Getty Imagesİzmir’in Seferihisar ilçesinde 30 Ekim’de 6,6 büyüklüğünde bir sarsıntı oldu
Zelzele vergileri, Türkiye’de gerçekleşen her bir zelzelenin akabinde gündeme gelen bir soru.
En son olarak İzmir’in Seferihisar ilçesi açıklarında 30 Ekim’de meydana gelen 6,6 büyüklüğünde sarsıntının akabinde da toplumsal medyada emsal sorular gündeme getirildi.
Lakin bu soru birinci kere gündeme gelmiyor.
Elazığ’da 24 Ocak Cuma akşamı meydana gelen 6,8 büyüklüğündeki zelzelenin akabinde kamuoyunda en çok tartışılan mevzulardan biri sarsıntı vergileri olmuştu.
Elazığ sarsıntısında, 35’i Elazığ’da, dördü Malatya’da olmak üzere en az 41 kişi hayatını kaybetmişti.
Getty ImagesOcak ayında Elazığ zelzelesinin akabinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan AKP Vilayet Liderleri toplantısında yaptığı konuşmada, “Türkiye, tarihinin en süratli ve tesirli afet müdahalesini Elazığ sarsıntısında yürütmüştür. Sarsıntı için toplanan paralar yerine gittiği üzere biz ulusal bütçeden de harcama yaparak oraları ayağa kaldırdık” demişti.
CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu ise yurttaşların “Deprem vergileri nereye gitti?” diye sorduğunu anımsatarak, “Nereye harcandığını bilmek bizim hakkımız. Ben vergimi ödüyorsam devleti yönetenlere soracağım” diye konuşmuştu.
17 Ağustos 1999’da Kocaeli, Gölcük, Yalova sınırında 7,4 büyüklüğünde meydana gelen ve 20 bine yakın kişinin hayatını kaybettiği sarsıntının akabinde alınmaya başlandığı için “deprem vergisi” olarak bilinen vergiler, genelde meydana gelen her sarsıntının akabinde kamuoyu gündemine geliyor.
Marmara Depremi’nden sonra hangi vergilerin alındığını, bu vergilerin nerelere harcanması gerektiğinin belirlenip belirlenmediğini derledik. Hususla ilgili olarak vergi uzmanı Dr. Ozan Bingöl ile konuştuk.
EK VERGİLERİN YANI SIRA İKİ YENİ VERGİ
17 Ağustos 1999 ve 12 Kasım 1999’da meydana gelen zelzelelerin akabinde ek vergilerin yanı sıra özel irtibat vergisi ve özel süreç vergisi isminde yeni vergiler alınmaya başladı.
Kamuoyunun “deprem dayanışma vergileri” olarak isimlendirdiği vergiler, 26 Kasım 1999 tarihinde, “17.8.1999 ve 12.11.1999 tarihlerinde Marmara Bölgesi ve civarında meydana gelen zelzelenin yol açtığı ekonomik kayıpları gidermek gayesiyle kimi mükellefiyetler ihdası ve birtakım vergi kanunlarında değişiklik yapılması hakkında kanun” ismiyle Resmi Gazete’de yayımlanan kararla uygulamaya kondu.
Bu kararda vergilerin yalnızca bir yıllığına alınacağı belirtildi.
Özel bağlantı vergisinin cep telefonu işletmecileri tarafından verilen her hizmetin yüzde 25’inden alınacağı açıklandı.
Özel süreç vergisi ise 8 yıllık zarurî temel eğitime katkı hissesi kesilen birtakım süreç ve kâğıtlardan katkı hissesi kadar alınacaktı.
Birebir vakitte ek emlak vergisi, ek motorlu taşıtlar vergisi, ek gelir ve ek kurumlar vergisi de birebir kanunla uygulamaya kondu.
Devreye sokulan öteki birtakım düzenlemelerle devlet iç borçlanma senetlerinden alınan vergi oranının ve çeklerden alınan kağıt bedellerinin artırılması üzere farklı uygulamalara da gidildi.
Getty ImagesÖzel bağlantı vergisi sonraki yıllar içinde operatörlerin sağladığı her süreç için farklı oranda uygulanmaya başladıBÜLENT ECEVIT’E SORU: SARSINTI IÇIN MI KULLANILACAK?
