BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, Cenevre’de 27-29 Nisan günlerinde yapılan görüşmelerde Kıbrıs sıkıntısının tahlili konusunda Kıbrıs Türk ve Rum başkanlarının kâfi bir ortak yerde buluşamadıklarını açıkladı.
Dönüm noktası olarak görülen toplantıların akabinde Kıbrıs Rum ve Yunan hükümetlerinin, mevzuyu Türkiye-AB sıkıntısına çevirmek için uğraşacağı, milletlerarası baskıya rağmen Türk tarafının ise “iki devletli çözüm” için uzun soluklu bir uğraşa gireceği öngörülüyor.
Guterres’in konut sahipliğinde yapılan 5+1 formatındaki toplantılar, Kıbrıs Cumhurbaşkanı Nikos Anastasiadis ve Kıbrıs Türk önder Ersin Tatar ile 3 garantör ülke Türkiye, Yunanistan ve İngiltere dışişleri bakanları, Mevlüt Çavuşoğlu, Nikos Dendias ve Dominic Raab’ı biraraya getirdi.
BM’nin tahlil için yaptığı son teşebbüsten 4 yıl sonra gerçekleşen Cenevre toplantısında taraflar ortasında kâfi ortak yer olmadığının Guterres tarafından kayda geçirilmiş olması, gözlerin tarafların bundan sonraki süreçte izleyecekleri siyasetlere çevrilmesine neden oldu.
BM Genel Sekreteri, masanın büsbütün dağılmasını önlemek üzere tarafları bir toplantıya daha çağırdığını açıkladı fakat Rum ve Türk taraflarından yapılan açıklamalar, resmi müzakerelerin başlatılmasının çok da imkanlı olmadığını ortaya koydu.
Kıbrıs Türk tarafı ve Türkiye, geçmişteki görüşmelerden farklı olarak masaya BM parametreleri dışında yeni bir planla oturdu. 53 yıldır “iki bölümlü, iki toplumlu federasyon” için yapılan müzakerelerin sonuç getirmediğini, 2004 ve 2017 yıllarında görüldüğü üzere Kıbrıs Rumlarının Türklerle “güç paylaşımı” içeren hiçbir formüle sıcak bakmadığını kaydeden Kıbrıs Türk toplum önderi Ersin Tatar, Guterres’e 6 unsurluk bir yol haritası sunarak “iki devletli çözüm” planını somutlaştırdı.
Getty Imagesİki tarafın eşit memleketler arası statüsünün ve hâkim eşitliğinin kabulüne dayanan plan, Türkiye ve Kıbrıs Türk tarafının konumunun omurgasını oluşturması açısından kıymet taşıyor. Türk Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu, toplantıların akabinde yapılan basın toplantısında, Cenevre görüşmelerinin değerli bir dönüm noktası olduğunu belirtirken, “Türk tarafı hükümran eşitliğe dayalı, iki devletli tahlil modelini kayda geçirmiştir. Bu aslında KKTC’nin bağımsızlığı ve egemenliği uğraşıdır. Bu uzun soluklu uğraşta Türkiye, KKTC’nin yanında olmaya devam edecektir” dedi.
Memleketler arası toplumdan baskı gelebilir
Dışişleri Bakanı, bundan sonraki süreçte birtakım BM Güvenlik Kurulu üyelerinden Türkiye ve Türk tarafına baskı gelebileceğinin, Avrupa Birliği’nin de Kıbrıs konusunu AB-Türkiye sorunu üzere değerlendirmeye başlayabileceğinin farkında olduklarını belirtti. Çavuşoğlu, “Özellikle AB, Türkiye-AB bağlantıları bakımından kıymetlidir üzere üst perdeden, tehdit lisanını kullanmaya devam edecektir. Bunları öngörüyoruz” diye konuştu.
BM Güvenlik Kurulu’nu, 5 daimi üye ABD, İngiltere, Fransa, Rusya ve Çin oluşturuyor. Güvenlik Kurulu ülkelerinin imzasıyla 29 Ocak’ta alınan bir karar, Kıbrıs görüşmelerinde sorunun BM Güvenlik Kurulu’nun 1960 ve 1970li yıllarda kararlar çerçevesinde yani “iki kesitli, iki toplumlu federasyona” vurgu yapmış ve Ankara’nın reaksiyonuna neden olmuştu.
Getty ImagesBM Genel Sekreteri Antonio GuterresKıbrıs Rum tarafının bu süreçte takviye alacağı bir öbür merkez ise Rusya. Güney Kıbrıs Rum Bölümü (GKRY) ile çok özel ve yakın bir bağı bulunan Rusya, sorunun tahliline ait geçmiş periyotlarda de daha Rum yanlısı bir tutum takınmıştı. Rus Dışişleri Bakanlığı, Kıbrıs’ta bulunacak bir tahlilin BM parametrelerine uygun olması prensibinin Moskova için geçerliliğini sürdürdüğünü kaydetmişti.
Rum ve Yunan tarafı AB’yi merkeze çekmek istiyor
Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti, Türkiye ile Doğu Akdeniz’de yaşadıkları kıta sahanlığı sorununu Türkiye-AB meselesine çevirme siyasetlerinde, bilhassa 2020 boyunca başarılı olmuşlardı.
