DİSK Araştırma Enstitüsü’nün (DİSK-AR) raporuna nazaran, dolaylı-dolaysız vergiler ve öbür kesintiler nedeniyle personelin eline, brüt taban fiyatın yalnızca yüzde 66,6’sı net harcanabilir fiyat olarak geçiyor.
İŞÇİ YILIN 122 GÜNÜ VERGİ VE KESİNTİLER İÇİN ÇALIŞIYOR
Brüt taban fiyat üzerinden;
412,02 TL SGK emekçi primi,
29,43 TL işsizlik sigortası primi
22,34 TL damga vergisi kesiliyor. Örneğin taban fiyatlı bir personel, yılda 268,08 TL damga vergisi ödüyor. 220,7 TL taban geçim indirimi (AGİ) düşüldüğünde emekçiden yapılan gelir vergisi kesintisi 154,5 TL oluyor. Brüt minimum fiyattan yapılan direkt kesinti toplamı 618,3 TL. Böylelikle AGİ dâhil, emekçinin eline geçen net harcanabilir fiyat bin 960,3 TL’ye düşüyor.
Birgün’de yer alan haberin ayrıntıları şöyle: Bu direkt kesintilerden sonra sıra dolaylı vergilere geliyor. Emekçinin eline geçen ölçüden en az 364,37 TL dolaylı vergi (tüketim vergileri, KDV, ÖTV vb.) kesiliyor. Böylelikle direkt ve dolaylı vergiler ile prim kesintilerinin toplamı 982,67 TL’ye ulaşıyor. Bu meblağın brüt taban fiyata oranı yüzde 33,4. Bu durumda minimum fiyatlı bir personel, yılın 365 gününün 122 günü vergi ve kesintiler için çalışmış oluyor.
İŞVERENLER TABAN FİYATI 3 BİN 458 TL OLARAK KABUL EDİYOR
Bu yıl minimum fiyatın toplam maliyeti 3 bin 458 TL. Münasebetiyle işverenler taban fiyatı 3 bin 458 TL olarak kabul ediyor ve sendikalarla yürüttükleri pazarlıklarda bu meblağı temel alıyor. Taban fiyatın toplam maliyeti temel alındığında kesinti toplamı bin 497,7 TL’ye çıkıyor. Tüm dolaylı-dolaysız vergi ve öbür kesintilerin taban fiyat maliyetine oranı yüzde 43,3 oluyor. Bu durumda taban fiyatlı bir personel, yılın 365 gününün 158 günü vergi ve başka kesintiler için çalışıyor.
VERGİ VE KESİNTİLER OLMAZSA, MİNİMUM ÜCRETLİNİN ELİNE NE KADAR PARA GEÇER?
Rapora nazaran taban fiyatın brüt değil, net ödenmesi durumunda, şu anki minimum fiyat düzeyinde bile emekçinin eline geçecek meblağ 2 bin 943 TL. Yani minimum fiyatın tümüyle vergiden muaf tutulması ve işverene verildiği üzere minimum ücretliye de SGK prim takviyesi verilmesi durumunda, şu anda 618 TL artış sağlanması mümkün. Yeni minimum fiyat artışı da net olarak hesaplanırsa, çalışanın eline geçecek fiyatın bir geçim fiyatı olması sağlanabilir. Üstelik bu yolla taban fiyatın toplam maliyeti daha az artmış olur.
HÜKÜMET VERGİYİ ARTIRDI
Ülkenin en büyük üç personel konfederasyonu (Türk-İş, DİSK, Hak-İş), taban fiyatın tümüyle vergiden muaf tutulmasını istiyor. Üstelik bu yıllardır lisana getirilen bir talep. Hükümet ise bu talebi karşılıksız bırakmakla kalmıyor, birinci vergi dilimi tarifesini düşük tutarak taban ücretliden ve düşük gelirli personellerden alınan vergi ölçüsünü artırıyor. AKP’nin iktidara geldiği 2002 yılında birinci vergi dilimi tarifesi taban fiyatın 15 katıydı. AKP iktidarında vergi dilimi tarifeleri, minimum fiyat ve ulusal gelir artışından daha az artırıldı. Böylelikle 2020 yılında birinci vergi dilimi, minimum fiyatın 7,5 katına geriledi. Böylelikle personeller daha fazla vergi ödemek zorunda kaldı.
