EPA
ABD merkezli yayın kuruluşu Bloomberg, Türk Lirası’nda yaşanan sert düşüşü son bir yıldır izlenen “tehlikeli para siyasetlerinde artık bir yol ayrımına gelindiği” formunda yorumluyor.
Selçuk Gökoluk imzalı yorumda, Türkiye’de yatırım yapanların yıllardır piyasadaki sert dalgalanmalara yabancı olmadığı, ancak bu sefer durumun çok daha önemli olduğu kaydediliyor:
“Merkez Bankası’nın son bir yıldır bedelini korumak için milyarlar harcamasına karşın TL rekor seviyede düştü. Bu hafta başlarında Londra’da TL swap faizinin yüzde 1000’lere sıçraması Türkiye para piyasalarındaki meselelerin son işareti oldu. Yetkililerin lira üzerindeki baskıya karşın faizleri yükseltmemekte direnişi, yabancı sermayenin ülkeden kaçışına yol açarak ekonomiyi ve TL’yi daha da sıkıntı durumda bıraktı.”
Art plan
Türkiye ekonomisindeki durumu bu halde tanım eden Bloomberg, bu çalkantının gerisinde, ziyadesiyle süratli kredi büyümesi bulunduğunu yazıyor:
“Daha koronavirüs salgını Türkiye’yi vurmadan evvel bile Merkez Bankası, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın ‘bedeli ne olursa olsun büyüme’ yaklaşımından aldığı cüretle, derin bir kredi kolaylaştırma döngüsüne girmişti. Koronavirüs salgınının tesirini hafifletmek için yetkililer iktisada ucuz kredi akıtma operasyonuyla bunu ikiye katladılar.”
Bloomberg müellifi yorumunu bir dizi soru ve cevapla sürdürüyor:
Neden faiz artırılmıyor?
Bloomberg muharriri bunun birinci sebebinin “Erdoğan’ın kabul gören iktisadi yaklaşımın bilakis yüksek faizin enflasyonu körükleyeceği tarafındaki görüşü”, bir başkasının ise “Daha pragmatik bir yaklaşımla yeni istihdam yaratmanın hedeflenmesi” olduğunu söylüyor.
Geçen yıl yapılan mahallî seçimlerde AKP’nin Ankara ve İstanbul da dahil kıymetli büyükşehirleri kaybettiği hatırlatılarak, işsizlik oranının resmi sayılara nazaran 10 yılı aşkın vaktin en yüksek seviyesine yaklaştığı bir devirde koronavirüs salgınının yol açtığı ekonomik külfetlerin da iktidar partisini zorlayacağı kaydediliyor. Bloomberg’in varsayımlarına nazaran, Türkiye iktisadının 2020’de yüzde 4 küçüleceği de not ediliyor:
Liranın kıymet kaybetmesini önlemek de değerli değil mi?
“Liranın kıymet kaybetmesini önlemek de kıymetli. 200 milyar doları aşkın kişisel ve kurumsal döviz mevduatın hesaplarda tutulduğu bir ülkede paranın pahası en kıymetli ekonomik göstergelerden biri. Bu tıpkı vakitte 289 milyar dolarlık döviz borcu üzerinde oturan çok sayıdaki Türk şirketi için de bir varoluş sorunu. Iktisadın önümüzdeki 12 ay içerisinde yapması gereken dış borç geri ödemesi fiyatı 169,5 milyar dolar.”
- Dolar/TL 7,36’yı aşarak rekor kırdı: Kur neden yükseliyor, artış devam edecek mi?
- Kur şoku nedir, ekonomiyi nasıl tesirler?
- Merkez Bankası Lideri Murat Uysal’ın misyondaki bir yılı nasıl geçti?
- Ekonomistler, Merkez Bankası’nın enflasyon kestirimini yükseltmesini nasıl yorumladı?
Yetkililerin planı ne?
Bloomberg’e nazaran yetkililer, hem büyümeyi teşvik edecek düşük faizler hem de liranın istikrarı üzere ikili bir siyaset izliyor üzere görünüyor:
“Yükselen döviz talebini Merkez Bankası rezervlerini harcayarak karşılamaya çalıştılar. Sonuç, bu yıl brüt döviz rezervlerinin 17 Temmuz prestijiyle üçte bir azalarak 49,2 milyara düşmesi oldu. Altınla birlikte bütün rezervleri 89,5 milyar dolar.”
