A. GENEL OLARAK BASIN ÖZGU¨RLU¨ĞU¨ VE DEMOKRASİ
Bu çalışmada söz ve basın özgu¨rlu¨ğu¨nu¨n manası, basın özgürlüğünün demokrasinin kıymetli bir ögesi olduğu ve sonlandırılması ana başlık olarak ele alınmış daha sonra basın özgu¨rlu¨ğu¨nün varlık yokluk sorunu olan basında monopolleşme konusu değerlendirilmiştir. Mevzu Avrupa İnsan Hakları Duruşması’nın basın özgu¨rlu¨ğu¨ne ait çeşitli kararları ile Anayasa Duruşması’nın bahse ait yaklaşımı çerçevesinde de kıymetlendirilerek incelenmiştir.
İlgili Mesajlar
Basın kavramı gazete, mecmua üzere belli vakitlerde çıkan yazılı yayınların bu¨tu¨nu¨, matbuat olarak tanımlanmaktadır. Kelam konusu tariften da anlaşılacağı u¨zere basın kavramı görsel ve işitsel bu¨tu¨n kitle bağlantı araçlarını kapsayan bir kavram olmaktan fazla gazete, mecmua, kitap, broşu¨r üzere sırf yazılı ve basılı yapıtları kapsayan bir manada kullanılmaktadır.
Basının temel vazifesi Devlet düzeneğinin işleyişini denetlemek ve tenkit yoluyla sapmaları önlemek olarak özetlenmektedir.
Basın özgürlüğü ise fikirlerin iletilmesini ve toplumda dolaşmasını gerçekleştirerek bireylerin ve toplumun haber almasını sağlayan bir söz özgürlüğü aracıdır. Birebir vakitte söz özgürlüğünün bir görünümü olarak ortaya çıkan basın özgürlüğü yalnızca basın bölümünde çalışanlara değil tabir özgürlüğü üzere herkese tanınmıştır. Bu özgürlük bir yandan halkı ilgilendiren haber, niyet ve görüşlerin iletimini teminat altına alırken öbür yandan da halkın bu bilgileri alma hakkını korumaktadır.
Basın özgürlüğünde yasak, baskı üzere uygulamalar toplumsal itimat, huzur, barış ve demokrasi için büyük felaketlere neden olur. Yargı bağımsızlığı ve adil yargılanma hakkı hayal olur. Hukuk siyasallaşır. Bu durum iktisatta ve üretimde yıkımlara sebep olur. Işçiler ziyan görür. Iktisadın servet sahipleri bir yolunu bulup bu durumdan da karlı çıkabilirler. Fakat onların sonu daha da felaket olabilir. Sonuç olarak ağzımıza sakız ettiğimiz demokrasi sanıldığından çok daha kıymetlidir. Hatta rejimlerin, devletlerin ve toplumların hayat garantisidir.
Basın özgu¨rlu¨gˆu¨nu¨n engellendigˆi durumlarda ise halkın bilgi edinme hakkı ihlal edilmekte ve demokrasinin temel kos¸ullarından biri ortadan kaldırılmaktadır. Kuralsız kontrolsüz geçersiz bir demokrasi ortaya çıkmaktadır. Siyasal iktidar her türlü yolsuzluğa açık hale gelmektedir. Bu süreçte toplum da kokuşup çürümekte ve iktisat çökmektedir.
Lakin basın özgu¨rlu¨gˆu¨ de sınırsız bir özgu¨rlu¨k degˆildir. Demokrasiyle birebir ilis¸kilendirilen bu kavramın sonları da her u¨lkede, o u¨lkenin demokrasi anlayıs¸ı ve demokratik sistemin is¸leyis¸i dogˆrultusunda bir grup sınırlamalara ve yasal du¨zenlemelere tabi tutulmaktadır. Devletin ve toplumun var olabilmesini ve su¨rekliliğini sağlayabilmek için hu¨rriyetlerin sınırlanması kaçınılmaz bir mecburilik olarak ortaya çıkmaktadır.
Çabucak çabucak tu¨m anayasalarda ve memleketler arası sözles¸melerde basın özgu¨rlu¨gˆu¨nu¨n hangi nedenlerle sınırlandırılabilecegˆi du¨zenlenmiştir.
Evvelki Anayasa’nın 20. unsuruna göre “Herkes du¨şu¨ncelerini sözlu¨ olarak, yazıyla ve basın aracılığı ile hukuka uygun olarak açıklayabilir ve propagandasını yapabilir.” Gerçekten bu doğrultuda 1982 Anayasası’nın 26. hususunda du¨zenlenen du¨şu¨nceyi açıklama ve yayma özgu¨rlu¨ğu¨nu¨n yanında 28. hususunda basın özgu¨rlu¨ğu¨ ayrıyeten du¨zenlenmiştir. Kelam konusu unsurun birinci ve ikinci fıkrasında “Basın hu¨rdu¨r, sansu¨r edilemez. Basımevi kurmak müsaade alma ve mali teminat yatırma s¸artına bagˆlanamaz. Devlet, basın ve haber alma hu¨rriyetlerini sagˆlayacak önlemleri alır” sözü yer almaktadır.
Anayasamızın basın özgu¨rlu¨ğu¨nu¨n du¨zenlendiği 28.maddesinin 3. fıkrasında basın özgu¨rlu¨ğu¨nu¨n sınırlanmasında Anayasanın 26. ve 27. unsurları hu¨ku¨mlerinin uygulanacağı söz edilmiştir.
26. unsurun 2. fıkrasında bu özgu¨rlu¨klerin ulusal gu¨venlik, kamu du¨zeni, kamu gu¨venliği, Cumhuriyetin temel nitelikleri, Devletin u¨lkesi ve milleti ile bölu¨nmez bu¨tu¨nlu¨ğu¨nu¨n korunması, cürümlerin önlenmesi, hatalıların cezalandırılması, Devlet sırrı olarak usulu¨nce belirtilmiş bilgilerin açıklanmaması, diğerlerinin şöhret yahut haklarının, özel ve aile hayatlarının veya kanunun öngördu¨ğu¨ meslek sırlarının korunması yahut yargılama vazifesinin gereğine uygun olarak yerine getirilmesi emelleriyle sınırlanabileceği hu¨kme bağlanmıştır. Ayrıyeten 27. unsurun 2. fıkrası gereği olarak basın özgu¨rlu¨ğu¨ Anayasa’nın 1., 2.ve 3. unsurları hu¨ku¨mlerinin değiştirilmesi gayesiyle kullanılamayacaktır.
Gerek 1982 Anayasası’nın 26. ve 28. unsuru ile Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 10. hususu ve gerekse Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin kararları dikkate alındığında basın özgu¨rlu¨ğu¨nu¨n sonlarını “başkalarının şöhret ve haklarının korunması”, “devletin ve toplumun korunması” ve “ahlakın korunması” olmak u¨zere u¨ç başlık altında toplamak mümkün olduğu görülmektedir.
5187 sayılı Basın Kanunu’nun “Basın özgürlüğü” mevzu başlıklı 3. unsurunun 2. fıkrasında da basın özgu¨rlu¨ğu¨nu¨n sonlandırılmasına ait bir hu¨ku¨m bulunmaktadır. Kelam konusu husus kararına nazaran;
“Basın özgu¨rlu¨ğu¨nu¨n kullanılması lakin demokratik bir toplumun gereklerine uygun olarak; diğerlerinin şöhret ve haklarının, toplum sıhhatinin ve ahlakının, ulusal gu¨venlik, kamu du¨zeni, kamu gu¨venliği ve toprak bu¨tu¨nlu¨ğu¨nu¨n korunması, Devlet sırlarının açıklanmasının yahut hata işlenmesinin önlenmesi, yargı gu¨cu¨nu¨n otorite ve tarafsızlığının sağlanması emeliyle sınırlanabilir.
Hasebiyle, üstte açıkladığımız yasal mevzuatta yer alan kelam konusu hususlar basın özgu¨rlu¨ğu¨nu¨n hududu olarak belirmektedir.
Demokrasi ise hukuk devleti demektir. Yalnız her kanun hukuk değildir. Birtakım hukuk kuralları buyruktur. Gerçek hukuk kuralları ortak akılla ve bilimsel asıllara nazaran yapılmış kurallardır. Anayasa, hak ve adalet temellerine nazaran yapılmış kanunlardır.
Demokrasi öteki bir tabir ile hukuk devleti üç temel ögeye dayanmaktadır:
-Ekonomide demokrasi.
-İletişimde demokrasi.
-Siyasette demokrasi.
Şayet iktisatta ve irtibatta demokrasi yoksa siyasette demokrasi zorbalığa ve hukuk tanımazlığa dönüşür.
Iktisatta demokrasi emeğin örgütlü olması, tüketicinin örgütlü olması, üreticinin örgütlü olması ve bu süreçlerin aktif kontrolünü zarurî kılar. Ekonomik hakların garantide olması iktisatta demokrasinin temel ögesidir. Ekonomik demokrasiye muhalif olarak sömürü ve toplumsal soygunla zenginleşmiş hükümran sınıflar bir yolunu bulup devlette de hükümran olurlar. Şayet bağlantıda demokrasi yoksa yani basın özgürlüğü fikir özgürlüğü yasaklarla engellenmişse esasen iktisatta demokrasi de olamaz. Basın hükümran sınıfların kontrolüne geçer ve maskeli palavra dolan tuzak periyodu dolu basın periyodu de başlar.
Iktisatta ve bağlantıda demokrasi yoksa demokrasi yoktur, ölmüştür. Bir ekip gazeteci kılığındaki hâkim çevrelerin besili bekçileri demokrasi maskesi de takarak ortalıkta gezerler.
Iktisatta ve irtibatta demokrasi yoksa siyasal demokrasi katiyetle olamaz. Siyaset kirlenir çürür, kokuşur ve yozlaşır.
B. BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ İLE İLGİLİ KAVRAMLAR
1. İletişim
Irtibat sözü kelamlık manasıyla “duygu, niyet yahut bilgilerin akla gelebilecek her türlü yolla diğerlerine aktarılması, bildirişim, haberleşme, komünikasyon” demektir. Tariften da anlaşılacağı üzere irtibatın başarılı bir formda gerçekleşmesinin temel şartı birden fazla öznenin etkileşim içinde bulunmasıdır.
2. Kitle Bağlantı
Temel ayrım yazılı basın, radyo, televizyon, görüntü, internet vb. yollarda yapılan “kitle iletişim” ile bunun dışında kalanları kapsayan “bireylerarası iletişim” ayrımıdır. Bireylerarası (bireysel) bağlantı, yalnızca bağlantının muhatapları ortasında ve dışarıya karşı muhafazalı olarak gerçekleşmekle birlikte kitle (kitlesel) bağlantı ise toplumun bir kısmına ya da tümüne açık olan bağlantı biçimidir. Hasebiyle bireylerarası bağlantı ile kitle bağlantının temel farkı onun açıklığı ve öngörülmezliğidir. Kısaca belirtmek gerekirse kitle bağlantısı yazılı basın, radyo, televizyon, internet, sinema, videobantları üzere kitle irtibat araçları ile yapılan her türlü yayındır.
3. Basın
Günümüzde basın, fikir ve haberleri toplama, kıymetlendirme, sürece ve kamuoyu oluşturmayı mümkün hale getirecek halde bunları diğerlerine ileten yazılı kitle irtibat araçları olarak tanımlanabilir. Bu yazılı kitle bağlantı araçları broşür, kitap, mecmua ve bilhassa de gazeteleri kapsar bir manada kullanılmaktadır.
4. Basın Hukuku
Basın özgürlüğü ile ilgili olarak ortaya çıkan öbür bir kavram da basın hukukudur. Söz özgürlüğünün kullanılmasının araçlarından biri olan basın özgürlüğü kendine has özellikleri nedeniyle normatif düzenlemelere tabi tutulmuş ve bu düzenlemeler de basın hukukunu oluşturmuştur. Münasebetiyle basın hukuku basın özgürlüğünü kuran ve sınırlayan öbür bir deyişle basın rejimini oluşturan kurallar bütünüdür.
Basın hukukunun ortaya çıkması, yaşanan ekonomik gelişmeler ve basın özgürlüğünü sağlamak olmak üzere iki temele dayandırılabilir. Bunlardan birincisi ekonomik gelişmelerle birlikte tekniğin ilerlemesi basını vakit içinde büyük bir sanayi haline getirmiştir. Farklı gazetelerin ortaya çıkması ve artan tirajlarla birlikte basının aktifliği artmıştır. Bu durum halkın en kıymetli kitle irtibat aracı olan basını, siyasal ve ekonomik bir kuvvete dönüştürmüştür.
Büyüyen ve tesiri süratle artan kurum için düzenlemeler yapma muhtaçlığı doğması, basın hukukunun ortaya çıkmasına yol açan birinci nedendir. İkinci neden ise tabir ve basın özgürlüğünü korumak için verilen siyasal ve kültürel gayretler olarak söz edilebilir. Tabir ve basın özgürlükleri olmadan öteki hak ve özgürlüklerin tesirli bir halde korunamayacağının anlaşılması kitle irtibatına imkan veren basın özgürlüğünü bir hukuk siteminin garantisi altına alma muhtaçlığını doğurmuş ve bu da basın hukukunun doğmasında ve gelişmesinde tesirli olmuştur.
C. BASIN ÖZGÜRLÜĞÜNÜN HUDUTLARI
Basın haklarını, özgürlüklerini, bu hak ve özgürlüklerin sonlarını düzenleyen kuralları içeren üç temel hukuk metni bulunmaktadır. Bunlar Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, Basın Kanunu ve Avrupa İnsan Hakları Mukavelesidir.
İç Hukukumuzda Anayasamızın basın özgürlüğünü düzenleyen kararları doğrultusunda bahse ait asıl düzenleme Basın Kanununda yer almaktadır. Basın Kanununun 3. unsurunda basın özgürlüğüne ait haklar söz edildikten sonra birebir husus kapsamında bu hakların hudutlarının neler olduğu ve hangi hedeflerle sonlandırılabileceği gösterilmiştir.
Basın özgürlüğünün hudutları şunlardır:
* Oburlarının şöhret ve haklarının korunması,
* Toplum sıhhati ve ahlakının, ulusal güvenlik, kamu tertibi, kamu güvenliği ve toprak bütünlüğünün korunması (AİHS husus 5),
* Devlet sırlarının açıklanması yahut cürüm işlenmesinin önlenmesi ya da yargı gücünün otorite ve tarafsızlığının sağlanması.
1. BAŞKALARININ ŞÖHRET VE HAKLARININ KORUNMASI
Basın özgürlüğünün en temel sonu üstte açıklandığı üzere diğerlerinin özgürlük alanının ihlal edilmesidir. Bilindiği üzere kişi hak ve özgürlükleri Anayasamız tarafından teminat altına alınmış ve korunması gereken en temel pahadır. Bu kapsamda basın yayın organları kendilerine tanınan hak ve özgürlük alanı içerisinde misyonlarını yaparken uymaları gereken en temel öge birey haklarıdır.
Anayasanın 26. hususunda fikir hürriyetinin kullanılmasının oburlarının şöhret ve haklarının özel yahut aile hayatlarının korunması maksadıyla sonlandırılabileceği belirtilmiştir.
Basın yayın organlarının hadisesi haberleştirme hallerinin, insanlarının algısını şekillendirme üzerinde faal bir role sahip olduğu açıktır. Bilindiği üzere ceza yargılamasına kişi ile ilgili bilhassa soruşturma evresinde kanun bilhassa kuşkulu kişi sözcüğünü kullanmayı tercih etmiştir. Yasa koyucu bile hata şüphelisi ile ilgili başlangıç evresinde kişiyi kuşkulu yani cürüm işlemesinden kuşku edilen kişi olarak tanımlarken, basın, yayın organlarının hadisesi haberleştirirken kişiyi hatalı formda göstermesi tabi ki kişilik haklarına yönlendirilmiş bir taarruz olarak değerlendirmiştir.
2. TOPLUM SIHHATI VE AHLAKININ, ULUSAL GÜVENLİK, KAMU TERTIBI, KAMU GÜVENLİĞİ VE BÜTÜNLÜĞÜNÜN KORUNMASI
Türk Ceza Kanunu’nun çeşitli unsurlarında Devlete ve kamu sistemine karşı işlenen birçok fiil kabahat olarak tanımlanmıştır. Yasanın 4. kısmında kamu güvenliğine karşı kabahatler ve 5. kısmında kamu barışına karşı hatalar düzenlenmiştir.
Bilhassa TCK’nın 214. hususunda düzenlenen “suç işlemeye tahrik”, TCK’nın 215. unsurunda düzenlenen “suç ve hatalıyı övme”, TCK.’nın 216. hususunda “halkı kin ve düşmanlığa tahrik ve aşağılama” ve son olarak TCK’nın 217. hususunda “halkı kanunlara uymamaya tahrik suçu” düzenlendikten sonra bu hususlar ile ilgili ortak kararları düzenleyen TCK’nın 218. unsurunda kelam konusu unsurlarda düzenlenen kabahatlerin basın ve yayın yoluyla işlenmesi halinde verilecek olan cezanın yarı oranına kadar artırılacağı belirtilmiş ve devamla haber verme hudutlarını aşmayan ve haber verme hedefiyle yapılan fikir açıklamalarının hata oluşturmayacağı belirtilmiştir.
11.04.2013 tarihinde 6459 sayılı yasa ile değişik Terörle Gayret Kanunu’nun 7. hususunda ise terör örgütünün cebir, şiddet yahut tehdit içeren sistemlerini legal gösterecek yahut övecek ya da metotlara başvurmayı tehdit edecek halde propagandasını yapan kişi bir yıldan beş yıla kadar mahpus cezası ile cezalandırılacağı, bu cürmün basın yoluyla işlenmesi halinde ceza yarı oranında arttırılacağı karara bağlanmıştır.
Bu noktada AİHM kararlarına bakıldığında tabir hürriyetinin iki istisnası olduğuna işaret edilmekte olduğu görülmektedir. Birinci istisna şiddeti teşvik edici ve övücü telaffuzlar, ikinci istisna ise azınlıklara karşı nefret söylemidir. Bunun için evvel yazı yahut kelamın içeriğine bakılmalıdır. Kelamlar, yazı yahut kelamın kim tarafından nerede, nasıl bir ortamda, hangi şartlar altında yazıldığı ve söylendiği değerlendirilmelidir. Mahkemece yakın ve mevcut tehlike ölçülerine yaklaşarak kelamları söyleyen kişinin ne kadar tesirli olduğunu, söylenen yer ve vakit bakımından söylenenlerin şiddet yaratmaya müsait olup olmadığına bakılması gerektiği kabul edilmektedir.
3. DEVLET SIRLARININ AÇIKLANMASI YAHUT KABAHAT İŞLENMESİNİN ÖNLENMESİ YA DA YARGI GÜCÜNÜN OTORİTE VE TARAFSIZLIĞININ SAĞLANMASI
Yargı gücünün otorite ve tarafsızlığının korunması gayesiyle basın özgürlüğünün sonlandırılması hayli güç bir alanı oluşturmaktadır. AİHS’nin 6. hususunda herkesin görülen davasının uygar hak ve özgürlükleri ile ilgili uyuşmazlıklar ya da cezai mecrada kendisine yöneltilen açıklamaların aslı ile ilgili karar verecek yasal, kurulmuş, bağımsız ve tarafsız bir duruşma tarafından kamuya açık olarak ve makul bir mühlet içerisinde görülmesini isteme hakkına sahip olduğu bir cürüm ile itham edilen kişinin suçluluğu yasal olarak sabit oluncaya kadar temiz sayılacağı konuları teminat altına alınmıştır.
