Türk Teşebbüs ve İş Dünyası Konfederasyonu (TÜRKONFED) İdare Heyeti Lideri Orhan Turan, Türkiye’nin son 40 yılda risklerini düşürmeye değil, faizi düşürmeye odaklandığı için enflasyon dahil pek çok kronik sıkıntısını çözemediğine işret ederek “Geçici tahliller değil, kalıcı ıslahatlara muhtaçlığımız olduğu açık” dedi.
İki yılda dört Merkez Bankası Lideri ve üç TÜİK Lideri değişikliği yaşandığını anımsatan Turan, “Bu tablo ekonomik kurumlarımızın şeffaflık, liyakat ve bağımsızlık noktasında sorgulanmasını artırıyor. Riskleri düşürmek istiyorsak, yanılgılardan değerli dersler çıkarmakla işe başlamalıyız” diye konuştu. Çatısı altında 30 federasyon ve 275 dernek üzerinden 40 bine yakın şirket yer alan TÜRKONFED Lideri Orhan Turan ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.
İlgili Mesajlar
– İkinci defa TÜRKONFED başkanlığına seçildiniz. Yeni periyotta öncelik vereceğiniz bahisler ne olacak?
Dünyayı ve Türkiye’yi hem kendimiz hem de insanlık için daha iyi hale getirmek istiyoruz. Her ses, her renk ve her niyetin en büyük zenginlik olduğunun şuuruyla ortak yaşama irademizi, gelişmiş bir iktisat ile güçlü bir demokrasi kültürüyle koruyacağımıza inanıyoruz. Pandemi ile giderek derinleşen yoksulluk ve yoksunluğun önlenmesi, Gümrük Birliği’nin KOBİ’ler perspektifinde güncellenmesi, AB’ye tam üyelik gayesiyle atılacak adımlar, ikiz dönüşüm olarak da isimlendirilen dijital dönüşüm ve yeşil dönüşüme KOBİ’lerin entegrasyonu, ülkemizin temel beka sıkıntısı olduğuna inandığımız iklim değişikliği, toplumsal cinsiyet eşitliğinin hayatın her alanına yayılması önceliklerimiz ortasında olacak. İstanbul Sözleşmesi’nden çıkış kararına karşın kontratın devamlılığının sağlanarak faal bir biçimde uygulanması gerektiğini düşünüyoruz.
– Yeni periyoda ait bir vizyon evrakı yayımladınız. İçeriğinde neler var?
“Yeni Periyot, Yeni Ufuklar” vizyonumuz, 2030’a yanlışsız yürüyen ülkemizin sıkıntılarına yönelik tahlil tekliflerimizi içeriyor. Toplumda kimliklere sıkışmışlıklar, siyasi ve kültürel kutuplaşmalar yaşadığımız şu devirde yine “biz olmak” ve “ortak bir ufka bakma” hayalini canlandırmak için yeni ve sivil bir anayasa dahil olmak üzere hukuku baştan aşağı yenilemeli. Demokrasiyi demokratikleştirip bir hayat biçimi haline getirmeliyiz. İstikrar ve denetleme sistemleri kurulmuş, güçler ayrılığı tesis edilmiş; yasama, yargı ve yürütmenin rol tariflerinin net ve demokratik olduğu bir sistem ile meselelerimizi çözeceğimize inanıyoruz.
KOBİ’lerin direncini artıran ve kapasitelerini geliştiren, global iktisatta faal bir aktör olmayı hedefleyen bir stratejinin oluşturulması gerekiyor. Bölgeler ortası eşitsizliği gidermek ve lokal kalkınmayı hızlandırmak için mahallî idarelerle mahallî aktörleri sürece dahil etmeliyiz. En kıymetli sermayemiz olan gençlerimizi bilakis beyin göçüne ikna edeceğimiz bir ortamı hazırlarken, nitelikli insan kaynağını da ülkemize çekecek iklimi oluşturmalıyız.
– Pandeminin tesirleri konusunda bir hasar tespiti yaptınız mı? Bu periyotta bilhassa üyelerinizden ne tıp şikâyetler alıyorsunuz?
Pandeminin işletmeler üzerindeki tesiri kısmen hafifliyor üzere görünse de problemlerin kronikleştiğini söylemek mümkün. Bu yılın birinci çeyreğinde yayımladığımız bir araştırmaya katılan firmaların yüzde 41’i krizin tesirlerini büyük ölçüde hissettiğini, yüzde 35’i de etkilendiğini söz etti. Mikro ve küçük ölçekli işletmelerde bu tesir yüzde 51’e çıkıyor. Firmaların iş hacimlerinde de daralmalar devam ediyor. İşletmelerin yüzde 68’i iş hacimlerinde yaşanan daralmaya dikkat çekerken, mikro (yüzde 70) ve küçük (yüzde 73) ölçekli işletmelerde bu oran daha da yüksek görülüyor. Bu işletmelerimizin yüzde 57’si işgücü kaybı yaşadıklarını belirtiyor.