Hürriyet gazetesinin 27 Ağustos 1999 tarihli haberine nazaran periyodun başbakanı Bülent Ecevit‘e yeni sarsıntı vergilerinin Meclis’te tartışıldığı sırada bir gazeteci “deprem vergisi ismi altında sağlanacak kaynağın yaraların sarılması yerine öbür alanlarda kullanılabileceğine ait endişeler” olduğunu lisana getirdi.
Ecevit ise şu cevabı verdi:
“Sorunun bir toplumsal boyutu, bir de ekonomik boyutu var. Toplumsal boyutu, sarsıntıdan ziyana uğrayan, konutlarını, işlerini yitirenlerin yine sağlıklı bir ömür seviyesine kavuşabilmeleri için gerekli toplumsal yardımlar son derece kıymetli. Ayrıyeten süreksiz ve kalıcı iskan alanlarının imarı, yine yapılması, büyük kıymet taşıyor. Bunun yanı sıra ekonomiyi canlandırmak, büyük bir mecburilik. İktisat, zati dar geçitten geçmekteydi. Hükümet olarak ekonomiyi tekrar canlandırmanın gereği olan önlemleri hızla uygulamaya başlamıştık.
“Vergi düzenlemesinde yapılan değişiklikler münasebetiyle sağlayacağımız kaynaklar, hem ekonomiyi canlandırma, o yoldan da depremzedelere katkıda bulunma, hem de direkt doğruya sarsıntıya uğrayanların tez muhtaçlıklarını, insani muhtaçlıklarını karşılamak için tam bir saydamlık içinde kullanılacaktır. Bundan kuşku duymaya kimsenin hakkı yoktur.”
Getty ImagesEcevit, 12 Kasım 1999 tarihinde Düzce’de gerçekleşen zelzelenin akabinde gazetecilerin sorularını yanıtlıyor‘ALTERNATİF KAYNAKLARA YÖNELMELİ’
O periyot bahisle ilgili Mevzuat Mecmuası’nda bir yazı kaleme alan maliye uzmanı Yrd. Doç. Dr. Mehmet Ulu, Türkiye iktisadının girdiği dar boğaza işaret ederek ek vergilerin bir deva olmayacağını, bunun yerine alternatif kaynaklara yönelmek gerektiğini belirtiyordu.
Büyük, “illa vergiler üzerinden bir düzenleme yapılması gerekiyorsa ek vergiler yerine ekonomik konjonktür ve yükümlü psikolojisi dikkate alınıp vergi kanunlarında birtakım değişiklikler yapılarak, kayıt dışı iktisat ve rantları da vergileme kapsamına alacak biçimde vergi tabanını genişletmenin, gerekirse var olan vergi oranlarını biraz artırmanın” daha iyi olacağını belirtmişti.
KEMAL UNAKITAN: ZELZELE NEDENİYLE GETİRİLSE DEPREMZEDEYE VERİLİRDİ
Özel süreç vergisi ve özel bağlantı vergisi, 2003 yılına kadar daima uzatıldı; 2003’te ise kalıcı hale getirildi.
Bahisle ilgili “Deprem Vergisi yapıştı kaldı” başlığıyla 17 Ekim 2003 tarihinde bir haber yapan Hürriyet gazetesi, devrin maliye bakanı Kemal Unakıtan’ın “Bu vergiler zati zelzele nedeniyle getirilmemişti. O denli olsaydı depremzedeye verilirdi” kelamlarına yer vermişti.
Tıpkı haberde Hürriyet muhabirinin, ”Deprem için konulan bu vergilerin beş yıldır birer yıl uzatılması, toplumda bir inandırıcılık problemine yol açmıyor mu? Bunları kalıcı hale getirmeyi düşünüyor musunuz?” sorusuna Unakıtan şu karşılığı vermişti:
”Evet biz de birebirini düşünüyoruz. Gerekli düzenlemeleri yaparak milletin karşısına da, (evet bunlar budur) diye net çıkmak istiyoruz. Kimse kimseyi kandırmasın.”