AİHS’nin 6. hususunda düzenlenen adil yargılanma hakkı ile 10. hususunda düzenlenen yetki ve bağımsızlığın teminat altına alınması ile tekrar Basın Kanunumuzun 3. unsurunda düzenlenen AİHS’nin 10. unsuru ile benzerlik arz eden yargı gücünün bağımsızlık ve tarafsızlık içeren tabiri çatışabilmektedir.
Yargılama konusu olan birçok hadise basın yayın organları tarafından vakit zaman haber konusu yapılabilmekte ve bu hadiseler üzerinden yayın organları aracılığı ile kamuoyu önünde tartışmalar yapılabilmektedir. Görülmekte olan bir dava ile ilgili olarak yapılan haberleri ve yorumları AİHM birçok kararında basın özgürlüğü kapsamında kıymetlendirmiş ama vakit zaman aksi kararlar da vermiştir.
D. 5187 SAYILI BASIN KANUNUNA NAZARAN BASIN ÖZGÜRLÜĞÜNÜN SINIRLANMASI
Yasama, yürütme ve yargı erklerinin yanında anayasa öğretisinde günümüz için dördüncü erk olabilecek kadar değer verilen ve bu bağlamda bağımsızlığı demokrasinin kıymetli taşlarından biri olarak bedellendirilen basın özgürlüğü kavramı toplumsal huzur ve demokrasi açısından son derece kıymetlidir.
Mevzu Anayasa’nın 28. hususunda daha detaylı ve kapsamlı olarak düzenlenmiş olmakla birlikte Basın Kanunu basın özgürlüğü ve sınırlanması konusunu düzenleyen en önemli hukuk metnidir.
Üstte da açıkladığımız üzere 5187 sayılı Basın Kanunu’nun 3. unsuru mucibince basın o¨zgu¨rdu¨r. Basın özgürlüğünü açıklayan anılan hususun 1. fıkrasında basın özgürlüğünün hangi haklar temelinde kurulduğu konusu düzenlenmiştir. Tıpkı unsurun ikinci fıkrasında da hangi maksatlarla basın özgürlüğünün sonlandırılabileceği öteki bir tabir ile basın özgürlüğünün hudutları düzenlenmiştir.
Basın o¨zgu¨rlu¨gˆu¨nu¨n kullanılması lakin demokratik bir toplumun gereklerine uygun olarak bas¸kalarının s¸o¨hret ve haklarının, toplum sagˆlıgˆının ve ahlakının, ulusal gu¨venlik, kamu du¨zeni, kamu gu¨venligˆi ve toprak bu¨tu¨nlu¨gˆu¨nu¨n korunması, Devlet sırlarının ac¸ıklanmasının yahut suc¸ is¸lenmesinin o¨nlenmesi, yargı gu¨cu¨nu¨n otorite ve tarafsızlıgˆının sagˆlanması maksadıyla sınırlanabilir.
Demokratik bir toplumda olmazsa olmazlardan olan söz ve basın özgürlüğünü korumak başta Devlet olmak üzere herkesin misyonudur.
Devletin olumlu yu¨ku¨mlu¨lu¨ğu¨ konusunda AİHM’nin Özgu¨r Gu¨ndem/Tu¨rkiye Kararı değer arzetmektedir. Kelam konusu kararda Yu¨ksek Duruşma “Demokrasinin işlemesinin ön kaidelerinden biri olan tabir özgu¨rlu¨ğu¨nu¨n aktif bir formda kullanılması yalnızca devletin mu¨dahale etmeme misyonuna dayanmamaktadır. Bireyler ortasındaki münasebetlerde bile muhafaza önlemleri almayı gerektirebilmektedir.
Olumlu bir sorumluluğun var olup olmadığına karar verirken, Mukaveleyle toplumun genel çıkarı ve bireyin çıkarı ortasında ulaşılmaya çalışılan istikrara kıymet verilmelidir. Bu sorumluluk kaçınılmaz olarak kontratçı devletlerde var olan farklı durumlara, çağdaş toplumların yönetim edilmesiyle ilgili zorluklara, öncelikler ve kaynaklar hakkındaki seçimlere bağlı olarak değişiklik gösterecektir. Bu türlü bir sorumluluk yetkililer için imkansız yahut adil olmayan bir yu¨k oluşturduğu halinde yorumlanmamalıdır” değerlendirmesinde bulunmaktadır.
E. BASIN ÖZGÜRLÜĞÜNÜN KAPSADIĞI HAKLAR
Basın o¨zgu¨rlu¨ğü bilgi edinme, yayma, eles¸tirme, yorumlama ve eser yaratma haklarını ic¸erir.
1. Bilgi Edinme Hakkı
2. Edinilmiş Bilgileri Yayma Hakkı
3. Eleştirme ve Yorumlama Hakkı
4. Eser Yaratma Hakkı
5. Haber Kaynağını Açıklamama Hakkı
1.BİLGİ EDİNME HAKKI
Anayasa’nın 26. hususunun başlığı ‘’Düşünceyi Açıklama ve Yayma Hürriyeti’’ olarak düzenlenmiştir. Bu unsur kapsamında tabir özgürlüğünün resmi makamların müdahalesi olmaksızın haber yahut fikir almak yahut vermek serbestisini de kapsadığı belirtilmiştir. Basının özgür olduğundan bahsedebilmek için öncelikle haber alma, haberin kaynağına sağlıklı bir formda ulaşabilmenin varlığından kelam edebilmek gerekmektedir. Toplumu bilgilendirme yükümlülüğü olan basın ve yayın organlarının habere ulaşabilme imkan ve teminatı basın haklarının vazgeçilmez ögesidir.
Basının en kıymetli haber kaynağını bireyleri direkt ilgilendiren ve çok geniş oranda bilgi ve dokümanlara sahip olan Devlet kurumları oluşturmaktadır. Türkiye’de bu maksatla 2003 yılında Bilgi Edinme Hakkı Kanunu düzenlenmiştir. Kanunun 1. unsurunda “Bu kanunun hedefi demokratik ve şeffaf idarenin gereği olan eşitlik, tarafsızlık ve açıklık prensiplerine uygun olarak bireylerin bilgi edinme haklarını kullanmalarına ait temel ve yolları düzenlemektedir” denilmiş ve tekrar 5. unsurda “Kurum ve kuruluşlar bu kanunda yer alan istisnalar dışındaki her türlü bilgi ve belgeyi başvuranların yararlanmasına sunmak ve bilgi edinme müracaatlarını aktif, daima ve hakikat formda sonuçlandırmak üzere gerekli idari ve teknik önlemleri almakla yükümlü oldukları” belirtilmiştir.
2.EDİNİLMİŞ BİLGİYİ YAYMA HAKKI
Basın organlarının haber alma hakkının manalı kılınabilmesi elbette alınan haberi yayma hakkının garantide olması ile mümkündür. Bu nedenle basın organlarına elde ettikleri haberi yayma hak ve teminatının temini gerekmektedir.
Anayasa’nın 28. unsuru mucibince basımevi kurmak, müsaade alma ve mali teminat yatırma kaidesine bağlanamaz ve yeniden Anayasa’nın 29. hususunda ise müddetli ve süresiz yayın evvelce müsaade alma ve mali teminat yatırma koşuluna bağlanamaz kararı mevcuttur. Bu suretle elde edilen bilgileri yayma emeliyle basılan yapıtların yayılması rastgele, bir müsaade ya da mali teminat kuralına bağlanamayacağı anayasal garanti altına alınmıştır.
3.ELEŞTİRME VE YORUMLAMA HAKKI
Genel manada tenkit bir hadise, durum ya da kişi hakkında fikir ve fikir beyan etmektir. Yorum ise bir mevzu hakkında gereğince anlaşılamayan ya da anlaşılmadığı düşünülen istikametlerin detaylı bir söz ile izahını sağlamaktır.
Tenkit rastgele bir kişiyi, yapıtı, vakası ve mevzuyu enine uzunluğuna derinlemesine her istikameti ile incelemek ve muhakkak kriterlere nazaran ölçmek, pahalandırmak, yanlışsız ve yanlış yanlarını sergilemek gayesiyle ortaya konulan görüş ve niyetlerdir. Tenkit bir zihin faaliyetidir ve sıkıntı bir sanattır. Genelde beğenmemek, kusur bulmak olarak kabul görmekte ise de tenkidin bir maksadının da mevzuyu anlaşılır kılmak, sonuç çıkarmak ve toplumu yönlendirmek olduğunda kuşku yoktur.
4.ESER YARATMA HAKKI
Basın özgürlüğünün içerdiği haklar ortasında son olarak da eser yaratma hakkı sayılmıştır. Eser o vakte kadar var olmayan bir pahası, eseri ya da bir yapıtı şahsî emek ve efor sonucu var etmektir. Yaratmak kavramı ise var olmayan bir şeyi var etmek manasında kullanılan bir sözcüktür. Türk Lisan Kurumu sözlüğünde yaratmak kavramı o vakte kadar var olmayan, görülmeyen bir şeyin fikir hayal gücünden faydalanılarak ortaya konması olarak tanımlanmıştır.
Basın özgürlüğü kavramının içeriğine eser yaratma hakkının da alınmış olması, bireylerin hayal gücü ve niyetlerini ortaya koyarak istediği bir sonucu sınırlamadan var edebilmesini ve ortaya çıkardığı yapıtı yeniden kamuoyuna sunabilmesini kapsamaktadır.
