1- Rezerv nedir?
Merkez Bankaları külfetli günlerde ülkenin gereksinimi olan malların alınmasında bir sorun, kesinti olmaması; olağan günlerde ise iktisatta olağan akışın devam etmesi için bünyelerinde altın ve döviz halinde birikim yaparlar. Bu birikime rezerv ismi verilir.
2- Rezervlerin bitmesi ya da eksiye dönmesi ne manaya gelir?
Bir ülkenin rezervi sıfır olmuşsa ve en berbatı alınan borçlarla eksiye dönmüşse; ülke savaş, sarsıntı, salgın, büyük ekonomik krizlerle karşı karşıya geldiğinde, vatandaşlarının hayatta kalması ya da krizden süratlice çıkış için talihini kaybeder. Toplumun çektiği acılar artar. Büyük bedeller ödenir.
Rezervin bitmesi, eksiye dönmesi olağan periyotlarda de büyük ezalar yaratır. Rezervi boşalan ülkeye dış inanç azalır. O ülkeye borç verilirken faizler artar. Fabrika kurmak, işyeri açmak için gelecek yatırımlar döviz krizi beklentisi ile yatırım kararlarını iptal ederler.
3- Rezervin ne durumda olduğunu bir vatandaş olarak görmem mümkün mü?
Evet, hem de çok kolay bir halde ne kadar rezerv var hesaplayabilirsiniz. Rezerv ikiye ayrılır: Brüt rezerv ve net rezerv.
Brüt rezerv içinde emanet alınan paralar vardır. Bu paralar Merkez Bankası’na ilişkin değildir. Üstte saydığımız külfetli durumlarda Merkez Bankası yalnızca kendisine ilişkin olan rezervlere güvenmek zorundadır.
O vakit Merkez Bankası’na emanet verilmiş döviz ölçüsünü rezervden düşerek net rezervi bulmak gerekir.
Net rezervimizi bulmak için Merkez Bankası internet sitesi olan https://www.tcmb.gov.tr adresine girelim,
Evvel TCMB sitesinde ‘İstatistikler’ sonra ‘TCMB Analitik Bilanço’ başlıklarını tıklıyoruz, açılan sayfada üstte ‘Veri (Tablo)’yu tıklayın. Açılan tabloda ‘Dış Varlıklar’dan ‘Toplam Döviz Yükümlülükleri’ sayısını çıkarın
Dış varlıklar
Toplam döviz yükümlülükleri (borçları)
Ortadaki fark Lira cinsinden pahadır. Bunu bizim tablomuzda da gördüğünüz 27 Nisan tarihli kura bölerek net dolar bazlı rezerve ulaşırız.
Fakat iş daha bitmedi. Zira Merkez Bankamızın ‘Swap’ yani takas yolu ile aldığı ödünç dövizleri de bu sayıdan düşmek gerekir.
Swapları bulmak için tekrar TCMB sitesine girelim. ‘İstatistikler’ tıklayalım, açılan ekranda ‘Ödemeler İstikrarı İstatistikleri’ tıklayın, bu sefer ekranda ‘Uluslararası Rezervler ve Döviz Likiditesi’ kısmını seçin buradan ‘Veri (Haftalık) 16 Nisan 2021’
Kullanacağımız formülleri özetlersek,
Net Rezervler = (Dış Varlıklar – Döviz Yükümlülükleri)/ Kur
Toplam Swap = Döviz Swapları + Altın Swapları
Toplam Swap Hariç Net Rezerv = Net Rezerv – Toplam Swaplar
Bu hesabı yaptığımızda rezervlerin yaklaşık -60 milyar dolar civarında olduğu görülüyor.
4-Erdoğan’ın söylediği “90 milyar dolar rezervimiz var” hakikat mu?
Erdoğan’ın söylediği 90 milyar dolar brüt döviz rezervidir. İçinde emanet alınmış dövizler vardır. Bir devlet için kıymetli olan dediğimiz üzere kendisine ilişkin olan sayıdır.