TABAN FİYAT ASLINDA 2 BİN 324 LİRA DEĞİL
Taban Geçim İndirimi’nin (AGİ) bu ay sonunda belirlenecek taban fiyat fiyatına dâhil edilmemesi, emekçilerin ve sendikaların en önemli talepleri ortasında. Zira AGİ aslında minimum fiyatın bir kesimi değil. Geçmişteki vergi iadesi uygulaması 2008 yılında kaldırıldığında getirilen bir uygulama bu. Geçmişte vergi iadesi minimum fiyatın bir modülü değildi; hasebiyle bugün de AGİ’nin taban fiyat fiyatına dahil edilmemesi, ek olarak ödenmesi gerekiyor. AGİ’nin dâhil edilmesi nedeniyle net minimum fiyat olduğundan yüksek gösteriliyor. Örneğin bu yıl aslında net taban fiyat 2 bin 324 TL değil, 2 bin 104 TL. İşveren tarafından personele ödenen net taban fiyat meblağı bu. AGİ ise işveren tarafından ödenmiyor ve fiyat değil, devlet tarafından sağlanan bir dayanak.
TABAN FİYAT TESPİT PROSEDÜRÜ MİLLETLERARASI NORMLARA KARŞIT
DİSK-AR’ın raporunda, Türkiye’deki minimum fiyat tespit yolunun memleketler arası normlara ters olduğuna dikkat çekiliyor. Memleketler arası normlara nazaran emekçinin yalnızca kendisinin değil, ailesinin de (hanehalkının) taban fiyat tespitinde hesaba katılması gerekiyor. Buna rağmen Türkiye’de personelin ailesi yok sayılıyor.
Üstelik minimum fiyatı belirleyen kurul demokratik değil. Türkiye’de minimum fiyat, üç taraflı bir sistem olan Taban Fiyat Tespit Komitesi tarafından belirleniyor. Komitede beş hükümet, beş işveren ve beş personel temsilcisi yer alıyor. Personel ve işveren temsilcileri en çok üyeye sahip üst personel ve patron örgütleri tarafından (işçi temsilcilerini Türk-İş ve patron temsilcileri ise TİSK) saptanıyor. Kurulda DİSK, Hak-İş ve başka konfederasyonlar yer alamıyor. Böylelikle emekçilerin kıymetli bir kısmının kurulda temsili engelleniyor.
Kurul kararları kesin nitelikli, bu kararlara itiraz edilemiyor. Çalışanların taleplerini kabul ettirebilmek için greve gitmek üzere hakları bulunmuyor.
KOMİTE CUMHURBAŞKANINA BAĞLANDI
Raporda dikkat çekilen bir öbür nokta ise şu: Minimum fiyat Tespit Komisyonu’nun yapısı günümüze kadar daima iş kanunlarıyla saptandı. Fakat 2018’de sessiz sedasız bir biçimde kıymetli bir değişiklik yapıldı. Minimum Fiyat Tespit Kurulu 10 Temmuz 2018’de yayımlanan Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile İş Kanunu’ndan çıkarılarak Cumhurbaşkanlığı teşkilat yapısı içine alındı. Böylelikle komite direkt Cumhurbaşkanlığı’na bağlanmış oldu.
Bu karar neden alındı, bilinmiyor. Rastgele bir münasebet açıklanmadı. Bu mevzuda personel ve işveren tarafının görüşü de alınmadı. Böylelikle cumhurbaşkanının tek başına kurulun yapısını değiştirmesine imkan tanınmış oldu.
Cumhuriyet