5.HABER KAYNAĞINI AÇIKLAMAMA HAKKI
Haber kaynağını açıklamama hakkı basın özgürlüğünün özünü oluşturur. Şayet haber kaynağını açıklama hakkı olmasa idi basın özgürlüğünün varlığından kelam edilemezdi. Haber kaynağını açıklama konusunda basın mensubuna baskı yapılması da mümkün değildir.
Haber, Basın Kanunu’nun 3. unsurunun 2. fıkrası hudutları içinde üretilmişse gazetecinin her türlü güvenliğini sağlamak Devletin misyonudur. Haber kaynağının açıklanmaması hakkı demokrasinin, hukuk devletinin ve demokrasinin temelini oluşturur.
F. ULUSAL DÜZENLEMELER VE AİHS ÇERÇEVESİNDE BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ VE HUDUTLARI
Çeşitli hukuk kollarına ait kuralları kapsayan basın hukuku Avrupa ülkelerinin tamamına yakınında anayasal garantilerin yanında bir basın kanunu ile de düzenlenmiştir. Bununla birlikte basın hukuku basın kanunlarının yanında diğer kanunlar ve düzenlemelerde de uygulama alanı bulmaktadır. Bunların başında bir ögesi aleniyet olan ve basın yoluyla işlenen hataları düzenleyen ceza hukuku gelir. Hatta basına ait sınırlamaların aşılması halinde birden fazla vakit ceza hukuku normları devreye girdiğinden basın hukuku, ceza hukukunun özel bir kısmı olarak görülebilmektedir. Bu duruma ceza hukuku ile özgürlük kavramının ve hasebiyle anayasa hukukunun yakın bağlantısı neden olur.
Ceza hukukundan öteki çabucak hemen her mevzuat endüstriyel bir kurum olan basının uygulama alanına girebilmektedir. Basın hukukunun bu uygulama alanlarını başka hukuk kurallarından ayıran temel fark basın hukukuna ait kuralların basın özgürlüğü pahaları çerçevesinde yorumlanmasını gerektirmesidir.
Anayasa’nın 13. hususu genel olarak hürriyetlerin hangi kurallarda ve hangi yöntemde sonlandırılabileceğini belirtmektedir. Anayasa’nın temel hak ve özgürlüklerin sonlandırılmasına ait kelam konusu hususu 2011 yılında yapılmış olan altıncı anayasa değişikliği ile yeni halini almış bulunmaktadır.
Anayasa’nın 13. hususu ‘’Temel hak ve hürriyetler özlerine dokunulmaksızın sadece Anayasanın ilgili hususlarında belirtilen sebeplere bağlı olarak ve lakin kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar Anayasanın kelamına ve ruhuna demokratik toplum sisteminin ve laik cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük unsuruna muhalif olamaz” halindeki husus karar sözü ile hak ve özgürlüklerin sonlandırılmasına ait tarz ve kuralları anayasal garanti altına almıştır.
Üstte da açıklamış olduğumuz üzere hak ve özgürlüklerin sonlandırılmasına ait Anayasa unsuru haricinde mevzumuz özelinde basın hürriyetinin sonlandırılmasına ait 28. unsur kararı “Basın hürriyetinin sınırlanmasında Anayasanın 26. ve 27. hususlarının kararları uygulanır” formundaki karar tabiri ile 26. ve 27. husus kararlarına atıf yapmış bulunmaktadır.
Bu kapsamda atıf yapılan Anayasanın 26. unsuru “…Bu hürriyetlerin kullanılması, ulusal güvenlik, kamu nizamı, kamu güvenliği, Cumhuriyetin temel nitelikleri ve devletin ülkesi ve milleti ile ayrılamaz bütünlüğünün korunması yahut yargılama misyonunun gereğine uygun olarak yerine getirilmesi gayeleriyle sınırlanabilir. Kanıyı açıklama ve yayma hürriyetinin kullanılmasında uygulanacak biçim, kaide ve metotlar kanunla düzenlenir” kararını içermektedir.
Mevzuya ışık tutacak nitelikteki Yargıtay 4. Hukuk Dairesinin 09.12.1993 tarihli, 1993/607 E. ve 1993/14351 K. sayılı ilamında basın hürriyetinin hudutlu olduğu ve bireylerin erdem ve haysiyetini koruyan kararlarla sonlu olduğu, bu gurur ve haysiyete tecavüz edildiği takdirde tazminatla mükellef olunacağı belirtilmiştir.
Günümüzde fikir özgürlüğü daha çok kanıları açıklama manasına gelen tabir özgürlüğü formunda anlaşılmaktadır. Lakin hukuksal literatürde niyet özgürlüğü ve tabir özgürlüğü birbirinden farklı temellerde ele alınmaktadır. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin “Düşünce, vicdan ve din özgürlüğü” başlıklı 9. hususu, diğerlerinin yanında fikir özgürlüğü kavramını da kullanmakta ve 10. hususunda ise söz özgürlüğü düzenlenmektedir.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 9. hususunda geçen niyet kavramı her ne kadar unsurun bu manada geniş olarak yorumlanması gerektiği algısını oluştursa da içtihatlar bunun aksini göstermekte ve Avrupa İnsan Hakları Duruşması fikir ve kanaat ile ilgili müracaatları AİHS’nin 10. hususunda düzenlenen tabir özgürlüğü başlığında incelemektedir.
Belirtmek gerekir ki AİHS’nin 9. unsuru çerçevesinde korunan haklar temel olarak kişinin inanç özgürlüğü kapsamındaki manevi iç dünyası ve bunu açığa vurduğu ibadet özgürlüğüdür. Bir niyet vicdani kanaat yahut inancın 9. husustan yararlanabilmesi için bunların ortaya konuluş formuyla birlikte belli bir tutarlılığa, ciddiyete ve değere sahip olması ayrıyeten insan onuru ile bağdaşır olması gerekmektedir.
Söz özgürlüğü AİHS’de çok geniş bir muhafaza alanını kapsar biçimde düzenlenişi itibariyle birçok hak ve özgürlükle misal pahaları korumaktadır. Örneğin AİHS’nin 8. unsurunda özel hayat ve haberleşme özgürlüğü, 9. unsurunda fikir, vicdan ve din özgürlüğü ve 11. hususunda düzenlenen toplantı ve dernek kurma özgürlüğü tabir özgürlüğüyle yakından irtibatlıdır.
10. husus kapsamında incelenen ve müdafaa alanı genişleyip farklılaşabilen basın özgürlüğü de tabir özgürlüğü çerçevesinde özel bir değeri haizdir. AİHS’nin 10. hususunda düzenlenen tabir özgürlüğü kanaat, haber ve görüş alma ve verme özgürlüklerini kapsamaktadır. Birinci fıkrada belirtilen bu özgürlüklerden sonra ikinci fıkrada sınırlama sebeplerine yer verilmiştir. Tabir özgürlüğü genel faydası müdafaa (kamu güvenliği, kamu tertibi, cürüm işlenmesinin önlenmesi, sıhhati yahut ahlakı koruma), ferdî hakları muhafaza (başkalarının şöhret ve hakları, saklı bilgilerin yayılmasının önlenmesi) ve yargı kuvvetinin üstünlüğünü ve tarafsızlığını müdafaa üzere soyut kavramları içeren sınırlama sebepleriyle, demokratik toplumda gerekli ve ölçülü olduğu sürece sınırlandırılabilmektedir.
Diğerlerinin haklarından bahsedildiğinde çatışan haklar kelam konusu olacaktır. Bu biçimde bir çatışma meydana geldiğinde duruşma somut hadise etrafında bir hakkın öteki hak üzerinde üstün gelmesini tespit etmek üzere bir dengeleme yapmaktadır. Bu dengelemede “demokratik bir toplumun vazgeçilmez bir ögesi ve toplumun gelişiminin ve bireylerin kendini geliştirmesinin temel koşularından biri olduğu” istikametindeki duruşma içtihadı tabir özgürlüğünün ehemmiyeti dikkate alınarak genel bir prensip olarak yerleşmiştir.
AİHS’de düzenlenen başka hak ve özgürlüklerden farklı olarak söz özgürlüğü ve bu kapsamda düzenlenen basın özgürlüğünü de kapsar biçimde 10. unsurun 2. fıkrasında sınırlama sebepleri sayılmaya başlamadan çabucak evvel “görev ve sorumluluklar” ibaresine yer verilmiştir. Kurumsal olarak basına, gazetecilere, birtakım kamu görevlilerine ve tabir özgürlüğünü kullanan öteki bireylere misyon ve sorumluluklar yükleyen bu düzenlemeye AİHS ve ek protokollerindeki öbür unsurların metinlerinde yer verilmemiştir. Bu durum söz özgürlüğünün toplum için ne kadar hassas ve değerli bir bahis olduğunu göstermektedir.
G.İNSAN HAKLARINI VE TEMEL ÖZGÜRLÜKLERİ MUHAFAZA MUKAVELESI AÇSINDAN BASIN ÖZGÜRLÜĞÜNÜN SONLARI
Görüldüğü üzere basın özgürlüğü AİHS’nin 10. hususunda söz özgürlüğü altında korunmakta ve metin olarak da birebir sınırlama sebeplerine tabi olmaktadır. Her ne kadar 10. hususta basın özgürlüğünden açıkça bahsedilmese de duruşma içtihatlarında tabir özgürlüğüne ait olarak basına ve basın mensuplarına has bir dizi unsur ve kural belirlenmiştir. Bu unsur ve kuralların yorumlanmasında ise hem devlete hem de basın mensuplarına çeşitli vazife ve sorumluluklar yüklenmiştir.
Kontratın 17. unsurunda ise “Sözleşme hu¨ku¨mlerinden hiç biri bir devlete, topluluğa yahut bir şahsa mukavelede tanınan hak ve özgu¨rlu¨klerin yok edilmesine yahut burada öngöru¨ldu¨ğu¨nden daha geniş ölçu¨de sınırlamalara uğratılmasına yönelik bir aktifliğe girişme ya da aksiyonda bulunma hakkını sağlar biçimde yorumlanamaz” kararı mevcuttur.