Getty ImagesEski Maliye Bakanı Kemal Unakıtan, 2003’te verdiği bir mülakatta özel süreç ve özel irtibat vergileri için “Bu vergiler zati sarsıntı nedeniyle getirilmemişti. O denli olsaydı depremzedeye verilirdi” demişti.‘İKTİDARLAR TAHSİLİ KOLAY VERGİYİ BIRAKMAZ’
NTV televizyonu ise tıpkı periyotta yaptığı haberinde bu vergilerin kalıcı olmasını şu formda aktarıyordu:
“1999’da hükümet, zelzele vergisi ismiyle bilinen ek vergiler koymuştu. Cep telefonundan vergi beyannamelerine, Spor Toto kuponlarından Ulusal Piyango biletlerine, uçak biletlerinden gümrük ve pasaport süreçlerine kadar özel süreç ve özel irtibat isminde yeni vergiler ödenmeye başlanmıştı. Lakin bu vergiler zelzeleden sonra da ekonomik kriz gerekçesiyle sürdürüldü.”
2003 yılından sonra özel süreç vergisi kaldırıldı; zelzele vergisi olarak bilinen vergilerden özel irtibat vergisi ise kalıcı hale getirildi.
Vergi uzmanı Dr. Ozan Bingöl, bu verginin kalıcı hale getirilmesiyle ilgili olarak, “İktidarlar, vergi yönetimleri, tahsili kolay ve verimli vergi tiplerini kolay kolay bırakmazlar” diyor.
BBC Türkçe‘nin sorularını yanıtlayan Bingöl, “Özel bağlantı vergisi verimli ve toplaması kolay bir vergidir. Hakikaten birkaç operatör ve internet servis sağlayıcısı aracılığı ile fazla bir maliyete katlanmadan toplanabiliyor” diye konuştu.
VAN ZELZELESİNDEN SONRA BİREBİR SORU
Sarsıntı vergilerinin nereye kullanıldığı, 23 Ekim 2011’de gerçekleşen, 6,7 büyüklüğündeki, 604 kişinin hayatını kaybetmesine yol açan Van sarsıntısından sonra da gündeme geldi.
Hürriyet gazetesinin 27.10.2011 tarihli haberinde, “Van Depremi’nden sonra tekrar kamuoyunun gündemine gelen zelzele vergileri ne oldu?” sorusuna periyodun maliye bakanı Mehmet Şimşek’in şu biçimde cevap verdiğini aktarmıştı:
“Maliye Bakanı, bu vergilerin kendilerinden evvelki hükümet devrinde ‘geçici’ olarak çıkarıldığını; fakat daha sonra yeniden kendilerinden evvelki hükümet tarafından ‘kalıcı’ hale getirildiğini anlattı. Münasebetiyle kendi hükümetleri periyodunda ‘deprem’ ismi altında bir vergi uygulamaya koymadıklarını, mevcut biçimiyle vergi alımına devam ettiklerini söyledi.”
Getty Images2011’de Van’da meydana gelen zelzelede 604 kişi hayatını kaybetmişti.ÖZEL İRTİBAT VERGİSİ TEK ORANA SABİTLENDİ
2017 yılına kadar farklı oranlarda uygulanan özel irtibat vergisi, 2017’de yüzde 7,5 olarak tek oranda birleştirildi.
Cep telefonu görüşmelerinden %25, sabit telefon görüşmelerinden %15, data ve internet hizmetlerinden %5 oranında alınan özel bağlantı vergisi, %7,5 olarak tek oranda tekrar düzenlendi.
Özel irtibat vergisi kapsamında son 10 yılda toplanan verginin ölçüsü ise 67 milyar TL’ye ulaşmış vaziyette.
Bu vergiden toplanan gelir ise merkezi idare bütçesine aktarılıyor.
Bu yüzden “Deprem vergileri nereye gidiyor?” tenkitlerine AKP Küme Başkanvekili Naci Bostancı, şu karşılığı verdi:
“Bütçe Kanunu’nu bilenler, rastgele bir isim altında vergi topluyoruz diye bir düzenlemenin olamayacağını bilir. Kanunun ilgili unsuru özel bir biçimde bu cins vergilerin toplanamayacağını söz ediyor. Bütçede paralar toplanır, muhtaçlığa nazaran harcanır. Hasebiyle sarsıntı vergileri ismi altında bunlar toplanacak ve sarsıntıya gönderilecek üzere bir düzenleme kelam konusu değildir. Esasen bu bütçenin mantığına alışılmamıştır.”
CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu ise bahisle ilgili olarak iktidara, 2004-2019 yılları ortasında 65 milyar lira toplandığını belirterek bu vergilerin nereye harcandığının hesap verilmesi gerektiğine yönelik bir tenkit getirdi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise Kılıçdaroğlu’na şu yanıtı verdi:
“Bunlar yatıyor kalkıyor ‘O parayı nereye, bu parayı nereye harcadınız?’. Harcanması gereken yere harcadık. Bundan sonra da Bay Kemal’e bu tıp şeylerin hesabını vermeye vaktimiz yok. Bütün bu harcamalar nasıl yapılıyor, bunlara bakmıyor ki. Bütün bu konutlar nereye yapılacak?”
‘KAMUSAL GEREKSİNİMLER İÇİN HARCANIR’
Bahisle ilgili görüşlerini sorduğumuz vergi uzmanı Dr. Ozan Bingöl de bu vergilerin alınma hedefinin sarsıntı olarak belirlenmesine karşın başka bütçe vergi gelirleri kapsamında olduğunu vurguluyor.
Bu vergilerin Sarfiyat Vergileri Kanunu içinde düzenlendiğini belirten Bingöl, “Gerek Türkiye’de gerekse çağdaş dünyada vergiler aşikâr masraflara özgülenmezler. Kamu masraflarını karşılamak üzere bütçede toplanır ve kamusal gereksinimler için harcanır” diyor ve ekliyor:
“Özel bağlantı vergisi, bir tıp dolaylı vergidir. Kullanılan bağlantı hizmeti üzerinden alınmaktadır. Toplanan vergiler, genel bütçe gelirlerine eklenmekte ve genel bütçe sarfiyatları için kullanılmaktadır. Bu kullanımın içine sarsıntı için yapılan harcamalar girdiği üzere, yol, köprü, hastane imali, çalışanların fiyatlarının ödemesi de girer.”
Bingöl lakin bir fon kapsamında toplanan paraların gayesine uygun ve fon mevzuatında öngörülen kapsamda kullanılması gerektiğini vurguluyor.
Getty Images‘DEMOKRASİNİN TEMEL UNSURU’
Sarfiyat Vergileri Kanunu çerçevesinde bakıldığı vakit özel irtibat vergisinin kentsel dönüşüm ya da öteki rastgele bir muhtaçlık için kullanıldığını söylemek de yanlışsız olmuyor.
Sabah gazetesi müellifi Dilek Güngör bu vergiler ile TOKİ’nin (Toplu Konut Yönetimi Başkanlığı) depremzedelere maliyeti 110 milyar TL’yi bulan 80 bin kalıcı konut ürettiğini ve kentsel dönüşüme 35 milyar TL harcandığını kaleme almıştı.
İktidar kanadından gelen açıklamalara karşın vatandaşların zelzele vergilerinin nereye harcandığına dair gösterdiği reaksiyon ise devam ediyor.
Vergi ve bütçe konularında şeffaflığın hangi seviyede olduğunu sorduğumuz vergi uzmanı Dr. Ozan Bingöl, “Türkiye’de 5018 sayılı Kamu Mali İdare ve Denetim Kanunu aslında vergi dahil başka kaynaklardan toplanan gelirlerin harcanmasında şeffaflık, hesap verebilirlik, sorumluluk üzere prensipleri daha kurumsal formda mevzuatımıza dahil etti” açıklamasında bulunuyor.
Şeffaflığın sağlanması için kamu ihale mevzuatına da dikkat edilmesi gerektiğini vurgulayan Bingöl’e nazaran vatandaşların toplanan vergilerin nerelere harcandığı konusunda hesap sorabilmesi, demokrasinin temel ögesi:
“Demokratik toplumun en değerli ögelerinden birisi vergisine sahip çıkmasıdır. Neye ne kadar vergi ödediğinin yanında, kimin neye ne kadar ödemediği ve toplanan vergilerin nerelere harcandığı konusunda hesap sorabilmektir olgun demokrasi.”
Cumhuriyet
