Dağlık Karabağ: Azerbaycan ve Ermenistan’ın askeri kapasiteleri ne?

Azerbaycan ve Ermenistan ortasında, Dağlık Karabağ nedeniyle 1990’ların başından bu yana en ağır çatışmalar yaşanıyor.

Alandan gelen haberler, çatışmalarda savaş uçağı, insansız hava aracı (İHA), tank ve top üzere ağır silahların kullanıldığına işaret ediyor.

Açık kaynaklardan derlenen datalar ve yapılan açıklamalar, iki ülkenin de son yıllarda askeri yatırım ve harcamalarını artırırken, Azerbaycan’ın Ermenistan’a kıyasla askeri manada bir adım ön plana çıktığını gösteriyor.

1990’ların başına kadar Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin (SSCB) bir kesimi olan her iki ülke, askeri tedariklerinin büyük bir kısmını Rusya’dan sağlıyordu.

Lakin, Azerbaycan, son yıllarda petrol ve doğalgaz kaynaklarına sahip olmasının ve bunları dünya pazarlarına ulaştırabilmesinin de sağladığı avantajla, askeri alanda başta İsrail, Türkiye ve Ukrayna olmak üzere diğer ülkelerle yaptığı mutabakatlarla hem çeşitlilik sağladı hem de yeteneklerini artırdı.

Askeri harcamalarda durum ne?

Çatışma, askeri harcama ve silah ticaretiyle ilgili araştırmalar yapan İsveç merkezli bağımsız kuruluş Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI) tarafından açıklanan bilgiler, 2009-19 yılları ortasında Azerbaycan’ın askeri harcamalarının Ermenistan’ın yaklaşık 4 katı olduğunu gösteriyor.

Bu devirde Azerbaycan, yaklaşık 20 milyar dolarlık askeri harcama yaparken, Ermenistan’ın ödediği ölçü ise 5 milyar dolar oldu.

Azerbaycan’ın harcamalarının bilhassa 2010 yılından itibaren süratli bir halde arttığı görülüyor. Ermenistan ise son iki yılda değerli bir artış kaydetse de Azerbaycan’a kıyasla çok daha düşük seviyelerde.

ABD Merkezi Haberalma Teşkilatı (CIA) tarafından yayımlanan World Factbook’a nazaran, 2019 yılında askeri harcamaların gayrisafi yurtiçi hasılaya (GSYH) oranı Azerbaycan’da yüzde 4; Ermenistan’da ise yüzde 4,9 oldu.

Bunda Ermeni iktisadının Azerbaycan’a kıyasla çok daha küçük olması rol oynuyor.

BBC Rusça Servisi’nden Grigor Atanesian, Ermenistan’ın petrol zengini bir ülke olmadığını ve bu nedenle de askeri harcama konusunda Azerbaycan’ın seviyesini yakalayamayacağını söyledi.

Atanesian, “Aksine Ermenistan, fosil yakıt rezervleri olmayan bir kara ülkesi ve iktisadı de Dağlık Karabağ sorunu nedeniyle 30 yıla yakın bir vakittir Türkiye ile Azerbaycan’ın uyguladığı ticaret ambargosundan önemli biçimde ziyan görmüş durumda” dedi.

Getty Images

Ülkelerin envanterinde neler var?

Gerek Azerbaycan’ın gerekse de Ermenistan’ın elindeki silahların niteliği ve ölçüsü tam olarak bilinmiyor. Ermenistan ordusunun askeri materyallerinin bir kısmını Dağlık Karabağ’da tutuyor olması da bilinmezliği artırıyor.

ABD merkezli bağımsız araştırma kuruluşu Küresel Fire Power’ın hazırladığı askeri güç endeksinde, Azerbaycan 64, Ermenistan ise 111’inci sırada yer alıyor. Bu endeks, açık kaynaklardan ülkelerin envanterinde bulunan askeri materyallere nazaran hazırlanıyor.

BBC Rusça da Temmuz ayında yayımladığı bir haberde, 2016 yılı bilgilerine nazaran, Azerbaycan’ın elindeki tank sayısının 314 ile 750, Ermenistan’ın ise 100 ile 166 aralığında olduğunun kestirim edildiğini belirtti. Azerbaycan’ın savaş uçaklarının sayısı ise 100’ün üzerinde olarak hesaplanırken, Ermenistan için ise bu sayı 60 civarında olarak veriliyor.

Azerbaycan’ın son yıllarda yaptığı alımlarla envanterine 20’den fazla Rus üretimi MiG-29 ve 11 Su-25 savaş uçağı ekledi. Ayrıyeten tekrar Rus imali Mi-24 ve Mi-35 taarruz helikopterlerine de sahip.

Ermenistan’ın hava filosunda ise yakın bir vakitte Rusya’da aldığı Su-30 ve MiG-29 uçakları bulunuyor.

BBC Azerbaycanca’ya konuşan güvenlik uzmanı Fuad Şahbazov, Ermenistan’ın çatışmalarda Rus üretimi İskender füzelerini de kullandığını belirtiyor.