Kontratın 17. unsuru aslında bir sınırlama unsurudur. Bu husus ile AİHS’nin geniş ya da dar yorumlanması önlenmiştir. Bu uygulama bizim hukuk uygulamamıza da yol göstermektedir.
Yeniden Kontratın 5. unsurunda söz olunduğu halde özgürlük ve güvenlik hakkı insan haklarını ve temel özgürlükleri müdafaa AİHS’nin en değerli kurallarından birisidir.
Hukukumuzda basın ve söz özgürlüğünü yani irtibatta demokrasiyi gerçekleştirmek ve bu kapsamdaki hakları teminata almak ve korumak için Anayasamızın 28. hususu ile Basın Kanunu’nun 3.maddesinde yer alan kararların AİHS’nin 5. 6. ve 10. 14. 17. hususlardaki prensiplerle bir bütün olarak pahalandırmak gerekmektedir.
AİHS’nin “Adil yargılanma hakkı” başlıklı 6. unsurunda “Medeni hak ve yükümlülüklerinin ya da kendisine isnat edilen rastgele bir kabahatin belirlenmesinde herkes, kanunla kurulmuş bağımsız ve tarafsız bir yargı yeri tarafından, makul mühlet içerisinde, adil yargılanma ve aleni duruşma hakkına sahiptir” kararı,
“İfade özgürlüğü” başlıklı 10.maddesinde ise “1. Herkes tabir özgürlüğü hakkına sahiptir. Bu hak, kamu makamları tarafından müdahale olmaksızın ve ulusal hudutlar dikkate alınmaksızın, görüşlere sahip olma ve bilgi ve kanıları edinme ve bunları yayma özgürlüğünü içerecektir. Bu Unsur Devletlerin, radyo televizyon ya da sinema işletmeciliğinin izne/ruhsata bağlanması isteminde bulunmalarını engellemeyecektir.
Bu özgürlüklerin kullanımı, ödevler ve sorumluluklar ile yürütüleceğinden, ulusal güvenliğin, ülke bütünlüğünün ya da kamu emniyetinin faydası, düzensizliğinin ya da hatanın önlenmesi için, sıhhatin ya da ahlakın korunması için, diğerlerinin şöhret ve haklarının korunması için, saklı bilginin edinilerek açığa çıkmasının önlenmesi için, veya yargılama organlarının yetke ve tarafsızlığının koruma edilmesi için, hukukun öngördüğü ve demokratik bir toplumda gerekli bulunan cinsteki formalitelere, şartlara, kayıtlamalara ya da cezalara tabi tutulabilir” düzenlemesi bulunmaktadır.
“Ayrımcılık yasağı” başlıklı 14. hususta “Bu Mukavelede düzenlenen haklardan ve özgürlüklerden yararlanma, cinsiyet, ırk, renk, lisan, din, siyasal ya da diğer görüş, ulusal ya da toplumsal köken, bir ulusal azınlığa mensup olma, mülkiyet, doğum ya da öbür statüler üzere rastgele bir temelde ayrımcılık yapılmaksızın, teminat altına alınacaktır” kararı,
“Hakların berbata kullanımı yasağı” başlıklı 17. unsurda ise “Bu Mukavelenin hiçbir kararı, rastgele bir Devlete, kümeye ya da bireye, bu Mukavelede düzenlenen rastgele bir hakkı ve özgürlüğü tahrip etmeye veya bu Kontratta öngörülenden daha geniş kapsamlı sınırlamalar getirilmesini amaçlayan rastgele bir faaliyette bulunmaya ya da eylemi/tasarrufu gerçekleştirmeye yönelik rastgele bir hak sağlamak için yorumlanamaz” kararı mevcuttur.
H.BASIN ÖZGÜRLÜĞܨ ÖNU¨NDE BÜYÜK BİR MANI: MONOPOLLEŞME
Demokrasi, hukuk devleti demektir. Demokratik bir sistemde kamu gu¨cu¨nu¨ elinde bulunduranların yetkilerini tüzel hudutlar içinde kullanmak demokrasinin olmazsa olmaz şartıdır.
Basın ve kamuoyu kontrolü en az idari ve yargısal kontrol kadar tesirli bir rol oynamakta ve değer taşımaktadır.
Halk ismine kamunun gözcu¨lu¨ğu¨ misyonunu gören basının fonksiyonunu yerine getirebilmesi özgu¨r olmasına bağlı olduğundan basının özgür olması herkes için geçerli ve yaşamsal bir özgu¨rlu¨k olarak göru¨lmektedir.
Monopolleşme olgusunun basın özgu¨rlu¨ğu¨ önu¨nde bir mani sayılmasının en değerli nedeni basın organlarının bir yahut birkaç gu¨cu¨n elinde toplanmasına yönelik tehlikedir. Basın özgu¨rlu¨ğu¨ bireyin mu¨mku¨n olduğu kadar geniş ve çeşitli bilgilerle karşılaşabilmesini ve bilgilerin objektif olarak kendisine sunulabilmesini gerektirir.
Halbuki basında monopolleşme tek yönlu¨ haber dolanımı yoluyla yığınların gerçek dışı koşullanmasına yol açan çok yönlu¨ bilgi sirkülasyonunu engelleyen bir etkendir. Basının kitleleri etkileme gu¨cu¨nu¨ bilen yöneticiler ya da yönetici adayları tarihin her periyodunda iktidara gelmek ve iktidarlarını su¨rdu¨rebilmek maksadıyla iletis¸im kanallarını kontrollerinde tutmus¸lar, basını denetlemek için lisans (ön izin) ve sansu¨r (ön denetim) üzere düzeneklere başvurarak yandaş yaratmanın ve yandaşlarını örgu¨tlemenin yollarını aramışlardır.
Basın özgu¨rlu¨gˆu¨nu¨ kısıtlayan uygulamalardan biri de yayın yasaklarıdır. I·ktidarlar sadece medyanın içinde is¸lev gördu¨gˆu¨ yasal çerçeveyi daraltarak basın özgu¨rlu¨gˆu¨nu¨ kısıtlamakla yetinmeyip basının haber içerigˆinde fiili olarak da kontrol uygulayabilmektedirler. Hu¨ku¨metin hos¸una gitmeyen haberler yapan gazetecilerin is¸ine son verilmesinin istenmesi ya da hu¨ku¨met yanlısı muharrir ya da gazetecilerin medyada haber içerigˆini belirleyen yönetici pozisyonuna getirilmesine aracılık etmesi bu uygulamalar ortasında gösterilmektedir.
Anayasa Duruşması bir kararında “Basın özgu¨rlu¨ğu¨ kamu gu¨çleri karşısında olduğu kadar özel gu¨çlere karşı da korunmalıdır. Bu bağlamda medya inhisarının oluşmasına karşı gerçek sınırlamalar koymak, medyanın çoğulculuğunu hami tedbirler almak Devlete du¨şen bir ödevdir. Bağımsız ve yansız yayıncılığın su¨rdu¨ru¨lebilmesi için alınacak tedbirler de bu ödev kapsamındadır. Tekelleşerek sorumluluk şuurundan uzaklaşacak bir medya her sorumsuz gu¨ç üzere er geç hedefinden sapabilecek ve toplum ömrünü, ulusal gu¨venliği tehlikeye sokan bir gu¨ç durumuna gelebilecektir. Bunu önlemek de Devlet’in vazifesidir.
Bağımsız ve yansız yayıncılığın su¨rdu¨ru¨lebilmesi için alınacak tedbirler de bu ödev kapsamındadır. Toplumsal vazifesini yerine getirebilmesi için basın özgu¨rlu¨ğu¨ ile donatılan medyanın sorumluluk şuuruyla hareket etmesi gereklidir” biçimindeki değerlendirmesiyle bu tekelleşmenin yaratabileceği tehlikeye değinirken, öteki bir kararında devletin basın özgu¨rlu¨ğu¨ne ait önlemleri alma yu¨ku¨mlu¨lu¨ğu¨nu¨n altını çizmektedir.
Diğer bir kararında Devletin basın özgu¨rlu¨ğu¨ne ait önlemleri alma yu¨ku¨mlu¨lu¨ğu¨nu¨n altını çizmektedir: “…Basın geniş haber alma ve bağlantı sistemleri, ileri baskı teknikleri, yaygın ve süratli dağıtım ağı ile bu¨yu¨k bir alanda ve bu¨tu¨nlu¨k içinde faaliyet göstermektedir. Bu türlü bir faaliyet ise değerli bir mali ve ekonomik kaynak gereksinimini yaratmaktadır” tabirine yer verilmiştir.
Anayasa Duruşması 18.05.1990 tarihli, 1989/9 E. ve 1990/8 K. sayılı hususa ait emsal nitelikteki TRT Kurumu’na ait verici tesislerinin PTT Yönetimi’ne evresiyle ilgili 3517 sayılı Yasa’nın iptali istemiyle açılan dava sonunda verdiği kararında, radyo ve televizyon yayıncılığında tekelleşmenin önlenmesinin bu¨yu¨k değer taşıdığını, tekelleşmenin önlenmesinin hedefinin, bağımsız ve yansız yayıncılığı sağlamak olduğunu, bağımsız ve yansız yayıncılığın eşitlikçi, istikrarlı, yanlışsız ve çoğulcu yayın anlayışının, münasebetiyle kamu hizmeti niteliğinin olmazsa olmaz şartı olduğunu belirtmektedir.
Basında tekelleşmenin getirdiği demokrasi ve basın özgürlüğü tahribatı kontratçı devletlere büyük sorumluluk yüklemektedir. Basın organlarına haksız olarak kamu kaynakları aktarmakla yandaş basın yaratılır. Yandaş basın kapsamında da yandaş gazeteci üretilir. Sonra kitlelerin beyni yıkanır. Demokrasi çürür kokuşur. Kirlenir kocaman bir palavraya dönüşür.