AB, 1 Ekim 2020, 10 Aralık 2020 ve 25 Mart 2021 Kurul kararlarında Doğu Akdeniz meselesini tüm birliğin çıkarlarını etkileyen bir dış siyaset konusu olarak ele almış ve Türkiye’nin tek taraflı hidrokarbon faaliyetlerini devam ettirmesi durumunda yaptırım uygulamakla tehdit etmişti.
Atina ve Lekoşa’nın Kıbrıs tahlil sürecinde de benzeri bir siyaset izleyerek Türkiye ve Kıbrıs Türk tarafını baskı altına almaya çalışacağı bedellendiriliyor. AB, Cenevre toplantılarına katılmak istemiş lakin Türk tarafı birliğin tarafsız davranmaması nedeniyle bu istemi reddetmişti. Buna rağmen AB, 3 üst seviye diplomatını toplantıları gözlemeleri için Cenevre’ye göndermişti.
Rum ve Yunan tarafının, Cenevre sürecinin başarısızlığından Türk tarafını sorumlu tutması ve AB’den buna karşı hal istemesi yapılan değerlendirmeler ortasında. AB’den yapılan açıklamalarda da tahlile ait sürecin yakından takip edileceği vurgulanmış ve bu alanda atılacak adımların Ankara-Brüksel münasebetleri açısından kıymet taşıdığı kaydedilmişti.
ABD nasıl rol oynayacak?
Bu süreçte, Rum ve Yunan hükümetlerinin ABD’de yeni misyona gelen Lider Joe Biden’dan da tam takviye almaya çalışacakları öngörülüyor. Washington’un Türk tarafının “iki devletli çözüm” planına uzaklıklı olduğu, Kıbrıs Türk tarafının bağımsız bir devlet olarak tanınma teşebbüslerine karşı olduğu biliniyor.
ABD, Doğu Akdeniz buhranı sırasında da Türkiye’den tek taraflı hareketlerden kaçınmasını beklediğini lisana getirmiş, Kıbrıs Cumhuriyeti’ne uyguladığı silah ambargosunu süreksiz de olsa kaldırmış ve Türkiye’nin reaksiyonunu görmüştü. Bunun dışında ABD’nin Türkiye’den Kıbrıs Cumhuriyeti kıta sahanlığında hidrokarbon faaliyetlerini durdurma ve kapalı Maraş’ın statüsünü değiştirmemesi konusunda uyardığı kaydedilmişti.
Yunanistan’ın ve Kıbrıs Cumhuriyeti’nin hem bu bahisler hem de genel Türk-Amerikan bağlarındaki tansiyondan yararlanmak ve ABD’yi büsbütün yanına çekmek için efor sarf edeceği öngörülüyor.
İngiltere yeni teklifler getirdi
Adanın garantörlerinden olan İngiltere, bilhassa Brexit sonrası Kıbrıs siyasetinde Türk tarafı lehine ufak değişimlere gitmiş, taraflara “yaratıcı ve esnek” olmalara tavsiyesinde bulunarak mevcut parametrelerin dışında tahlil yollarının denebileceği bildirisini vermişti. İngiltere, adanın tek bir milletlerarası temsili olmasından yana lakin iki toplum ortasındaki düzenlemelerin BM parametrelerinin dışında bulunmasına karşı değil.
İngiltere Dışişleri Bakanı Dominic Raab’ın Cenevre toplantısı sırasında iki farlı öneriyi Kıbrıs Türk ve Rum taraflarının dikkatine sunduğu kaydediliyor. Birincisi ademi merkeziyetçi (decentralized) bir federasyon oluşturulmasını öngörüyor. İkinci teklif ise Kıbrıs Rumları ve Türklerinin karşılıklı olarak birbirlerinin varlıklarını tanımalarını, Kuzey Kıbrıs’ın da AB modülü olarak sayılması lakin milletlerarası bir tanınırlığının olmaması fikrine dayanıyor.
Çavuşoğlu, dünkü basın toplantısında İngiltere’nin tekliflerde bulunduğunu kaydederken, “Bazı fikirleri değişik bulsak da bilhassa hükümran eşitlik beklentilerini karşılamadığı için ve Kıbrıs Türklerinin 1960 muahedesiyle elde ettiği statü ve egemenlik konusunda beklentileri karşılayacak nitelikte olmadığı için kendi kanılarımızı de paylaştık. En azından bir uğraş sarf ettiler” sözünü kullandı.
İngiltere’nin bundan sonraki süreçte Kıbrıs Türkleri ile alakasını daha da ağırlaştırması ve uygulanan ambargoların hafifletilmesi için birtakım adımları atmayı değerlendirdiği de kaydediliyor.
Londra’nın telaffuzundaki bu değişime Kıbrıs Rum tarafının reaksiyonlu olduğu biliniyor. Raab’ın Şubat ayında adaya yaptığı ziyaret sırasında “iki bölümlü iki toplumlu federasyon” yerine yaratıcı ve esnek olma teklifinde bulunması Kıbrıs Rum tarafından kasvet yaratmıştı.
Cumhuriyet
