında verilen vaazla, bu mozaiğin ikonoklast devrin bitiminden çabucak sonra yapıldığı anlaşılıyor. Güç bir yüzey ve imalinde teknik zahmetler yaşanmış olması mümkün.”
Getty Images- “Diesis: Yakarış manasına geliyor lakin aslında Türkçe ‘şefaat’ demek en doğrusu olur. Bizans sanatının en üst seviyesi. Çok geniş kapsamlı bir mahşer kompozisyonunun özeti niteliğinde. Ortada Hz. İsa var ve iki yanında Hz. Meryem ile Hz. Yahya duruyor. İnsanlığın kurtulması için Hz. İsa’ya en yakın iki kişi yakarıyor ve aracılık etmesini istiyor.”
- “İmparator Mozaikleri: Bunlar Bizans İmparatorları hakkında tarihi ve giyim-kuşam üzere mevzuları varsayım etmek için kıymetli evrak niteliği taşıyor. Bir mozaikte Bizans İmparatoru VI. Leon, bir tahtın üzerine oturmuş Hz. İsa’nın önünde secde ediyor. Bir başka mozaikte de Hz. İsa, Hz. Meryem’in kucağında tasvir edilmiş ve solda elindeki Ayasofya maketini sunan İmparator Justinianos, sağda ise İstanbul maketini tutan İmparator I.Konstantinos dururken görülüyor.”
- “Seraphim Melekler: Ayasofya’nın kubbesini destekleyen ve dört kemer üzerinde durmasını sağlayan, üçgene yakın ancak eğrisel düzlemlerde yer alıyorlar. Bir nevi yeryüzü ile gökyüzünün buluştuğu bu noktada göksel sayılabilecek lakin kutsal saymadıkları melek tasvirleri yer alıyor. Her meleğin altışar kanadı var ve aşağıdan baktığımızda genel boyutlarına nazaran yüzlerinin küçük olduğu görülüyor. Bu dört melekten ikisi dökülmüş, öteki ikisi ise özgün. Birinin yüzü 2010 yılında açıldı.”
Getty ImagesBornovalı, Ayasofya’nın İstanbul’un fethiyle mescide dönüştürülmesinin akabinde sekiz adet çizgi levhalarının eklendiğini söz etti.
Bornovalı, “17’nci yüzyıl levhaları var. En dikkate kıymet olanlarda, Allah’ın, Hz. Muhammed’in, torunları Hasan ve Hüseyin ile dört halifenin isimleri var. Bugün gördüğümüz sekizli büyük levha ise Kazasker Mustafa İzzet çizgisidir ve Sultan Abdülmecid periyoduna dayanır. 7,5 metre çapındaki sınır levhaları muhtemelen bugün hala bütün İslam dünyasının en büyük yapıtları olma özelliğini sürdürür” dedi.
Bornovalı, Osmanlı devrinde Ayasofya içerisinde ibadet sırasında tek bir halı yerine, el dokuması çok sayıda, ufak halının tabana döşendiğini de kelamlarına ekledi.
İSLAM’DA HEYKEL VE FOTOĞRAFLARLA İLGİLİ HANGİ DÜZENLEMELER VAR?
Diyanet İşleri Başkanlığı’nın internet sitesinde, hadisler ve bunlara ait din alimlerinin yaptığı yorumlarda, ibadet sırasında fotoğraf, fotoğraf ve heykel bulunmaması gerektiği belirtiliyor.
Diyanet İşleri Başkanlığı’nın “İçinde fotoğraf bulunan meskende namaz kılınır mı?” sorusuna verdiği karşılıkta, “Melekler, içerisinde köpek ve resim/heykel bulunan konuta girmezler” manasında hadisler olduğu hatırlatılıyor.
Cevapta, “Fakat hadiste yer alan bu ikazın, daha fazla tapınmak yahut tazim göstermek gayesiyle konutlarda bulundurulan fotoğraf, fotoğraf ve heykeli kapsadığı birtakım âlimler tarafından tabir edilmiştir. Hadisin bu formdaki yorumundan hareket eden birtakım âlimler, tapınma ve tazim maksadı güdülmeyen ve genel adaba karşıt olmayan canlı varlıkların fotoğraflarının imalini da caiz görmüşlerdir” deniliyor.
Ayrıyeten, fotoğrafların namaz kılanın görüş alanında olmasının “mekruh görüldüğü” söz ediliyor.
Diyanet İşleri Başkanlığı, “Eğer kelam konusu fotoğraflar halıda yahut stantta yer alıyorsa, çok bariz olmamaları halinde bu halı ve stantlar üzerinde namaz kılınabilir. Şayet besbelli bir halde ise namaz kılarken direkt bu fotoğraflar üzerine secde edilmesi mekruh görülmüştür” deniliyor.
TABAN KAPLAMASIYLA İLGİLİ NELER YAPILDI?
Ayasofya’nın mescide dönüştürülmesi kararının akabinde tabanının de halıyla kaplanması için çalışmalar yürütülüyor.
Gerçek Roma İmparatorluğu periyodunda imparatorların merasimle taç giydikleri, yaklaşık 1000 yıllık “ompalion” döşeme mozaiğinin üstü halıyla kapatılacak.
Yapılan açıklamada, döşeme mozaiğin ziyan görmemesi için halının altına iki kat keçe konulduktan sonra üstüne halı döşendi.
Yere döşenen halı, Manisa’da bulunan Özkul Halı Fabrikası’nda üretildi.
Ajanslarda yer alan haberlere nazaran, halının yüzde 100 yünden üretildiği ve metrekaresinin 5 kilogram olduğu belirtildi.
Halının desen ve renk seçiminin Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın oluruyla yapıldığı tabir edildi.
Ördek başı yeşili ve tonlarının kullanıldığı halının antibakteriyel olduğu ve virüs ile bakteri barındırmadığı açıklandı.
Ayrıyeten halının tüylerinin kıbleye yanlışsız buharlı bir sistemle yatırıldığı da tabir edildi.
Katkı: Esra Yalçınalp
Fotoğrafların tüm hakları gizlidir.
- Ayasofya neden kıymetli ve tartışma yaratıyor?
- Ayasofya’nın 1500 yıllık tarihi ve siyasi ehemmiyeti
- Prof. Dr. Metin Günday: 80 yıl evvelki karar davaya husus edilip, iptal edilemez, hukuka karşıttır
- Ayasofya: Mescide çevrilmesi kararına milletlerarası toplum ve dış basın ne reaksiyon verdi?
- Dünya Kiliseler Birliği’nden Ayasofya açıklaması: Dinler ortası diyalog eforlarına ziyan veriyor
- Ayasofya: Gündemden düşmeyen kilise, cami, müze
Cumhuriyet