Çağdaş demokratik rejimlerde basın özgu¨rlu¨ğu¨nu¨n gerçekleşebilmesi için devletin büsbütün tarafsız kalması kâfi göru¨lmemekte ondan tıpkı vakitte faal tedbirler alması da beklenmektedir. Anayasa’nın 28/2 unsuru gereği Devletin basın özgu¨rlu¨ğu¨ karşısında fiili bir pürüz olan monopolleşme konusunda önlemler almak, du¨zenlemeler yapmak yu¨ku¨mlu¨lu¨ğu¨ bulunmaktadır.
Basın, geniş haber alma ve bağlantı sistemleri, ileri baskı teknikleri, yaygın ve süratli dağıtım ağı ile bu¨yu¨k bir alanda ve bu¨tu¨nlu¨k içinde faaliyet göstermektedir. Bu türlü bir faaliyet ise, değerli bir mali ve ekonomik kaynak muhtaçlığını yaratmaktadır.
I. ANAYASA DURUŞMASININ BASIN ÖZGU¨RLU¨ĞU¨NE AIT ÇEŞİTLİ KARARLARI
Anayasa Duruşması basın özgu¨rlu¨ğu¨nu¨, du¨şu¨nce ve kanaat özgu¨rlu¨ğu¨nu¨ tamamlayan ve onun kullanılmasını sağlayan bir özgu¨rlu¨k olarak ele almaktadır. Anayasa Mahkemesi’ne nazaran: “…du¨şu¨nce ve kanaat özgu¨rlu¨ğu¨nu¨ tamamlayan ve onun kullanılmasını sağlayan basın özgu¨rlu¨ğu¨ de du¨şu¨nce ve kanaat özgu¨rlu¨ğu¨ üzere mutlak ve sınırsız değildir.
Geniş halk kitlelerinin du¨şu¨nce ve kanaatleri u¨zerinde tesir yapan basının özgu¨r olması toplumun huzur ve selametini ve Devletin gu¨venliğini ihlal edecek mahiyetteki beyanların ve yazıların cezasız bırakılması demek değil yalnızca basının evvelce kayıtlama ve kısıtlamaya tabi tutulmaması demektir. İçtimai vazifesini yerine getirebilmesi için basının hu¨r olması kadar sorumluluk şuuru ile hareket etmesi de s¸arttır…”
Anayasa Mahkemesi’nin basın özgu¨rlu¨ğu¨nu¨n sonlandırılmasında sonun ne olması gerektiğine öbür bir sözle basın özgu¨rlu¨ğu¨nu¨n özu¨ne hangi durumlarda dokunulmuş sayılacağına ait yaklaşımını ortaya koymak açısından çeşitli kararlarının ele alınması gerekmektedir.
Anayasa Duruşması bir kararında “…Basın hu¨rriyetini sınırlamanın çeşitli yolları ve etapları vardır. Sansu¨r de yalnızca bu yol ve basamaklardan bir adedidir. Muhakkak durumlarda basın hu¨rriyetinin sınırlanmasına cevaz veren Anayasa hu¨kmu¨ o sınırlamalar içinde sansu¨ru¨n de yer alabileceğini öngörmu¨ş demektedir…” sözüne yer vermiştir.
Anayasa Duruşması 1993 yılında verdiği öbür bir kararda bu kısıtlamayı kimi hak ve özgu¨rlu¨klerin durdurulması olarak görmu¨ştu¨r. Bu kararlar ışığında hangi sonlandırmaların basın özgu¨rlu¨ğu¨nu¨n özu¨nu¨ tahrip ettiği konusunda Anayasa Mahkemesi’nin dengeli bir yaklaşım içinde olmadığı ileri su¨ru¨lebilir
Anayasa Duruşması 3713 sayılı Terörle Mu¨cadele Kanunu’nun birtakım hususlarının iptal davasına mevzu olması u¨zerine basın özgu¨rlu¨ğu¨ açısından hakkın özu¨nu¨n içeriğine ait belirlemede bulunduğu bir diğer kararda “…Ülkemizde yaşanan teröru¨n gayesi, niteliği, kullandığı araçlar ve kesin amacı dikkate alındığında iptal konusu kuralların Anayasanın 26. ve 28. unsurlarındaki hakların gayesine uygun bir biçimde kullanılmasını son derece zorlaştıran yahut onu kullanılmaz duruma du¨şu¨ren kayıtlara bağlamadığı münasebetiyle bu hakların özu¨ne dokunmadığı, devletin u¨lkesi ve milleti ile bölu¨nmez bu¨tu¨nlu¨ğu¨nu¨n, kamu du¨zeninin ve ulusal gu¨venliğin korunmasının gereği olarak mecburî bir toplumsal gereksinimden kaynaklandığı ve u¨lkenin ulusal birlik ve bu¨tu¨nlu¨ğu¨ üzere legal bir maksat taşıdığı anlaşılmaktadır…” değerlendirmesinde bulunmuştur.
Anayasa Mahkemesi’nin gerek du¨şu¨nce özgu¨rlu¨ğu¨ gerekse du¨şu¨nce özgu¨rlu¨ğu¨nu¨ tamamlayan ve onun kullanılmasını sağlayan bir özgu¨rlu¨k olarak nitelediği basın özgu¨rlu¨ğu¨ ile ilgili sonlandırmaların Anayasa’ya uygunluk kontrolünü yaparken bu özgu¨rlu¨kleri, çoğulcu bir yaklaşımla farklı du¨şu¨ncelerin açıklanması ve muhalefet etme hakkının tanındığı bir hürü olarak değil mevcut du¨zene ve Anayasaya uygun du¨şu¨ncelerin açıklanması biçiminde değerlendirdiği söz edilmektedir.
Anayasa Mahkemesi’nin öteki temel hak ve özgu¨rlu¨klere ait pozitivist yaklaşımı basın özgu¨rlu¨ğu¨ konusundaki kimi kararlarında da göru¨lmektedir. Anayasaya uygunluk kontrolünün sırf müspet Anayasa metni ile sonlu tutulması ya da bu durumun dayanagˆı olarak hu¨rriyetlerin kaynagˆının ve tesir alanlarının yalnızca olumlu Anayasa metninden ibaret göru¨lmesi halinde örnegˆin; Anayasa’da yer almayan bir hu¨rriyet kategorisinin söz hu¨rriyeti kapsamında göru¨lemeyecegˆi ve kis¸iler tarafından da kullanılamayacagˆı sonucuna varılabilecegˆi ileri su¨ru¨lmektedir.
Gerçekten 5680 sayılı Basın Kanunu’nun 31. unsurunun Anayasa’nın du¨şu¨nce, basın ve bilim özgu¨rlu¨ğu¨nu¨ du¨zenleyen 17, 20, 21, 22, 24. hususlarına karşıt olduğu gerekçesiyle açılan iptal davasına ait kararında “…Mahkemenin pozitivist yaklaşımı dikkat çekmektedir. Kelam konusu kararda Anayasa Duruşması yabancı memleketlerde basılan ve yayımlanan yapıtlarla ilgili olarak Anayasa’da açık ya da kapalı rastgele bir hu¨kmu¨n bulunmadığını, bu hususun du¨zenlenmesinin kanuna ve kanun koyucuya bırakıldığını, yabancı memleketlerde basılan ve yayılan yapıtların basın hu¨rriyetinin du¨zenlendiği 22. husus kapsamında göru¨lemeyeceğini, Basın Kanunu’nun 31. unsurundaki bu tu¨r yapıtların yurda sokulması ve dağıtılması konusunda Bakanlar Kurulu’na yasaklama yetkisi veren hu¨kmu¨n Anayasa’ya muhalif olmadığını” belirtmiştir.
Halbuki Mahkeme’nin bu yaklaşımını as¸maya yönelik ve hukukun Anayasa dıs¸ındaki kaynaklarına vurgu yapan değerlendirmeleri de bulunmaktadır. Örnegˆin, 1986/11 sayılı kararında Duruşma hukuk devleti konusunda “…Anayasa’nın açık hu¨ku¨mlerinden evvel hukukun bilinen ve tu¨m uygar u¨lkelerin benimseyip uydugˆu prensiplere uygun olması gerekir… Anayasa ve hukukun u¨stu¨n kurallarıyla kendini bagˆlı sayıp yargı kontrolüne açık olan, kanunların u¨stu¨nde yasa koyucunun da bozamayacagˆı temel hukuk prensipleri ve Anayasa bulundugˆu şuurundan uzaklas¸tıgˆında geçersiz kalacagˆını bilen Devlettir…” yorumunu yapmaktadır.
Temel hak ve özgu¨rlu¨klerin korunmasının anayasa yargısının mes¸ruiyet kaynağı olduğu du¨şu¨nu¨ldu¨ğu¨nde anayasaya uygunluk kontrolü yaparken Anayasa Mahkemesi’nin genelde özgu¨rlu¨kler ve özelde basın özgu¨rlu¨ğu¨ karşısında ihtiyatlı bir tavır degˆil esirgeyici ve gelis¸tirici bir tavır içinde bulunması gerekmektedir. Anayasa’da hudutlu hak anlayıs¸ını yansıtan ve Devletin ideolojik usulde yorumlanmasına yol açan hu¨ku¨mlerin yanısıra çogˆulculugˆa ve hudutlu iktidara is¸aret eden, insanın serbestçe gelis¸imini temel almayı gerektiren hukuk devleti, demokratik devlet ve insan haklarına hürmet üzere tabirler de yer almaktadır. Bu sözlerin Anayasa’nın 26. ve 28. unsurlarına tersliği ileri su¨ru¨lmu¨ştu¨r.