Kriz devirlerinde finansmana erişim işletmeler için hayati bir bahis haline geliyor. Nakit akışı, alacak sıkıntıları ve finansman arayışlarında işletmelerimiz bilhassa devletten daha fazla takviye ve katkı görmek istediklerini aktarıyor. Merkezde alınan kararların alana tam yansımaması da büyük sorun teşkil ediyor.
TAHSİLATTA BÜYÜK SORUN
– Kısa çalışma ödeneği bitti. Vergisel teşvikler de aşikâr takvimler dahilinde sona eriyor. Pandemi devrinde verilen takviyeler ne kadar işe yaradı?
Pandeminin birinci yılında yaşanan kredi bolluğu, bu yıl kredi maliyetlerindeki artış nedeniyle KOBİ’ler için kapandı. Bu türlü bir ortamda kimi borçların ötelenmesine dair düzenlemeler ve dayanaklar değer kazanıyor. Kısa çalışma ödeneğinin (KÇÖ) kapsamının genişletilerek yıl sonuna kadar devam etmesi gerekiyor. Araştırmalarımız işletmelerin yüzde 59’unun KÇÖ’den yararlandığını gösteriyor. Daha kapsamlı ve daha uzun periyodik hibe takviye paketlerinin açıklanması ekonomik ve toplumsal hayatta rahatlama sağlayacaktır. KGF kredilerinin de tekrar ve aktif bir biçimde yatırım ve ihracat odaklı firmalar kapsamında devreye alınması bilhassa üretim, istihdam ve ihracatta hareketliliği artıracaktır.
– Bu periyotta tahsilat konusunda ne tıp ıstıraplar yaşıyorsunuz?
Pandemi periyodunda işletmelerin bu periyoda dair risk algılarını ölçtük. Buna nazaran firmaların yüzde 37’si iç talep yetersizliğini en büyük risk olarak görürken, bunu yüzde 36 ile alacakların tahsil edilememesi takip ediyor. Aslında bu durum pandemiden evvel de önemli bir sorundu. Zira KOBİ’lerin “geleceğin büyük firmaları” olması önündeki en büyük mani alacaklarının vaktinde ödenmemesi. Ödemelerin AB’de olduğu üzere 30 güne düşürülmesi, kamu kurumları ile lokal idarelerin de kapsama alınmasına yönelik “Önce Küçüğü Düşün” unsuru çerçevesinde tekliflerimizi karar vericiler ile nizamlı olarak paylaşıyoruz.
KUSURLARDAN DERS ÇIKARMALIYIZ
– Son iki yılda, iktisat kurumlarında ve iktisat idaresinde misyon değişiklikleri oldu. Bu kadar sık vazife değişiklikleri ekonomiyi nasıl etkiliyor?
İki yılda dört Merkez Bankası Lideri ve üç TÜİK Lideri değişikliği yaşadık. Bu tablo ekonomik kurumlarımızın şeffaflık, liyakat ve bağımsızlık noktasında sorgulanmasını artırırken, oluşan güvensizlik ülke risk primimizi de yükseltiyor. Zira günümüzde ekonomiler inanç ve istikrar üstüne inşa ediliyor, kalkınma için ekonomik faaliyetler tek başına kâfi görünmüyor. Yatırımcılar inanç duydukları ülkelere yanlışsız sermaye akışını sağlıyor. Riskleri düşürmek istiyorsak, kusurlardan kıymetli dersler çıkarmakla işe başlamalıyız. Ülkemiz son 40 yılda risklerini düşürmeye değil faizi düşürmeye odaklandığı için enflasyon dahil pek çok kronik sıkıntısını çözemedi. Süreksiz tahliller değil kalıcı ıslahatlara gereksinimimiz olduğu açık.
– Yüksek enflasyon-kur-faiz üçgeni iş yapış biçiminizi nasıl etkiliyor?
Bilhassa 2018 yılı prestijiyle tesirini derinden hissetmeye başladığımız yüksek kur-faiz-enflasyon sarmalının üzerine gelen Covid-19, mevcut ekonomik dengesizliklerin daha da artmasına yol açtı. Artık yurtiçi yahut yurtdışı tasarruflarla finanse edilmeyen bir kaynağın kur-faiz-enflasyon istikrarlarının korunarak sağlanmasına imkân yok. Münasebetiyle devreye toplam harcamalarda yapılan kısıntılar girecektir. Bu da önümüzdeki periyotta büyümeden feragat edeceğiz manasına geliyor. Finansmana erişim ile yüksek enflasyon, işletmelerimizin performansını en fazla kısıtlayan faktörlerde başı çekiyor. Firmaların yüzde 54’ü enflasyonu, faaliyetlerini kısıtlayan, üretim, yatırım ve ihracat gücünü sınırlayan bir faktör olarak görüyor. Enflasyon ile kararlılıkla gayret dahil ülkemizin çıkış yolu üretim iktisadından geçiyor.
