Getty Images
Yılbaşında ya da karantina günlerinde, komplo teorilerine inanan arkadaşlarınızla ve akrabalarınızla nasıl konuşmalısınız? Uzmanların bu bahiste kimi tavsiyeleri var.
Ailecek yemek yerken masadakilerden biri, “Koronavirüs aşılarıyla bedenimize bizi izleyecek mikroçipler yerleştirileceğini” söyleyebilir. Ya da bir arkadaşınızla birkaç kadeh içtikten sonra “Covid-19’un aslında var olmadığını” duyma ihtimaliniz hiç de az değil.
Pekala bugünlerde komplo teorilerine inanan şahıslarla nasıl konuşmalısınız?
1. SAKİN OLUN
Yanlış fikirlere karşı çıkmak değerli olsa da tartışmanın öfkeli bir arbedeye dönüşmesi hiçbir vakit işe yaramaz.
İngiliz bilim muharriri Mick West, “Benim birinci kuralım, o buluşmayı berbat etmemek olur” diyor:
“Sinirli, hararetli bir diyalog herkesi saçmalık hissiyle baş başa bırakır ve sonuçta komplo teorilerini sağlamlaştırır.”
Psikolog Jovan Byford, komplo teorilerinin çoklukla güçlü bir duygusal boyutu olduğunu vurguluyor:
“Bunlar yalnızca gerçek ve yanlışlarla ilgili değildir. Dünyanın işleyişine dair bir kızgınlıkla ve hınç hissiyle desteklenir.”
Üstelik komplo teorileri bu yıl, salgın, ABD siyaseti ve dünyadaki öbür büyük olaylara açıklama getirme dürtüsüyle tırmanışa geçti.
İngiltere’nin güneyindeki Wight Adası’nda yaşayan 38 yaşındaki Catherine bu durumu direkt yaşayanlardan.
Getty ImagesEvvelden aşıların insanlara ziyan vermek için kullanıldığıyla ilgili komplo teorilerine inanan Catherine, artık bu fikirleri bir kenara bırakmış:
“Her durumda sakin kalmak çok değerli. Konuştuğunuz kişi kim olursa olsun, inançlarıyla ilgili en az sizin kadar tutkulu olduğunu ve bunu mezara kadar savunabileceğini unutmayın.”
Ve doktorların tavsiyesini unutmayın: Bağırmak koronavirüsün yayılma riskini artırır.
Bir şeyleri “düşük sesle” konuşmak için bir neden daha.
2. KİBİRLİ OLMAYIN
Yanlış bilgiyle uğraş eden First Draft isimli tertipten Claire Wardle, “Arkadaşlarınız ve ailenizle konuşmalarınızda onlarla dalga geçmek yerine empatiyle yaklaşın” diyor.
Wardle’ın kuralı şu: Kimseyi görüşlerinden ötürü topluluk önünde utandırma. Bu muhtemelen geri teper.
Getty ImagesPsikolog Jovan Byford da, “Eğer komplo teorileri hakkında tartışmaya girişecekseniz, oburlarının inançları hakkında kibirli olmayın. Ortak bir taban bulmaya çalışın” kelamlarıyla bunu destekliyor.
Unutmayın ki insanların komplo teorilerine inanma nedenleri ekseriyetle telaşlı olmalarıdır. Bu hisleri anlamaya çalışın, bilhassa de 2020 üzere bir yılı geride bırakırken…
3. ELEŞTİREL DÜŞÜNMEYE TEŞVİK EDİN
Komplo teorilerine inanan beşerler çoklukla şunu söylerler: “Ben şahsen araştırdım.”
Lakin sorun şudur ki araştırmaları ekseriyetle YouTube’da “uçlarda gezen” görüntülere, Facebook’ta rastgele takip ettikleri insanlara ya da Twitter’daki peşin hükümlü hesaplara dayanır.