Bloomberg, Türkiye yetkililerinin tıpkı vakitte yabancı yatırımcıların lira satmasını engellemeye yönelik tedbirler aldıklarını, Türkiye’deki bankalarının Türk Lirası arzını sınırlamak suretiyle döviz piyasasında hür hareketi engellediklerini de not ediyor.
Getty ImagesMerkez Bankası, siyaset faizinden yaptığı piyasa fonlamasını keserek faizlerde örtülü bir artırıma gitti ve yüzde 8,25’ten yüzde 9,50’ye çıkardı.Bu ne kadar sürdürülebilir?
Birtakım yorumculara nazaran hareket alanının çok dar olduğunu kaydeden Bloomberg şöyle devam ediyor:
“Yatırım bankası Goldman Sachs Türkiye Merkez Bankası’nın bu yıl lirayı korumak için 65 milyar dolar harcadığını varsayım ediyor. Bu ise Haziran ayı sonu prestijiyle bankanın döviz varlıkları ve borçları istikrarının eksi 41,3 milyar dolar olması demek.
“Bu kısmen döviz varlıklarını güçlendirmek için tıpkı vakitte mahallî kaynaklardan dolar borçlanması nedeniyle de bu türlü oluyor. Bu esasen Türkiye’deki bankalara yatırılmış olan dolar ve euroları deverana sokması manasına geliyor.
“Para akışıyla ilgili sıkı sınırlamalar alınması Türk Lirası’nın pahasının denetimsiz bir biçimde düşmesini engellemiş oldu. Ancak bunun çok ağır bir bedeli var. Bu tedbirler uygulandığı sürece yabancı yatırımcılar ülkeye tekrar para getirmekte utangaç olacaklar. Zira durumlarını korumak ve sürdürmek hem çok maliyetli hem de belirsizliklerle dolu olacak.
“Salı günü, likidite olmayınca TL swap faizleri yüzde binleri buldu ve bir çok yabancı yatırımcı Türk varlıklarından vazgeçmeye mecbur oldu. Likidite daralması o kadar sert oldu ki bir çok global banka TL ödemelerini yapamadılar.”
Getty ImagesBundan sonra ne olabilir?
“Kimilerine nazaran Merkez Bankası 2018 sonunda olduğu üzere sonunda durumu kabullenecek ve süratle faiz yükseltecek” diyen Bloomberg buna karşılık Perşembe günü bu umutların suya düştüğünü, Merkez Bankası’nın bunun yerine salgın periyodunda ekonomiyi desteklemek için attığı iktisada para akıtma adımlarını geri almaya başlama tarafına gittiğini yazıyor.
Buna karşılık TL’deki kıymet kaybı devam ederken yetkililerin çizgi değiştirebileceklerine dair işaretlerin de hala varolduğunu yazan Bloomberg şöyle sürdürüyor:
“Perşembe günü devlet bankaları büyük ölçüde döviz piyasasının dışında kaldı ve TL’nin özgür düşüşüne müsaade verilmiş göründü. Yetkililer ayrıyeten yabancılara konulan birtakım döviz sınırlamalarını da gevşetti.”
Bloomberg son deva olarak Milletlerarası Para Fonu’ndan (IMF) takviye istenmesi yolu bulunduğunu lakin Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bu ihtimali tekraren reddettiğini hatırlatıyor.
Bir kriz öteki gelişen piyasaları etkileyebilir mi?
Bloomberg’e nazaran, Türkiye artık gelişen piyasa ekonomileri ortasında tanınan bir seçenek değil. Ticaret hacmi önemli halde düştü ve yabancı yatırımcıların yükü azaldı.
“Yine de gelişen piyasalarda dolar ve öteki güçlü paralardan tahvil endeksinde Türkiye’den güçlü olan ülke sayısı yalnızca 7. Bu durumda, pasif fonların elden çıkarılmasının daha geniş çaplı bir kaçışı tetiklemesi mümkünlüğü yabancı yatırımcıları korkutabilir ve diğer piyasalara yatırımdan caydırabilir.”
Cumhuriyet