– Üretici ve tüketici ortasındaki fiyat makası giderek açılıyor. Bu devam ettirilebilir mi? Eser fiyatlarına önümüzdeki devirlerde ne kadarlık artırım bekliyorsunuz?
Üretici enflasyonu son aylarda üst üste rekor kırıyor. Haziran ayında yıllık bazda üretici fiyatlarında yıllık artış ise yüzde 42.89 oldu. Tedarik zincirindeki aksamalar, hammadde ve üretim maliyetlerini artırdı. Buna bir de döviz kurundaki gelişmeler ve milletlerarası emtia fiyatlarındaki artış eklenince iş dünyamız hem finansman hem de rekabetçilik manasında olumsuz etkilendi. İşletmelerin güç maliyetlerini değerli ölçüde artıracak son artırım dalgası, borç, nakit külfeti, dövizdeki dalgalanma ve ekonomik zahmetler, halihazırda hayli sıkıntı günler geçiren üreticiyi olumsuz etkileyecektir. Önümüzdeki periyotta kesime nazaran değişmekle birlikte bu durumun eser fiyatlarına çeşitli oranlarda yansıması kaçınılmaz görünüyor.
BELİRSİZLİK BÜYÜMEYE MANİ
– Şu anda Türkiye iktisadının temel kırılganlıkları, en can yakıcı sıkıntıları nelerdir? Tahlil için neler öneriyorsunuz?
Ülkemiz uzunca bir müddettir orta gelir-orta demokrasi ve orta eğitim tuzaklarına takılmış görünüyor. Bugün daha da gerileyen ve pandemi ile meseleleri daha da ağırlaşan bir yapıyla karşı karşıyayız. Bölgesel farklılıkların ayrılmaz bir bütün oluşturduğu ülkemiz için; bütünleşik, bölgesel ve lokal kalkınma stratejileri düşünülmüş, global iktisada daha güçlü ve faal bir biçimde entegre olmayı hedefleyen, kurumları, kuralları ve hukuku da kapsayan yeni bir ekonomik program kaçınılmaz. Ekonomik dinamizmi teşvik etmek için çocuklara, gençlere, bayanlara yani en büyük zenginliğimiz olan insan kaynağımıza yatırım yapmalıyız.
– Birinci çeyrek büyüme sayılarını ve büyüme maksatlarını nasıl değerlendiriyorsunuz? Bu alanlarda ne cins riskler görüyorsunuz?
Birinci çeyrekte yüzde 7’lik büyüme yakalandı, ikinci çeyrek için ise baz tesiri nedeniyle yüzde 20 düzeyinde yüksek bir büyüme beklentisi var. Kısa vadede tahlil sağlayan kararların uzun vadede ziyanlara yol açtığını birçok defa deneyim ettik. Türkiye birinci çeyrekte epey güçlü bir performans gösterse de bu güçlü performansın maliyeti enflasyon, cari açık ve siyaset çerçevesindeki belirsizliğin kura yansıması oldu. Büyümenin kalıcı istihdam yaratmadığını, işgücüne iştirak oranlarının mevcut seyrinden de görebiliyoruz. Yüksek faiz ortamı, üretim ve yatırım ortamındaki belirsizlikler büyümenin önünde mani teşkil ediyor.
LAİK, DEMOKRATİK BİR TÜRKİYE HAYALİ
– TÜRKONFED’in hayalindeki Türkiye’yi anlatır mısınız?
- Yerküreyle ve yeşil dönüşüm ile uyumlu bir ekonomik atılımı başlatmış,
- Toplumsal, laik ve demokratik hukuk devletini yine inşa etmiş,
- Güçler ayrılığını, istikrar ve denetleme düzeneklerini yerli yerine oturtmuş,
- Toplumsal ve siyasal uzlaşmalar ile yeni periyodun, yeni ve sivil anayasasını yapmış,
- Avrupa Birliği’ne tam üye olmuş,
- Hukukun üstünlüğüne inancı artırmış, ortak yaşama iradesini ve toplumsal iyilik ile güçlü bir toplumsal dönüşümü başarmış,
- Onurlu ömür hakkını kurumsallaştırmış ve garanti altına almış,
- Adaletsizlik ve yoksullukla çaba siyasetlerinin global öncülerinden olmuş bir Türkiye hayal ediyoruz.
Cumhuriyet