Fakat Byford’a nazaran, komplocu fikirlere hâkim olan şüphecilik, birebir vakitte akılcı fikrin de anahtarı olabilir:
“Komplo teorilerine inanan birçok kişi, kendilerini sağlıklı kuşkucular ya da kendi kendini eğiten araştırmacılar olarak görür. Bunu, bedel verdiğiniz ve paylaştığınız bir şey olarak sunun. Emeliniz onları daha az meraklı ya da daha az kuşkucu yapmak değil, hedefiniz kuşku duydukları şeyi değiştirmek.”
Getty ImagesBelfast’ta yaşayan ve 11 Eylül komplo teorilerinin büyük takipçisi olan Phil’e yardım eden de bu metot oldu:
“Genelde, resmi anlatılardan şüphelenen birçok uzmanın varlığını vurgulardım. Bu benim için çok ikna ediciydi. Neden palavra söylesinler diye düşünürdüm.”
Fakat Phil daha sonradan şüpheciliğini sırf “resmi kaynaklara” değil, alternatif uzmanlara da yöneltmeye başladı.
Bilimsel yola ve şüpheciliğe daha derin bir yaklaşım geliştirdi. Yalnızca bir uzman inanıyor diye bir bilginin hakikat olamayacağını düşündü:
“Herhangi bir kanıyı savunan uzmanlar ve çok zeki bireyler bulabilirsiniz.”
Claire Wardle ise komplo teorilerini ortaya atan bireylerin ne elde etmeye çalıştığına odaklanmayı öneriyor:
“Örneğin sıhhat için destekler satanların elde edeceği maddi karı ya da elde etmek istedikleri prestiji düşünün.”
4. SORULAR ORTAYA ATIN
Data doğrulama kıymetlidir lakin komplo teorilerini tutkuyla savunanlar karşısında genelde hakikat yaklaşım olmayabilir. Uzmanlara nazaran, sorular argümanlardan daha tesirlidir.
Claire Wardle, “Dezenformasyon yaratan bireylerin taktiklerine odaklanmak, ortadaki yanlış bilgiyi çürütmekten daha tesirli bir yol” diyor.
İnsanları inandıkları şeyler hakkında sorgulamaya teşvik etmeyi düşünün. Örneğin birtakım inançları birbiriyle çelişiyor mu? Savundukları teorinin ayrıntıları bir mana tabir ediyor mu? Karşı kanıtlar hakkında hiç düşündüler mi?
Geçmişte komplo teorilerine inanan Phil, “Sorular sorarak ve insanların yanlışları fark etmesine müsaade vererek, emin oldukları inanca kuşkuyla bakmalarını ve alternatif görüşleri duymalarını sağlarsınız” diyor.
Getty Images5. SÜRATLİ SONUÇ BEKLEMEYİN
Uygun bir diyalogun sonunda bir aydınlanma anı yaşanacağını düşünüyor olabilirsiniz fakat bundan hiç emin olmayın.
Komplo teorilerine gömülmüş birisi için buradan çıkmak uzun bir vakit gerektirebilir.
Psikolog Jovan Byford, “Ne elde edebileceğiniz konusunda gerçekçi olun. Komplo teorileri, onlara inananlara bir cins üstünlük duygusu aşılar. Bu da öz hürmetin kıymetli bir kaynağıdır ve bu nedenle de değişime direnmeleri olağandır.”
Data doğrulama konusunda çalışan Claire Wardle’a nazaran, sorun yalnızca ego ile ilgili değil. Geride bırakmakta olduğumuz yıl, birçokları için ürkütücüydü ve komplo teorileri bir cins sığınma alanı yarattı.
Wardle şunları söylüyor:
“Herkesin hayatlarının alt üst olduğunu ve herkesin açıklama arayışında olduğunu kabul edin. Komplo teorileri dünyayı açıklama tezindeki kolay, güçlü öyküler sunar. Gerçeklik ise karmaşık ve dağınıktır. Beyinlerimizin gerçekliği işlemesi daha zordur.”
Lakin uzmanlar, süratli sonuçlar görmeseniz bile vazgeçmemeniz gerektiğinin altını çiziyor.
Cumhuriyet