Burada da Anayasa Duruşması; “…Televizyonda bölu¨nu¨r ekran yoluyla ana programla ilgili bilgilerin verilmesinin, yayınlanan programın yayını izleyenler tarafından daha iyi anlaşılabilmesi hedefine yönelik olup bunun yasaklanmasının ise du¨şu¨nceyi açıklama ve yayma özgu¨rlu¨ğu¨nu¨ sonlandırdığı açıktır. Bu türlü bir sınırlamanın Anayasa’nın 26. unsurunun ikinci fıkrasında sayılan nedenler kapsamında du¨şu¨nu¨lmesi olanaksız olduğundan dava konusu “ilgili” sözcu¨ğu¨ Anayasanın 26. hususuna karşıttır, iptali gerekir…” değerlendirmesinde bulunmuştur.
Bu yerinde değerlendirmeye rağmen Duruşma ismi geçen Kanunun 16. unsuruyla değiştirilen 3984 sayılı Kanunun 33. unsurunun ikinci fıkrasıyla getirilen idari para cezası meblağlarının çok yu¨ksek olmasının demokratik toplum du¨zeninin gerekleri ve ölçu¨lu¨lu¨k prensibi ile bağdaşmadığı bu durumun haber alma özgu¨rlu¨ğu¨ ve basın özgu¨rlu¨ğu¨ yönu¨nden ağır sonuçlara yol açacağı, hasebiyle cezaların caydırıcı nitelikte olmakla birlikte basın ve yayın kuruluşlarının varlıklarına son vermemesi gerektiği, bu nedenle dava konusu kuraldaki para cezaları Anayasanın haber alma özgu¨rlu¨ğu¨nu¨ du¨zenleyen 26. ve basın özgu¨rlu¨ğu¨nu¨ du¨zenleyen 28. unsurları ile bağdaşmadığı, Anayasa’nın 13. hususunda temel hak ve özgu¨rlu¨klerle ilgili sınırlamaların “demokratik toplum du¨zeninin gereklerine” ve “ölçu¨lu¨lu¨k” prensibine karşıt olamayacağı belirtilmiştir.
Buna nazaran demokratik hukuk devletinde gu¨du¨len gaye ne olursa olsun sınırlamalar özgu¨rlu¨ğu¨n kullanılmasını ortadan kaldıracak nitelikte olmamalıdır. Kelam konusu fıkra ile öngöru¨len ulusal, bölgesel ve mahallî çerçevede hizmet veren birçok yayın kuruluşunun kapanmasına neden olabilecek meblağlardaki para cezalarını haklı bir nedene dayandırmak ve Anayasa’nın 13. hususundaki “demokratik toplum du¨zeninin gerekleri” ve “ölçu¨lu¨lu¨k” unsuruyla bağdaştırmak olanaksızdır.
12.09.2010 tarihli ve 5982 sayılı Kanunla Anayasa’nın 148. unsurunda yapılan değişiklikle Anayasa Mahkemesi’nin misyonları ortasına kişisel müracaatları karara bağlama vazifesi de dahil edilmiştir. Kelam konusu hususun 3. fıkrasında “Herkes Anayasa’da gu¨vence altına alınmış temel hak ve özgu¨rlu¨klerinden Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi kapsamındaki rastgele birinin kamu gu¨cu¨ tarafından ihlal edildiği savıyla Anayasa Duruşmasına başvurabilir. Müracaatta bulunabilmek için olağan kanun yollarının tu¨ketilmiş olması şarttır” tabiri yer almaktadır.
Anayasa’nın bu hu¨kmu¨ doğrultusunda basın özgu¨rlu¨ğu¨ kamu gu¨cu¨ ile ihlal edildiğinde AİHM’ye müracaat yapılabilmesi için iç hukuk yollarının tu¨ketilmesi gerektiğinden Anayasa Mahkemesi’ne kişisel müracaat yapılması zarurî hale gelmektedir. Bu noktada AİHM karar ve içtihatlarının değeri daha da artmaktadır.
Çünkü Anayasa Mahkemesi’nin kişisel müracaat davalarında AİHM içtihatlarını dikkate almadan karar vermesi durumunda bu kararların AİHM’ye götu¨ru¨lmesi ve AİHM’nin Anayasa Duruşması kararının temel hak ihlalini ortadan kaldırmadığını tespit ederek ihlal kararı vermesi kelam konusu olabilecektir.
Anayasa Mahkemesi’nin basın özgu¨rlu¨ğu¨ne ait ferdî müracaatları değerlendirirken nasıl bir yaklaşım içinde olduğunun daha iyi anlaşılabilmesi için bu bahiste vermiş olduğu kimi kararların incelenmesinde yarar bulunmaktadır.
Bu kararlardan birincisi ve en çok ses getiren Bekir Coşkun Kararı’dır. Cumhuriyet Gazetesi’nde köşe muharriri olan Bekir Coşkun kelam konusu gazetenin 04.07.2013 tarihli nu¨shasında İstanbul’da başlayıp yurt geneline yayılan merdiven boyama aksiyonlarını bahis alan ve “Gezi olayları” olarak bilinen ve kamuoyu gu¨ndemini uzun su¨re meşgul etmiş hadiselerden sonra kimi şahısların kendilerince etraf meselelerine dikkat çekmek için başlattığı kent merdivenlerini boyama aktifliğine karşı birtakım belediye yetkilileri ile kimi siyasalların gösterdikleri tepkiyi esprili bir stilde eleştirdiği “Boyalı Merdivenler” başlıklı bir yazı kaleme almıştır.
Kelam konusu yazı nedeniyle Bekir Coşkun hakkında heyet halinde çalışan kamu görevlilerine hakaret hatasını işlediği savıyla İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı’nca kamu davası açılmıştır.
İstanbul 2. Asliye Ceza Duruşması 29.04.2014 tarihli kararıyla Coşkun’un basın yoluyla hakaret cürmünden bir yıl iki ay on yedi gu¨n karşılığı isimli para cezasıyla cezalandırılmasına ve hu¨kmu¨n açıklanmasının geri bırakılmasına karar vermiştir. Bu karar u¨zerine Coşkun köşe yazısında lisana getirdiği du¨şu¨ncelerden ötürü cezalandırılmasının tabir ve basın özgu¨rlu¨ğu¨nu¨ ihlal ettiği gerekçesiyle Anayasa Duruşmasına ferdi müracaatta bulunmuştur.
Mevzuyu inceleyen Anayasa Duruşması AİHM’nin bu bahiste vermiş olduğu çeşitli kararlar doğrultusunda muhakkak başlı tespitlerde bulunmuştur. Duruşma öncelikle demokrasilerin temel hak ve özgu¨rlu¨klerin en geniş ölçu¨de sağlanıp gu¨vence altına alındığı rejimler olduğunu, demokratik bir hukuk devletinde temel hak ve özgu¨rlu¨klerin özu¨ne dokunup tu¨mu¨yle kullanılamaz hale getiren sınırlamalara yer verilemeyeceğini, Anayasa’nın temel hak ve hu¨rriyetlerin sınırlanmasını du¨zenleyen 13. unsurunda de temel hak ve özgu¨rlu¨klerin özlerine dokunulmaksızın sırf Anayasa’da öngöru¨len sebeplerle ve lakin kanunla sınırlanabileceğinin kabul edildiğini, anayasal açıdan dokunulamayacak özu¨n her temel hak ve özgu¨rlu¨k açısından farklılık gösterdiğini, bununla birlikte kanunla getirilen sınırlamanın hakkın özu¨ne dokunmadığının kabulu¨ için temel hakların kullanılmasını önemli surette gu¨çleştirip hedefine ulaşmasına pürüz olmaması ve tesirini ortadan kaldırıcı bir nitelik taşımaması gerektiği değerlendirmesinde bulunmuştur.
Öze dokunma yasağını ihlal etmeyen mu¨dahaleler yönu¨nden gözetilmesi öngöru¨len “demokratik toplum du¨zeninin gereklerinden olmanın, bir sınırlamanın demokratik bir toplumda zorlayıcı bir toplumsal gereksinimin karşılanması maksadına yönelik olmasını tabir ettiği, buna nazaran sınırlayıcı önlem, bir toplumsal muhtaçlığı karşılamıyorsa ya da başvurulabilecek en son deva niteliğinde değilse demokratik toplum du¨zeninin gereklerine uygun bir önlem olarak göru¨lemeyeceği” vurgulanmıştır.
Demokratik toplumun temellerinden olan söz özgu¨rlu¨ğu¨nu¨n yalnızca lehte olduğu kabul edilen yahut zararsız yahut ilgilenmeye değmez göru¨len sözler için değil Devletin yahut toplumun bir bölu¨mu¨nu¨ eleştiren, onlara çarpıcı gelen, onları rahatsız eden tabirler için de geçerli olduğu çu¨nkü bunların demokratik toplum du¨zeninde geçerli olan çoğulculuğun, hoşgöru¨nu¨n ve açık fikirliliğin gerekleri olduğu belirtilmiştir.
Anayasa Duruşması tabir özgu¨rlu¨ğu¨nu¨n bu¨yu¨k ölçu¨de tenkit özgu¨rlu¨ğu¨nu¨n gu¨vence altına alınmasını hedeflediğini bu nedenle du¨şu¨ncelerin açıklanması ve yayılması sırasında kullanılan tabirlerin sert olmasının doğal karşılanması gerektiğini öte yandan siyasi tartışma özgu¨rlu¨ğu¨nu¨n “tu¨m demokratik sistemlerin temel ilkesi” olduğu göz önu¨ne alındığında öbür söz tu¨rlerine göre siyasi söz özgu¨rlu¨ğu¨ne ayrıyeten ehemmiyet vermek gerektiğini söz etmiştir.