Brüt rezervin ne kadar olduğunu görmek isterseniz üstte swap hesabını yaparken girdiğiniz pdf belgesindeki birinci tabloya bakarsak, en üstte, resmi rezerv varlıkları yani brüt sayı yer alır.
Görüldüğü üzere 90 milyar doların biraz altında brüt döviz rezervi var.
5- Pekala bize ilişkin olan net rezervlerde kayıp ne kadar?
2018 yılı Ocak ayını referans alırsak o periyotta net rezervlerimiz +34,5 milyar dolardı. Bu rezerv eridi, üstüne bir de 60 milyar dolar üstte yaptığımız hesaba nazaran borç aldık. O vakit eriyen net rezerv 34,5+60 = 94,5 milyar dolardır.
6- Altınlar bu hesaba dahil mi? Altınları farklı mı hesaplıyoruz?
Resmi rezerv varlıkları yani brüt rezervler tablosunda (4 numaralı soru altında) 4 nolu unsur altınları gösteriyor. Altınlar da hesaba dahildir. Yani altın dahil net rezervde 94,5 milyar dolar kayıp vardır.
7- 128 Milyar dolar sayısı nereden geliyor?
8- Rezervler nereye gitti? 128 milyar dolar nerede?
Muhalefet üstte hesapladığımız rezerv kaybının neden ve kasadan nasıl çıktığını, kimlere verildiğini bilmek istiyor.
Bu noktada makus kokular ise şu mevzulardan geliyor:
*128 milyar doları satarken kimlere satıldığının ayrıntılı dökümü neden ortaya konulmuyor?
*Satış buyruğunu kim vermiştir?
*Satış yapılırken eksi rezerve düşülecek olmasının ulusal güvenlik sorunu yaratacağı hesaba katılmadı mı?
*128 milyar doları hangi kurdan sattınız? Bilhassa 2020 yaz aylarında 6,85’de sabit tutulan kurdan kimler, ne ölçüde alım yapmıştır? Bu süreçlerden doğan kamu ziyanı ne kadardır?
*Kamu bankalarının yaptığı blok satışların dökümü neden açıklanmıyor?
*Satışta kur fiyatı nasıl belirlenmiştir? Bu satışlardan elde edilen TL için faiz geliri kazanılmış mıdır?
9- Hasar yalnızca 128 milyar dolar mı?
Ne yazık ki kayıtlar incelenemediği için sayının artma mümkünlüğü mevcut. Fakat AKP’nin yanlış iktisat modeli ile yalnızca rezerv kaybı yaşamadık. 2002’de 129 milyar dolar olan brüt dış borç 2020 sonunda 450 milyar dolara çıktı. Tekrar tıpkı periyotta sadece 70 milyar dolarlık devlet varlığı da özelleştirme ismi altında satıldı.
10- Kayıplarımızın ana sebebi nedir?
Yaşanan büyük kayıpların üç ana nedeni var:
1- AKP iktisat modelinde sanayi üretimi dış girdiye bağlı olarak çalışır. Bu da çarklar döndüğü vakit ithalatı artırır ve rezervleri bitirir.
2- AKP iktisat modelinde lokomotif dallar inşaat, dokuma ve dışa bağlı montaj endüstridir. Üretilen eserler yüksek teknoloji içermez. Bu nedenle ihracat geliri ithalatın üstüne çıkmaz. Rezervler dolmaz.
3- Ülkenin kazandığı gelirler ise içeride adil bir biçimde bölüşülmez. Makul bölümlere yapılan transferler bütçe istikrarını bozar. Bozulan bütçe istikrarını sağlamak için borç alınır ve faiz ödenir. Bu durum da Hazine’nin boşalması demektir. Hazine, boşaldıkça da Merkez Bankası rezervlerine müracaat eder. Yani ülkenin kaynakları bütçe yolu ile hükümetin uygun gördüğü firmalara, projelere, kısımlara transfer edilir. Sonunda rezervler eksiye döner.
Cumhuriyet
