Son aylarda Covid-19’a karşı dünyanın farklı köşelerinde olay sayısındaki artışa ya da azalışa bağlı olarak alınan tedbirlerin sıkılaştırıldığına ya da gevşetildiğine şahit olduk.
Birçok Avrupa ülkesi olay sayılarının yine artmaya başlamasıyla birlikte toplumsal aralık tedbirlerini yine sıkılaştırırken, Yeni Zelanda üzere hadise sayısının çok azaldığı ülkelerde önlem düzeyi düşürüldü.
Ne var ki çok sayıda bilim insanı ve sıhhat uzmanı koronavirüsle uğraşta bu stratejinin tesirinin çok sonlu kaldığını düşünüyor.
Tıp mecmuası Lancet’in genel yayın direktörü Richard Horton, yakınlarda mecmuada yer alan yorum yazısında “Müdahalelerimizin tümü hastalığın yayılmasını denetim edebilmek için viral bulaşma yollarını kesmeye odaklandı” diye yazdı.
Horton, yazısında Covid-19’u pandemi değil sindemi olarak görmek gerektiğini savundu.
SİNDEMİ NE DEMEK?
Kavram öncelikle sinerji ve pandemi kavramlarının bir ortaya gelmesinden oluşuyor.
Covid-19 üzere salgınların içinde yayıldıkları toplumsal şartlardan bağımsız anlaşılamayacağını tabir ediyor.
Sonuçta bu salgının hikayesi o kadar kolay değil.
Bir yanda Covid-19’a yol açan SARS-CoV-2 ismi verilen yeni koronavirüs var. Öbür yanda ise bunun daha çok daha evvelden diyabet, kalp, kanser üzere hastalıkları olan insanlarda daha ölümcül tesir yarattığı gerçeği var.
Salgının bu iki ayağı, eşitsizliklerin ve uçurumların çok derin olduğu bir toplumsal ortamda karşı karşıya geliyor.
Bu yılın başlarında Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres, Covid-19 salgınının, “en müdafaasız insanları, yoksulluk içinde yaşayanları, dar gelirli çalışanları, bayanları ve çocukları, engellileri ve marjinalleştirilmiş kümeleri orantısız etkilediğini” söylemişti.
‘1+1 BAZEN 2’DEN FAZLA EDER’
“Sindemi” yeni bir kavram değil.
Kavram birinci sefer 1990’larda Amerikalı bilim insanı Merrill Singer tarafından, iki hastalığın birbiriyle etkileşmesinin beşere ikisinin toplamından çok daha büyük ziyan verdiğini söz etmek hedefiyle kullanıldı.
Singer’e bunu düşündüren, 1990’larda ABD’deki en fakir bölümler içerisinde uyuşturucu kullanımı üzerinde yaptığı araştırmaydı.
Singer ve arkadaşları, ağır unsur bağımlıları ortasında tüberküloz, cinsel bağlantı yoluyla bulaşan hastalıklar üzere birçok hastalığın çok yaygın olduğunu ve birtakım durumlarda bu şahıslarda iki ya da daha fazla hastalığın birbiriyle etkileşmesinin, verdikleri ziyanı farklı başka verebileceklerinden çok daha artırdığını gördüler.
Tıpkı Covid-19’un hastalarda evvelden var olan diyabet, kanser ve kalp hastalıkları üzere meselelerle etkileşerek çok ağır tesir yaratabilmesi üzere.
Merrill Singer BBC’ye bunu “Bu etkileşim, tıpkı vakitte bu hastalıkları bir ortaya getiren ya da belirli bir kesiti bunların tesirine karşı daha muhafazasız bırakan toplum ve etraf şartları tarafından mümkün kılınıyor” diye söz etti.
SOSYO-EKONOMİK ŞARTLARIN TESİRİ
Kanada’daki Laval Üniversitesi’nden Tiff-Annie Kenny, diyabet ya da obezite üzere Covid-19 bakımından riski artıran hastalıkların düşük gelir kümelerindeki insanlarda çok daha yaygın olduğuna dikkat çekiyor.
Kenny, Kuzey Kutbu bölgesinde besin kıtlığı, iklim değişikliği ve konut kasveti çeken kesitler ortasında araştırma yapıyor.
Bu şartların, toplumsal ara ya da el yıkama üzere temel tedbirleri uygulamayı güçleştirdiğini anlatıyor.
Ama bu esasen bütün hastalıklar için geçerli bir durum değil mi? Aslında bütün hastalıklar sıhhat hizmetleri, iyi besin ve paklık şartlarına erişimi daha sonlu olan bölümleri daha çok etkilemiyor mu?
Tıpkı biçimde bu hastalıklar da her vakit diğer hastalıklar ya da sıhhat meseleleriyle etkileşmiyor mu?
Kenny, “Grip ve soğuk algınlığının sindemik olmadığı konusunda deliller giderek artıyor. Yani bir kişi her ikisine de maruz kaldığında durum kötüleşmiyor, iki hastalıktan yalnızca biri ilerliyor, oburu gelişmiyor” diyor.
STRATEJİ DEĞİŞİKLİĞİ
Duruma sindemi penceresinden bakarak yorumlayan Tiff-Annie Kenny, Covid-19 karşısında klasik salgın hastalıklara karşı geliştirilen klasik bulaşı riskini azaltma yaklaşımının ötesine geçerek, insanların toplumsal bağlam içinde görülmesi gerektiğini söylüyor.
Birçok uzman yeni koronavirüsün yayılmasını yavaşlatmak ve tesirini azaltmak için aşikâr kümeleri hastalık karşısında daha zayıf kılan toplumsal şartları göz önüne almanın hayati ehemmiyet taşıdığı görüşüne katılıyor.
Merrill Singer, “Eğer insanları, sıhhat sistemlerini, ekonomiyi mahveden bu salgına dur demek istiyorsak sindemiyi mümkün kılan sıhhat sıkıntıları ve mevcut hastalıklara ait de bir şeyler yapmamız gerektiğini görüyoruz” diyor.
“Yoksulların sıhhat hizmetlerine erişimini ya da kâfi besine ulaşmasını zorlaştıran yapısal faktörlere de tahlil sunmamız lazım” diye sürdürüyor.
Singer, insanlığın bundan sonra karşı karşıya geleceği salgınlar açısından da stratejinin değiştirilmesi büyük kıymet taşıyor.
“İnsanlık doğal hayat ortamlarını işgal etmeyi sürdürdükçe ya da iklim değişikliği ve ormansızlaşmanın sonucu olarak bu tıp salgınlar daima karşımıza çıkacak” diyor.
Tıp mecmuası Lancet’in genel yayın direktörü Richard Horton da bu görüşü paylaşıyor.
Horton, “Bir tedavi ne kadar tesirli, bir aşı ne kadar kollayıcı olursa olsun, Covid-19’a saf bir biyo-medikal tahlil arama gayreti başarılı olmayacaktır. Hükümetler toplumlarımızdaki derin eşitsizlikleri düzeltecek siyasetler geliştirmedikçe hiçbir vakit salgınlara karşı inançta olmayacağız” diyor.
Cumhuriyet