Bu değerlendirmeler doğrultusunda Duruşma kendi bakış açısından Tu¨rkiye’deki etraf sıkıntılarına dikkat çeken bir aksiyona takviye vermesinin ve bu harekete karşı olanları eleştirmesinin genel olarak kamu faydasını ilgilendiren bir problem olduğunda kuşku bulunmadığını ayrıyeten hu¨ku¨metlere ve siyasetçilere yöneltilen tenkidin hududu da özel şahıslara nazaran daha geniş olduğunu belirterek, müracaatçının tabir özgu¨rlu¨ğu¨ne yapılan mu¨dahalenin “başkalarının şöhret ve haklarının” korunması için demokratik toplum du¨zeninde gerekli bir mu¨dahale olmadığı kanaatine varmış müracaatçının Anayasa’nın 26. ve 28. hususlarının birinci fıkralarında gu¨vence altına alınan söz özgu¨rlu¨ğu¨ ve basın özgu¨rlu¨ğu¨nu¨n ihlal edildiğine karar vermiştir.
AİHM’nin basın özgu¨rlu¨ğu¨ne ait kararlarında temel olarak sınırlama sebeplerini dar yorumladığı göz önu¨ne alındığında kelam konusu kararın AİHM’nin basın özgu¨rlu¨ğu¨ne ait yaklaşımına uygun nitelikte bir karar olduğu göru¨lmektedir.
Tabir ve basın özgu¨rlu¨ğu¨ ile onur ve prestije hürmet hakkı ortasındaki çatışma açısından davalar ya müracaatçının ileri su¨rdu¨ğu¨ göru¨şlerinden ötürü bir mu¨dahale ile müsabakasından kaynaklanmaktadır ya da müracaatçı kendisi hakkında bir ekip tabirler ileri su¨ru¨len kişidir ve bu göru¨şlere karşı olağan hukuk yollarına gitmiş lakin sonuç alamamıştır.
Çatışma bazen üstteki örnekte olduğu üzere söz ve basın özgu¨rlu¨ğu¨ lehine sonuçlanırken bazen de onur ve prestije hürmet hakkı ya da kişilik hakkı lehine sonuçlanabilmektedir. Bununla birlikte çatışmanın hem erdem ve prestije hürmet lehine ve hem de kişilik hakkı lehine sonuçlandırıldığı bir karar olarak Emin Aydın Kararı değişik bir örnektir.
Somut hadisede müracaatçı mahallî bir gazetede yazdığı ‘Ucuz Olmak’ ve ‘Motosikletli Zibidiler’ başlıklı iki köşe yazısı nedeniyle hakkında mahkumiyet kararı verilmesiyle tabir ve basın hu¨rriyetinin ihlal edildiğini ileri su¨rmüştür. Anayasa Duruşması öncelikle müracaatçı hakkında verilen mahkumiyet hu¨ku¨mlerin açıklanmasının geri bırakılmasına karar verildiği münasebetiyle ortada tabir ve basın hu¨rriyetine duruşma kararı yoluyla yapılan bir mu¨dahale bulunduğu, mu¨dahalenin kanun tarafından öngöru¨ldu¨ğu¨nu¨n açık olduğu, mu¨dahaleyi gerektiren yasal sebebin somut hadisede oburlarının şöhret ve haklarının korunması olduğu tespitini yaptıktan sonra mu¨dahalenin demokratik bir toplumda gerekli olup olmadığı ve söz ve basın özgu¨rlu¨ğu¨ ile oburlarının hak ve şöhret bedellerinin çatışması halinde adil ve ölçu¨lu¨ bir istikrarın nasıl kurulacağı konularının u¨zerinde durmuştur.
Anayasa Duruşması, somut hadisede iki farklı yazı ve iki farklı yazı nedeniyle verilen cezalar bulunması sebebiyle kelam konusu cezaların demokratik bir toplumda gerekli olup olmadığı ve çatışan haklar ortasında adil ve ölçu¨lu¨ bir istikrarın kurulup kurulmadığı konularının farklı ayrı değerlendirilmesini uygun görmu¨ş ve değerlendirmesini öncelikle ‘Ucuz Olmak’ başlıklı köşe yazısı yönu¨nden yapmıştır.
Kelam konusu yazıda şu sözler yer almaktadır: “…kamusal yetkisini kullanarak motosikletine (son u¨ç sayısı tıpkı olan) özel plaka takan kurum amirlerini en u¨st makama yalakalık olsun diye yalancı şahitlik yapan kamu görevlilerini, halkın iradesi ile geldikleri makamları kendilerine çıkar temin etme ve daha da yu¨kselme yeri göru¨p kaynakları çarçur edercesine kullanan siyasetçileri, makam ve mevkileriyle kendini adam sananları, halkın varlığını yok sayıp zenginin askeri, gu¨çlu¨nu¨n uşağı üzere davrananları ve çok daha fazlasını ‘Ucuzlar’ sınıfına koyabiliriz. Bir de var olan gazeteleri ve gazetecileri şahsi çıkar ve çakallıkları için kullanamayan, onlar u¨zerinden sahtekarlıklarını topluma empoze edemeyip de alternatif olus¸turmaya çalışan toplum mu¨hendisleri ve memleket s¸ekilcilerini de ucuzlar sınıfına koyuyorum…”
Anayasa Duruşması bu hadisesi Janowski davasında gazeteci olan müracaatçının belediye vazifelilerinin yu¨zlerine karşı ‘aptal’ ve ‘hödu¨k’ sözlerini kullanmasına benzetmiş, buna ek olarak devlet memurlarının, vazifelerini yerine getirirken performanslarını etkilemeyi ve kamuoyunun bu bireylere olan gu¨venine ziyan vermeyi amaçlayan aşağılayıcı ve hakaret içerikli akınlara karşı korunması manasına gelen kamusal pozisyon doktrinine yaklaşmış ve kelam konusu yazıda yer alan cinsiyetçi telaffuz ve ‘bu bireylerin ucuzluklarında annelerinin cürmü olmadığı’ üzere sözlerin demokratik bir toplumda korunmayacagˆını tabir ederek somut hadisede söz ve basın özgu¨rlu¨ğu¨ne yönelik mu¨dahalenin demokratik toplumda gerekli ve ölçu¨lu¨ olduğu anlaşıldığından Anayasa’nın 26. ve 28. hususlarında korunan hakların ihlal edilmediğine karar verilmesi gerektiği sonucuna ulaşmıştır.
Bununla birlikte Anayasa Mahkemesi’nin ihlal bulunmadığı yönu¨ndeki bu değerlendirmesinin AI·HM’nin Tus¸alp/Tu¨rkiye, Eon/Fransa kararlarında ortaya koymus¸ oldugˆu unsurlarla çelis¸tigˆi, bu kararıyla kamuda misyon yapan kis¸ilerin kamusal ve/veya kis¸isel aksiyon yahut eylemsizliklerinin basın tarafından eles¸tirilmesi açısından AI·HM’nin çizdigˆi hudutlardan daha genis¸ bir müdafaayı kabul ettigˆi göru¨lmektedir.
Anayasa Duruşması bu mevzu ile ilgili yaptıgˆı degˆerlendirmede kelam konusu yazının genel olarak bir sıkıntıya is¸aret eden ve siyaset, özel bölüm ve kamu kurumları ortasındaki ilis¸kileri eles¸tiren belli kis¸ileri gaye almayan genel nitelikli bir degˆer yargısını tabir ettigˆi sonucuna varmıs¸ ve bu türlü hallerde mahpus cezası tehdidinin gazetecileri kamusal sorunları tartıs¸maktan caydırıcı bir rol oynayacagˆı ve oto-sansu¨re neden olabilecegˆine vurgu yaparak ertelenen cezaların ölçüsü ve maruz kalınan ceza tehdidinin yükü dikkate alındığında söz ve basın özgu¨rlu¨ğu¨ne yapılan mu¨dahalenin ölçu¨lu¨ olduğunun söylenemeyeceğini açıklanan nedenlerle kelam konusu köşe yazısı yönu¨nden Anayasa’nın 26. ve 28. hususlarında gu¨vence altına alınan söz ve basın özgu¨rlu¨ğu¨nu¨n ihlal edildiğine karar vermiştir. Anayasa Mahkemesi’nin bu sonuca ulaşırken AİHM’nin çeşitli kararlarından yararlandığı göru¨lmektedir.
Eon/Fransa kararlarında ise Cumhurbaşkanı’nın 28 Ağustos 2008 tarihinde yaptığı Laval ziyareti sırasında ve tam Cumhurbaşkanlığı kortejinin geçecegˆi sırada bas¸vuran u¨zerinde ‘defol git, geri zekalı’ yazan bir levha kaldırması u¨zerine derhal polisler tarafından derdest edilerek karakola götu¨ru¨len Cumhuriyet savcısı tarafından Cumhurbaşkanı’na hakaret ettiği gerekçesiyle ceza davası açılan müracaatçı, Laval Asliye Mahkemesi’nin 06.11.2008 tarihli kararıyla Cumhurbaşkanı’na hakaret cürmünden mahkum edilerek 30 Avro para cezasına çarptırılmış ve bu ceza da ertelenmiştir. Bas¸vurucu mahkum olmasının Sözles¸menin 10. hususu tarafından muhafaza altına alınan söz özgu¨rlu¨ğu¨nu¨ ihlal ettigˆini ileri su¨rmu¨ştu¨r.
Yu¨ksek Duruşma bir siyasetçiye, siyasetçi olması hasebiyle yöneltilen tenkidin sonlarının, sıradan bir bireye yöneltilen tenkidin hudutlarından daha geniş olduğu ikincisinin bilakis birincisinin mecburî ve şuurlu olarak fiillerini ve davranışlarını vatandaşların ve gazetecilerin dikkatli bir kontrolu¨ne açık bıraktığını hasebiyle siyasetçinin daha fazla hos¸göru¨lu¨ olması gerektiğini belirtmiştir.