Lakin askeri uzmanlar, Dağlık Karabağ bölgesinin dağlık yapısından ötürü uçakların kırıma uğrama riskinin yüksek olduğunu ve bu nedenle de tarafların hava gücünü fazla kullanamadıklarını belirtiyor. Birebir biçimde, hava savunma sistemlerinin de bu bölgede

Azeri güvenlik uzmanı Azad İsazade, BBC Rusça’ya yaptığı değerlendirmede, “Birincisi burası epey dağlık bir bölge ve hava gücünü kullanmak da hakikaten çok sıkıntı. Ayrıyeten yıllar içerisinde Dağlık Karabağ bölgesinde her an devreye girmeye hazır hava savunma sistemlerinin de kurulduğunu anlıyoruz. Rusya’dan da S-400 alındı. Bu da Karabağ’da tutulmuyor fakat sondaki Goris bölgesinde bulunuyor ve Karabağ üzerindeki hava alanını koruyor” dedi.

Rusya’nın Ermenistan’a S-400 sattığına dair rastgele bir teyit ya da açıklama bulunmuyor. Ermenistan’ın hava savunmasında S-300 sistemini ve kısa menzilli Tor-M2KM kullandığı biliniyor.

Azerbaycan’ın envanterinde de S-300 sistemi ve kısa menzilli Tor-M2E bulunuyor.

EPAErmenistan Dışişleri Bakanlığı, düşürdüğünü söylediği Azerbaycan’a ilişkin bir İHA’nın manzaralarını yayınladı

Çatışmalarda iki tarafın da yüklü kullandığı bildirilen bir öteki araç da İHA’lar. Bu araçlar, iki ülke tarafından da taktik ve keşif gayeli kullanılıyor. Ermenistan, kendi imal ettiği İHA’ları, Azerbaycan ise İsrail’den satın aldıklarını kullanıyor.

Geçtiğimiz aylarda Azerbaycan’ın Türkiye’den de İHA ve SİHA satın almakla ilgilendiği açıklanmıştı. Türkiye’nin ürettiği bu araçların teslim edilip edilmediği yahut şu anda çatışmalarda kullanılıp kullanılmadığı ise bilinmiyor.

Askeri işbirliği konusunda hangi ülkeler öne çıkıyor?

Hem Ermenistan’ın hem de Azerbaycan’ın askeri envanterlerinde Rus üretimi askeri materyallerin tartıda olduğu görülüyor.

Fakat bilhassa 2016 sonrasında Azerbaycan, askeri alımlarını çeşitlendirmek tarafında adımlar atıyor.

Bu manada İsrail ve Türkiye ön plana çıkıyor. SIPRI datalarına nazaran, İsrail askeri alandaki ihracatının yüzde 17’sini Azerbaycan’a yapıyor. İki ülke ortasında 2012 yılında 1,6 milyar dolarlık askeri bir muahede yapılırken, Azerbaycan’a İHA, uçaksavar ve hava savunma sistemleri tedarik edilmesi öngörülüyor.

Getty Images

Azerbaycan, Şubat ayında Türkiye ile de Askeri Mali ve Güvenlik İşbirliği mutabakatları imzaladı. Azerbaycan’ın Türk savunma sanayi şirketlerinden 200 milyon TL bedelinde eser ve hizmet satın alması planlanıyor. Ayrıyeten Azerbaycan’ın Türkiye üretimi İHA ve SİHA’larla birlikte, Altay tankı ve Atak helikopteriyle ilgilendiği açıklandı.

Azeri güvenlik uzmanı Üzeyir Cefarov, BBC’ye yaptığı değerlendirmede, Azerbaycan’ın Rusya dışındaki ülkelerle yaptığıa mutabakatların siyasi olmadığını, Moskova’dan alabileceği her şeyi almış olmasından kaynaklandığını söyledi.

Azerbaycan yaptığı bu askeri mutabakatların finansmanının bir kısmını ilgili ülkelere doğalgaz ve petrol satarak karşılıyor.

Ermenistan ise Rusya ile yaptığı mutabakatların kapsamını genişleten adımlar atarken, bu yıl içerisinde Hindistan ile de 40 milyon dolarlık bir mutabakat yaptı.

Rusya, kısa bir mühlet evvel Ermenistan’a yeni İskender balistik füzeleri ve SU-30M savaş uçağı teslimatı yaptı.

BBC Rusça’dan Atanesyan Ermenistan’ın güvenlik alanında Rusya’ya önemli biçimde bağımlı olduğunu belirtti.

Atanesyan, “Ermenistan, Ortak Güvenlik Antlaşması Örgütü üzerinden Rusya ile ittifak halinde ve Rusya’dan silah satın aldığında bu örgüt üyeliğinden gelen indirimlerden de faydalanıyor. Lakin, Rusya’nın hem Bakü hem de Erivan’a silah sattığını ve her iki ülkenin askeri envanterinin yüklü olarak Rus ve Sovyet üretimi donanımlardan oluştuğunu da unutmamak gerekiyor” dedi.

Ermenistan’ın son devirde askeri ilgilerini geliştirmeye başladığı ülkeler ortasında Hindistan öne çıkıyor.

Ermenistan, bu yıl içerisinde ise son devirlerde askeri bağlarını geliştirmeye başladığı Hindistan’dan SWATHI askeri radar sistemi satın alacağını açıkladı. Bu mutabakatın bedeli 40 milyon dolar olarak açıklandı.

Cumhuriyet